Encefalopatia to termin medyczny stosowany w przypadku rozlanego lub wieloogniskowego uszkodzenia mózgu, które związane jest m.in. z urazem, niedotlenieniem mózgu lub zostało spowodowane przez substancje toksyczne. Wyróżniamy kilka rodzajów wrodzonych i nabytych encefalopatii. Jednym z najczęściej diagnozowanych jest encefalopatia wątrobowa. W tym przypadku dochodzi do zaburzeń w funkcjonowaniu układu nerwowego, ponieważ substancje toksyczne z przemian związków azotowych nie są usuwane z organizmu. Zaburzenia przemiany materii związane są z postępującą niewydolnością wątroby, do której prowadzą m.in. alkoholowe zapalenie wątroby, wirusowe zapalenie wątroby, a także niealkoholowe stłuszczeniowe zapalenie wątroby. Inne rodzaje encefalopatii to m.in.:
- encefalopatia pourazowa,
- encefalopatia nadciśnieniowa,
- encefalopatia miażdżycowa,
- encefalopatia pozapalna.
Encefalopatia wątrobowa zaliczana jest do grupy nabytych encefalopatii metabolicznych, które związane są z nieprawidłowym funkcjonowaniem narządów i układów oraz zatruciem endogennymi toksynami, czyli toksynami powstającymi w przebiegu przemian metabolicznych. Gromadzące się w organizmie toksyny, niszczą tkankę nerwową, prowadząc do wystąpienia różnych objawów ze strony układu nerwowego.
Encefalopatia wątrobowa – podstawowe informacje
Encefalopatia wątrobowa to jedno z powikłań chorób wątroby o ostrym i przewlekłym przebiegu oraz uszkodzenia wątroby przez substancje toksyczne. Najczęściej encefalopatia wątrobowa związana jest z marskością wątroby – w momencie rozpoznania marskości wątroby objawy encefalopatii wątrobowej występują u 10-14 proc. chorych. Encefalopatia wątrobowa jako jedno z powikłań marskości wątroby występuje u około 30-40 proc. chorych. Roczne ryzyko pojawienia się encefalopatii wątrobowej u chorych z niewyrównaną marskością wątroby to około 2-20 proc. W przypadku zaawansowanej marskości wątroby encefalopatia wątrobowa wiąże się z około 50% jednoroczną przeżywalnością. Zdarza się, że encefalopatia wątrobowa nie ma związku z chorobami wątroby. Objawy typowe dla encefalopatii wątrobowej mogą pojawić się również np. na skutek krwawienia do przewodu pokarmowego.
Rodzaje encefalopatii wątrobowej
Ze względu na stopień nasilenia objawów i zaawansowanie kliniczne encefalopatię wątrobową dzieli się na 5 stopni według skali West Haven. U chorych może występować encefalopatia jawna oraz encefalopatia utajona, która dotyczy około 50 proc. pacjentów z marskością wątroby. Encefalopatia utajona nie jest wykrywana w badaniu neurologicznym. Rozpoznanie utajonej encefalopatii wątrobowej wymaga wykonania testów neuropsychiatrycznych. Zalecane jest wykonanie przynajmniej dwóch testów neuropsychiatrycznych np. prostego testu papier–ołówek (PSE – portosystemic encephalopathy) i jednego z następujących testów komputerowych:
- testu kontroli hamowania (ICT – inhibitory control test),
- testu czasu reakcji (CRT – continuous reaction time),
- testu SCAN,
- testu Stroopa.
Zamiast testów komputerowych może zostać wykonane jedno badanie neurofizjologiczne (test wzrokowy krytycznej częstotliwości migotania, CFF – critical flicker frequency) lub badanie EEG.
Czynniki wywołujące encefalopatię wątrobową
Bezpośrednią przyczyną pojawienia się objawów typowych dla encefalopatii wątrobowej są zaburzenia w pracy wątroby, których skutkiem jest gromadzenie się w organizmie endogennych toksyn m.in. amoniaku i średnio-łańcuchowych kwasów tłuszczowych. Przyczyną zaburzeń w funkcjonowaniu ośrodkowego układu nerwowego może być np. marskość wątroby, która przebiega z nadciśnieniem wrotnym, a także niewydolność wątroby w przebiegu wirusowego zapalenia wątroby typu B i typu C oraz zespół Reye'a. Inne przyczyny encefalopatii wątrobowej to np. wrotno-systemowe krążenie oboczne bez choroby wątroby i duże wrotno-systemowe przetoki naczyniowe. Objawy typowe dla encefalopatii wątrobowej mogą również pojawić się na skutek zakażenia lub krwawienia do przewodu pokarmowego.
Marskość wątroby to najczęstsza z przyczyn zatrucia organizmu endogennymi toksynami. Choroba ta, w większości przypadków, ma związek z nadmiernym spożywaniem alkoholu (encefalopatia alkoholowa). Uszkodzenie wątroby, które prowadzi do jej zwłóknienia, poprzedzają objawy alkoholowego zapalenia wątroby. Wyróżniamy epizodyczną encefalopatię wątrobową oraz encefalopatię wątrobową przewlekłą. Zarówno epizod encefalopatii wątrobowej, jak i encefalopatia przewlekła zawsze wymagają specjalistycznego leczenia.
Encefalopatia wątrobowa – objawy
Objawy encefalopatii wątrobowej to zaburzenia neurologiczne i zaburzenia psychiatryczne o różnym nasileniu. Postać utajona encefalopatii wątrobowej może powodować trudne do zdiagnozowania zaburzenia świadomości, zaburzenia koncentracji uwagi, zmiany nastroju, oraz problemy z wykonywaniem prostych działań matematycznych. Utajona encefalopatia wątrobowa zapowiada wystąpienie postaci jawnej encefalopatii wątrobowej, której można zapobiec.
Objawy, które mogą wskazywać na encefalopatię wątrobową to m.in.:
- różnego rodzaju zaburzenia psychiczne,
- zaburzenia rytmu snu i czuwania,
- zaburzenia mowy,
- zaburzenia funkcji motorycznych,
- zaburzona orientacja,
- napady złości i napady agresji,
- zaburzenia koncentracji i uwagi,
- urojenia, spowolnienie mowy.
Objawem encefalopatii wątrobowej jest również drżenie rąk przypominające chorobę Parkinsona.
Leczenie encefalopatii wątrobowej
Zanim zostanie postawiona diagnoza i rozpocznie się leczenie encefalopatii wątrobowej, niezbędne jest wykluczenie schorzeń, które mogą wywoływać podobne objawy. Leczenie encefalopatii wątrobowej uwzględnia stosowanie specjalnej diety, antybiotyków i leków przyśpieszających wydalanie z organizmu szkodliwych produktów przemiany materii.
Czytaj też:
Żółtaczka – rodzaje, przyczyny, objawy, diagnostyka i leczenieCzytaj też:
Choroby wątroby – najczęstsze schorzenia tego organu, przyczyny, objawy i leczenie
Źródła:
A. Szczeklik, Interna Szczeklika. Podręcznik chorób wewnętrznych, Medycyna Praktyczna, Kraków 2013.
Marek Hartleb, Encefalopatia wątrobowa u chorych z marskością wątroby, Gastroenterologia Kliniczna, tom 5, nr 2–3, s. 106-122, 2013.
A. Panasiuk, Encefalopatia wątrobowa, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, 2016.