Aborcja eugeniczna – czym jest, na czym polega i czy jest legalna w Polsce?

W związku z decyzją Trybunału Konstytucyjnego z dnia 22 października 2020 r. o uznaniu aborcji eugenicznej jako niezgodnej z Konstytucją RP, pojęcie to pojawiło się we wszystkich możliwych mediach. Czym są i co w praktyce oznaczają przesłanki eugeniczne?

Dotychczas w Polsce aborcja była możliwa w trzech przypadkach: ciąży będącej wynikiem przestępstwa, zagrożenia życiu kobiety ciężarnej oraz aborcji eugenicznej. Wszystko zmieniło się wraz z decyzją Trybunału Konstytucyjnego, który odrzucił trzecią przesłankę jako niezgodną z Konstytucją RP.

Czym jest aborcja?

Słowo aborcja pochodzi z języka łacińskiego („abortio” - poronienie, wywołanie poronienia) i oznacza umyślne przerwanie ciąży. Do zakończenia ciąży dochodzi w sposób zewnętrzny za zgodą matki. Aborcję wykonuje się we wczesnym etapie ciąży, a na skutek przerwania ciąży zarodek zostaje wydalony poza organizm kobiety ciężarnej.

Aborcja eugeniczna: geneza nazwy

Aborcja eugeniczna nie jest terminem prawnym, jedynie społecznym. Termin pochodzi z języka greckiego i oznacza „dobrze urodzony”. Do powszechnego użycia wprowadził je w 1869 roku Francis Galton, brytyjski naukowiec, prywatny przedsiębiorca i kuzyn Karola Darwina. Pojęcie to było używane w kontekście rozmnażania zwierząt i ludzi oraz ulepszania gatunków.

Dziś kojarzy nam się głównie z eksperymentami na ludziach przeprowadzanymi w III Rzeszy przez nazistów i z teorią czystości rasy. Z tego względu niektóre środowiska podnoszą wotum przeciwko używaniu terminu aborcja eugeniczna w kontekście przerwania ciąży, gdyż piętnuje to kobietę, która decyduje się na wykonanie takiego kroku.

Czym jest aborcja eugeniczna?

Aborcję eugeniczną można było wykonać, kiedy badania prenatalne albo inne przesłanki wskazywały na duże prawdopodobieństwo nieodwracalnego upośledzenia płodu lub choroby, która zagraża jego życiu. W tym przypadku aborcja była możliwa do czasu osiągnięcia przez płód wieku umożliwiającego mu przeżycie poza organizmem matki.

Jakie schorzenia kwalifikowały się do aborcji eugenicznej?

• Trisomia chromosomu 21 (zespół Downa) – pewna niepełnosprawność fizyczna, której towarzyszy opóźnienie umysłowe. Może przybrać trzy formy – lekką, średnią lub ciężką. Osoby z zespołem Downa, ze względu na osłabiony układ odpornościowy, są znacznie bardziej podatne na choroby. Średnio przeżywają 25–30 lat.
• Trisomis chromosomu 18 (zespół Edwardsa) – schorzenie to charakteryzuje się licznymi deformacjami oraz anomaliami w budowie anatomicznej. Jedynie 5% dzieci z tym zespołem jest w stanie przetrwać cały okres ciąży i dożyć do porodu. Żyją maksymalnie 1 rok. Nie do końca poznane jest to, co czują i w jaki sposób postrzegają świat.
• Trisomis chromosomu 13 (zespół Patau) – jest to choroba powodująca u dzieci przewlekły, uciążliwy ból. Wiele ciąż kończy się poronieniem lub obumarciem płodu. Około 70% nie dożywa 6 miesięcy po urodzeniu.
• Trisomis chromosomu 8 (zespół Warkany’ego) – choroba, która uniemożliwia dziecku przeżycie. W momencie postawienia diagnozy rodzice oczekują na moment, kiedy płód obumrze.
• Acefalia i mikrocefalia – należą one do nieodwracalnych ciężkich uszkodzeń płodu. Te dwie jednostki chorobowe określają stan, w którym nie wykształca się głowa oraz mózg, mogą powstać jedynie fragmenty lub zalążki. Płód nie ma szans na przeżycie.

Aborcja w Polsce

W Polsce aborcja jest dopuszczalna jedynie w ściśle określonych prawnie przypadkach. Reguluje ją ustawa z dnia 7 stycznia 1993 roku O planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży. Przerwanie ciąży jest dopuszczalne jedynie w trzech przypadkach:

• ciąży stanowiącej zagrożenie dla życia matki
• ciąży, która powstała w wyniku czynu zabronionego
• gdy badania prenatalne wskazują na duże prawdopodobieństwo ciężkiego i nieodwracalnego upośledzenia płodu albo nieuleczalnej choroby zagrażającej jego życiu

Trzecia przesłanka została odrzucona przez Trybunał Konstytucyjny RP jako niezgodna w prawem.

Czy aborcja eugeniczna jest legalna?

Od 27 stycznia 2021 roku w Polsce aborcja eugeniczna nie jest zgodna z prawem. Zgodnie z ustawą z dnia 7 stycznia 1994 r. dotyczącą planowania rodziny, ochrony płodu ludzkiego i aborcji, legalność aborcji została ustalona na podstawie ustawy o planowaniu rodziny. Trybunał Konstytucyjny RP uznał jednak, że aborcja eugeniczna jest niezgodna z Konstytucją RP.

Wyrok Trybunału Konstytucyjnego

Sąd Konstytucyjny uznał aborcję za nielegalną dla pacjentów. Jest to pierwsza zmiana w tzw. kompromisie aborcyjnym, który został wypracowany w 1994 roku. "Art. 4a ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 7 stycznia 1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży (...) jest niezgodny z art. 38 w związku z art. 30 w związku z art. 31 ust. 3 konstytucji" - brzmi sentencja wyroku Trybunału Konstytucyjnego.

Jak wynika z uzasadnienia wyroku TK, "prawdopodobieństwo ciężkiego i nieodwracalnego upośledzenia płodu albo nieuleczalnej choroby zagrażającej jego życiu nie jest wystarczające dla dopuszczalności pozbawienia życia człowieka w okresie prenatalnym. Samo wskazanie na potencjalne obciążenie dziecka wadami ma charakter eugeniczny". Zgodnie z orzeczeniem Trybunału, życie ludzkie jest tak samo wartością chronioną konstytucyjnie na każdym etapie życia (również życia embrionalnego) i powinno być chronione przez ustawodawcę.

Rzecznik Praw Dziecka o aborcji eugenicznej

Opinię na temat aborcji eugenicznej przekazał do Trybunału Konstytucyjnego również Rzecznik Praw Dziecka. Poparł on stanowisko uznania aborcji eugenicznej za niezgodną z Konstytucją RP, opowiadając się za ochroną życia od samego poczęcia. Nawiązał do Deklaracji Praw Dziecka, w której znajduje się uzasadnienie: "dziecko z uwagi na swą niedojrzałość fizyczną oraz umysłową, wymaga szczególnej opieki i troski, a zwłaszcza właściwej ochrony prawnej, zarówno przed, jak i po urodzeniu".

Zgodnie ze stanowiskiem Rzecznika Praw Dziecka: "ustawa nie tylko nie zapobiega dyskryminacji dzieci cierpiących na choroby o podłożu genetycznym, ale wprost ją dopuszcza poprzez selekcję nienarodzonych dzieci". Jak zaapelował Mikołaj Pawlak, należy raczej skupić się na pomocy rodzinom, które mają chore dzieci.

Liczba aborcji w Polsce

W Polsce w 2020 roku przeprowadzono 1076 aborcji, najwięcej u kobiet po 35. roku życia (409). Niemal wszystkie (1053) przeprowadzono z powodu wykrycia wad letalnych, ciężkiego upośledzenia płodu. Są to dane oficjalne, tymczasem z informacji Federacji na rzecz Kobiet i Planowania Rodziny, że prawie 150 tysięcy zabiegów przerwania ciąży może być dokonywanych poza systemem. Kobiety wyjeżdżają też za granicę, by tam dokonać aborcji oraz (jak donosi Wyborcza.pl), korzystają również z pomocy Aborcji bez Granic.

Przeciwnicy aborcji w Polsce

Aborcja jest tematem, który dzieli społeczeństwo w Polsce, choć wyrok Trybunału Konstytucyjnego wiele zmienił w tej kwestii. Z sondażu Ipsos przeprowadzonego dla OKO.press wynika, że aż 66 procent Polaków jest za prawem do aborcji. Wysoki wynik sondażu jest związany ze wzrostem poparcia dla legalności zabiegu przerwania ciąży przez osoby w wieku 18-29 lat. W tym środowisku aborcję popiera 79 procent osób.

Organizacje prawicowe oraz typu "pro-life" opowiadają się za ochroną życia poczętego, choć dopuszczają możliwość przerwania ciąży w przypadku zagrożenia życia matki.

Organizacje katolickie, podobnie jak stanowisko Kościoła Katolickiego, jest w tej kwestii jednoznaczne. Życie ludzkie powinno być chronione od momentu poczęcia. Zgodnie z Katechizmem Kościoła Katolickiego, dokumentem, który został zatwierdzony i wydany w 1992 roku przez papieża Jana Pawła II, aborcja jest niedopuszczalna. "Kościół od początku twierdził, że jest złem moralnym każde spowodowane przerwanie ciąży. Nauczanie na ten temat nie uległo zmianie i pozostaje niezmienne. Bezpośrednie przerwanie ciąży, to znaczy zamierzone jako cel lub środek, jest głęboko sprzeczne z prawem moralnym" - czytamy w dokumencie.

Aborcja na świecie

Jak wynika z danych Światowej Organizacji Zdrowia, nawet 25 procent wszystkich ciąż na świecie kończy się aborcją. Co roku wykonuje się około 50 milionów aborcji, więcej w krajach rozwijających się niż w krajach Zachodu.

Światowa Organizacja Zdrowia WHO uznała dostęp do bezpiecznej aborcji za prawo kobiety. Podobne regulacje wprowadziły inne instytucje, m.in. Komitet Praw Człowieka ONZ, Europejski Trybunał Praw Człowieka czy Międzyamerykański Trybunał Praw Człowieka. W 1994 roku w Egipcie odbyła się międzynarodowa konferencja, w czasie której przedstawiciele 179 krajów świata podpisali zobowiązanie do zapobiegania niebezpiecznej aborcji.

Jak wygląda sytuacja w innych krajach Europy? We Francji aborcja jest legalna od 1975 roku, aby ją zrobić, należy jednak odbyć dwie konsultacje z ginekologiem. Zabiegu przerwania ciąży można dokonać również po 12. tygodniu ciąży, jeśli stanowi ona zagrożenie dla zdrowia i życia matki.

W Irlandii aborcja została zalegalizowana dopiero w 2018 roku, wcześniej obowiązywały bardzo restrykcyjne przepisy w tej kwestii. Ciążę można zakończyć przed ukończeniem 12. tygodnia ciąży, jeśli występuje zagrożenie dla zdrowia kobiety.

Czy aborcja jest bezpieczna?

Zgodnie z zaleceniami Światowej Organizacji Zdrowia WHO zabieg aborcji jest bezpieczny, jeśli zostaje wykonany w sposób profesjonalny, zgodnie z oficjalnymi zaleceniami (czyli w odpowiednim czasie ciąży i w odpowiednich warunkach przez osobę, która ma do tego kompetencje). Nie da się jednak przewidzieć reakcji organizmu kobiety na zabieg przerwania ciąży. Może on się odbyć bez komplikacji, ale mogą również wystąpić powikłania.

Warto jednak podkreślić, że dużo bardziej niebezpieczne są tzw. aborcje nielegalne, które są przeprowadzane w podziemiu aborcyjnym. Jeśli do zabiegu przerwania ciąży dochodzi poza systemem, wzrasta ryzyko wystąpienia komplikacji i powikłań. Istotne są nie tylko warunki, w jakich przeprowadzana jest aborcja, ale także metody, które stosuje się do przerwania ciąży. Aborcja niebezpieczna może zagrozić życiu i zdrowiu kobiety.