Odmrożenia mogą zagrażać zdrowiu i życiu. Oto, jak sobie z nimi poradzić

Odmrożenia to temat, o którym w ostatnich latach mówi się w Polsce częściej niż wcześniej. Nic dziwnego – miłośnicy morsowania i zdobywania górskich szczytów zimą w samej bieliźnie nie zawsze pamiętają o tym, by podczas uprawiania sportu zadbać o swoje bezpieczeństwo. A to może skutkować właśnie odmrożeniami.

Jakie są przyczyny odmrożeń?

Do odmrożenia dochodzi na skutek narażenia skóry na działanie długotrwałego lub/i ekstremalnego zimna. Pod jego wpływem temperatura tkanek spada poniżej 0℃. Powstałe w ten sposób kryształki lodu prowadzą do uszkodzenia struktury komórek, wywołując mikrozatorowość. Powstanie odmrożeń przyspiesza również bezpośrednia ekspozycja na zimny i silny wiatr. Na szybkie odmrożenie najbardziej narażone są tkanki narządów najbardziej oddalonych od tułowia, a więc kończyn górnych i dolnych oraz głowy.

Czynnikami, które dodatkowo sprzyjają odmrożeniom są: noszenie wilgotnej lub/i niedostosowanej do warunków atmosferycznych odzieży, a także przebywanie w długotrwałym unieruchomieniu, ponieważ utrudnia krążenie. Szybsze odmrożenia może powodować także zmęczenie i wyniszczenie oraz bycie pod wpływem alkoholu. Odmrożenia są szczególnie niebezpieczne dla osób z miażdżycą naczyń obwodowych.

Jakie są objawy odmrożeń?

Większość przypadków odmrożeń obejmuje następujące objawy:

• uczucie drętwienia i „kłucia” skóry;
• przebarwienie skóry w miejscu odmrożenia (skóra nabiera woskowatego, białawo-żółtawego koloru);
• ból odsłoniętego obszaru;

W przypadku ciężkich odmrożeń pojawiają się takie objawy jak:

• pęcherze;
• przebarwienie odmrożonego obszaru z koloru białego na czarny;
• zesztywnienie stawów i mięśni w obszarze zajętym odmrożeniem.

Niezależnie od ciężkości odmrożeń mogą się też pojawić następujące objawy, zawsze wymagające konsultacji z lekarzem:

• zawroty głowy,
• gorączka,
• wydzielina z odmrożonego obszaru.

Stopnie odmrożeń

Odmrożenia można podzielić na cztery stopnie. Pierwszy jest najmniej groźny dla zdrowia, czwarty stanowi zagrożenie dla życia.

Odmrożenia pierwszego stopnia są odmrożeniami powierzchownymi i objawiają się swędzeniem, zaczerwienieniem, odrętwieniem skóry. Obszar uszkodzonej tkanki wyraźnie odcina się od innych swoją białą, woskowatą barwą.

Odmrożenia drugiego stopnia nazywane są również średnimi i powodują zaczerwienienie, znaczny obrzęk, a także skutkują pęcherzami, zawierającymi treść mleczną lub surowiczą.

Odmrożenia trzeciego stopnia są odmrożeniami głębokimi. Pęcherze na skórze powiększają się i zawierają krwisto-surowiczy płyn, dochodzi również do uszkodzenia głębokich warstw skóry.

Odmrożenia czwartego stopnia, czyli ciężkie, skutkują martwicą skóry, a w niektórych przypadkach również tkanek podskórnych, obejmując mięśnie i kości i prowadząc do mumifikacji części (np. palców) bądź całej kończyny.

Pierwsza pomoc przy odmrożeniach

Pierwsza pomoc przedmedyczna, udzielana osobie z odmrożeniami powinna polegać na stopniowym (w tempie około 0,5℃ na godzinę) przywracaniu właściwej temperatury uszkodzonych tkanek, co może się wiązać dla poszkodowanej osoby z dużym bólem. Pojawia się także przekrwienie zmian spowodowanych odmrożeniami.

Należy też te ocieplone już tkanki chronić przed ponownym wychłodzeniem, dlatego dobrze jest mieć ze sobą, wyruszając na wyprawę w miejsce, w którym panują zimne temperatury, koc ratunkowy „folia życia NRC”, który zakłada się na wychłodzoną osobę (część koca w barwie złotej powinna być skierowana na zewnątrz, nie w stronę ciała poszkodowanego). Jeśli osoba z odmrożeniami jest przytomna, należy unieść jej kończyny do góry, aby zmniejszyć obrzęk oraz zabezpieczyć odmrożone części ciała przed dodatkowymi urazami mechanicznymi.

Należy również, jeśli jest to możliwe, przetransportować poszkodowanego do ciepłego, ale nie gorącego pomieszczenia bądź – najlepiej – do szpitala. Następny krok to zdjęcie z poszkodowanej osoby mokrego ubrania, butów, biżuterii i zanurzenie dłoni i stóp najpierw w temperaturze 30, a następnie 36℃. Należy moczyć kończyny w wodzie przez około 20-30 minut lub do momentu, gdy skóra uzyska normalny kolor. W przypadku braku dostępu do ciepłej wody pomoże owinięcie uszkodzonych tkanek ciepłym ręcznikiem. Na twarz, uszy można nałożyć ciepłą (ale zdecydowanie nie gorącą) wilgotną ściereczkę.

Na policzki, nos i uszy nakładamy czyste opatrunki. Jeśli u poszkodowanego pojawiły się pęcherze lub sino-czerwonawe lub biało-woskowate przebarwienia, na uszkodzone tkanki również należy nałożyć opatrunek, jednak koniecznie luźny (nie uciskać) i suchy, najlepiej z jałowej gazy.

Osoba, która doznała odmrożeń, zdecydowanie nie powinna pić alkoholu, warto za to podać jej ciepły napój – herbatę, kawę, gorącą czekoladę czy nawet zupę, by rozgrzać organizm od wewnątrz. Na skutek ponownego nagrzania się skóry, powrotu normalnego przepływu krwi może pojawić się ból, pieczenie i swędzenie. W takich przypadkach warto sięgnąć po skuteczny zazwyczaj w przypadku danej osoby lek przeciwbólowy.

Jeśli poszkodowany jest nieprzytomny, należy natychmiast wezwać pogotowie, a także sprawdzić jego oddech i tętno – jeśli ich nie ma, konieczne jest przeprowadzenie resuscytacji.

Maść na odmrożenia

Maść stosowana przed wyjazdem na narty czy morsowaniem nie chroni przed powstaniem odmrożeń i działaniem na skórę zimna, zacinającego wiatru. Tłusta warstwa zapobiega wyłącznie parowaniu wody ze skóry. Przed wyjściem na mróz można się więc posmarować, ale konieczne jest również opatulenie skóry materiałem, by chronić ją przed zbyt dużą różnicą temperatur wewnątrz i na zewnątrz.

Gdy już dana osoba dozna odmrożenia, jednak dopiero po tym, jak wróci czucie w odmrożonych miejscach, można zastosować maść. Pomocna będzie maść ichtiolowa, a także preparaty z rutyną i maść z arniką (stosowana tylko na nieuszkodzoną skórę).

Jak NIE postępować przy odmrożeniach?

Osoby poszkodowanej nie wolno nawiewać różnymi źródłami ciepłego powietrza, należy też zadbać o to, by ogrzane tkanki ponownie się nie ochłodziły. Poszkodowany nie powinien również chodzić, ponieważ może to spowodować jeszcze głębszy uraz kończyn i w konsekwencji martwicę. Zdecydowanie niewskazane jest również masowanie i nacieranie śniegiem poszkodowanej osoby, ponieważ zasoby wychłodzonej krwi obwodowej mogą spowodować nawet zatrzymanie akcji serca. Poszkodowany z odmrożeniami nie może być też gwałtowanie poruszany, nie należy mu przebijać pęcherzy ani podawać do picia alkoholu, który przyspiesza wychłodzenie.

Źródła:

1. E. Janiszewska, Pierwsza pomoc. Odmrożenia [w:] Polskie Towarzystwo Pielęgniarstwa Ratunkowego, http://ptpaiio-lodz.one.pl/wp-content/uploads/2015/11/Odmro%C5%BCenia.pdf [dostęp z dn. 18.01.2021]
2. Frostbite. First aid, https://www.mayoclinic.org/first-aid/first-aid-frostbite/basics/art-20056653 [dostęp z dn. 18.01.2021]
3. Frostbite, https://www.hopkinsmedicine.org/health/conditions-and-diseases/frostbite [dostęp z dn. 18.01.2021]