Świerzb – przyczyny, objawy, rodzaje i leczenie

Świerzb bywa kojarzony z nieprzestrzeganiem zasad higieny oraz życiem w trudnych warunkach sanitarnych. Faktem jest, że trudne warunki bytowe sprzyjają zakażeniu świerzbowcem ludzkim, ale... Świerzb szybko rozprzestrzenia się w dużych skupiskach ludzkich, atakując zarówno ludzi biednych, jak i bogatych. Częściej chorują osoby z osłabioną odpornością np. seniorzy przebywający w domach opieki, wychowankowie domów dziecka, a także mieszkający w internatach i akademikach uczniowie i studenci. Świerzbem możemy zarazić się również w szpitalu, komunikacji miejskiej, obiektach noclegowych oraz podczas przygodnych kontaktów seksualnych. W ostatnich latach często dochodzi do zakażeń w żłobkach, przedszkolach i szkołach oraz podczas wakacyjnych wyjazdów w różne zakątki globu.

Świerzb jest chorobą zakaźną, która nie przebiega bezobjawowo. Objawy świerzbu są bardzo charakterystyczne i uciążliwe, a leczenie stosunkowo proste. Objawy świerzbu nie powinny być powodem do wstydu – im szybciej zostanie rozpoczęte leczenie, tym mniej uciążliwa będzie choroba. Co więcej, szybko rozpoczęte leczenie zmniejsza ryzyko zarażenia osób, z którymi mamy kontakt – do zarażenia świerzbem dochodzi przez bezpośredni kontakt ze skórą osoby chorej, jej odzieżą, a także materacem, pościelą, ręcznikami – świerzbowiec ludzki może przetrwać poza ciałem swojego żywiciela 3-4 dni. Niekiedy do zarażenia dochodzi poprzez tapicerkę meblową.

Co to jest świerzb?

Świerzb to pasożyt ludzi i zwierząt. Chorobę u ludzi wywołuje świerzbowiec ludzki. Do zakażenia świerzbowcem zwierzęcym dochodzi bardzo rzadko – w tym przypadku choroba ma całkiem inny przebieg.

Świerzb to jedna z najczęściej diagnozowanych dermatoz o podłożu pasożytniczym. Świerzbowiec ludzki należy do rodziny roztoczy. Żyje w warstwie rogowej naskórka, drążąc w nim tunele. W ślepo zakończonych linijnych norach świerzbowcowych samice składają dziennie 2-3 jaja; z jaj wylęgają się larwy. Od momentu złożenia jaj do osiągnięcia dojrzałości przez świerzbowce, mija około 3 tygodnie. Objawy skórne, czyli silny świąd i zmiany skórne w postaci m.in. grudek i pęcherzyków, mogą pojawić się już po 3-4 dniach od zakażenia, jednak okres wylęgania świerzbu wynosi nawet do 3 tygodni; czas pojawienia się pierwszych objawów zależy m.in. od masywności zakażenia. Objawy chorobowe są szczególnie nasilone u osób z osłabioną odpornością, a także u osób z atopowym zapaleniem skóry. Na skutek drapania może dochodzić do nadkażenia bakteryjnego skóry, które zwiększa ryzyko wystąpienia powikłań tej choroby pasożytniczej.

Świerzbowiec ludzki to bardzo mały pasożyt, którego nie można dostrzec gołym okiem. Warto pamiętać, że największe ryzyko zarażenia dotyczy osób przebywających w dużych skupiskach ludzi. W zależności od wieku chorych wyróżniamy m.in. świerzb wieku dziecięcego i świerzb wieku podeszłego.

Rodzaje świerzbu

Jak już zostało wspomniane, na zachorowanie najbardziej narażone są osoby z obniżoną odpornością, czyli np. niemowlęta, dzieci i seniorzy. Postać świerzbu oraz związane z nią objawy chorobowe są w dużej mierze uzależnione od stanu zdrowia i ogólnej kondycji organizmu. Wyróżniamy następujące rodzaje świerzbu:

• Świerzb dziecięcy – najczęściej diagnozowany jest u dzieci uczęszczających do żłobków i przedszkoli, a także dzieci przebywających w domach dziecka. W tym przypadku objawy występują przede wszystkim na podeszwach stóp i dłoni oraz na owłosionej skórze głowy.
• Świerzb wieku podeszłego – obniżona odporność organizmu sprawia, że na świerzb szczególnie narażeni są także seniorzy. Chorobie sprzyjają również wyniszczenie organizmu związane z chorobami przewlekłymi i zaniedbania związane z opieką nad osobą chorą. U osób starszych często występuje również świerzb pęcherzowy, którego objawem są zmiany skórne w postaci pęcherzyków i nadżerek.
• Świerzb guzkowy – objawem choroby są wywołujące uporczywe swędzenie skóry guzki. Zmiany zlokalizowane są m.in. w fałdach skórnych i w okolicy narządów płciowych.

Najcięższa z postaci świerzbu to świerzb norweski. W tym przypadku mamy do czynienia z licznymi zmianami w postaci m.in. wykwitów brodawkujących, które obejmują całą skórę. Ciężkiemu przebiegowi choroby sprzyja osłabiona odporność. Świerzb norweski dotyka przede wszystkim osoby uzależnione od alkoholu i narkotyków, zaniedbanych seniorów, osoby z zaburzeniami psychicznymi i osoby obłożnie chore. W przypadku świerzbu norweskiego w naskórku znajduje się znacznie więcej składających jaja samic świerzbowca ludzkiego niż w przypadku innych postaci choroby. Jedynie świerzb norweski powoduje powstawanie zmian na skórze twarzy.

Objawy świerzbu

Charakterystycznym objawem świerzbu jest silny świąd. Swędzenie skóry staje się szczególnie uciążliwe po rozgrzaniu ciała, nasilając się w nocy – w wysokiej temperaturze świerzbowce stają się bardziej aktywne. Dotkliwiej dolegliwości związane ze świerzbem odczuwają m.in. osoby cierpiące na atopowe zapalenie skóry.

Swędzenie skóry jest charakterystycznym, ale niejedynym, objawem świerzbu. Na skutek aktywności pasożytów pojawiają się zmiany skórne, które są najczęściej zlokalizowane na bocznych powierzchniach palców rąk – tutaj można niekiedy dostrzec drążone przez pasożyta nory świerzbowcowe. Inne miejsca, w których powstają zmiany skórne to m.in. nadgarstki, fałdy skórne, zgięcia łokciowe, okolica brodawek sutkowych u kobiet, okolice narządów płciowych u mężczyzn, a także dłonie i podeszwy stóp u dzieci. Skórę całego ciała mogą pokrywać wykwity związane z przebiegiem świerzbu norweskiego, który powoduje nadmierne rogowacenie i powstawanie na skórze grubych łusek oraz brodawkujących wykwitów. W przebiegu świerzbu norweskiego nie występuje nasilony świąd.

Oprócz świądu i zmian skórnych w postaci grudek, pęcherzyków, nadżerek, strupów, a także przeczosów występuje również zaczerwienienie skóry. Niekiedy zarażenie świerzbem prowadzi do uogólnionego zapalenia skóry oraz wiąże się z powikłaniami. Skutki uboczne świerzbu to m.in. zapalenie kłębuszków nerkowych i gorączka reumatyczna. Zagrożeniem dla zdrowia są także powstające na skutek drapania skóry rany, które często ulegają nadkażeniu bakteryjnemu.

Ważne! Świerzb nie ustępuje samoistnie. Domowe sposoby na świerzb – np. smarowanie skóry octem i okłady z czosnku lub cebuli – nie są skutecznym sposobem na walkę z pasożytami.

Świerzb zawsze wymaga specjalistycznego leczenia! Należy je rozpocząć jak najszybciej, aby zmniejszyć ryzyko wystąpienia powikłań oraz rozprzestrzeniania się tej choroby pasożytniczej!

Świerzb – rozpoznanie i leczenie

Rozpoznanie świerzbu nie sprawia większych problemów. Diagnoza może zostać postawiona na podstawie wywiadu lekarskiego oraz typowych objawów klinicznych, jednak zalecane jest także badanie zeskrobin naskórka, które pozwala ostatecznie potwierdzić, że doszło do zarażenia świerzbowcem ludzkim.

W leczeniu świerzbu stosowane są leki hamujące rozwój pasożyta, które powinny zostać zastosowane u wszystkich domowników. Niezbędne jest wypranie odzieży, pościeli, ręczników, a także np. pluszowych zabawek w wysokiej temperaturze. Odzież i bieliznę pościelową oraz ręczniki trzeba dodatkowo wyprasować gorącym żelazkiem. W leczeniu świerzbu stosuje się m.in. maść siarkową i benzoesan benzylu.

Źródła:

• S. Jabłońska, S. Majewski, Choroby skóry i choroby przenoszone drogą płciową, Warszawa 2008
• A. Buczek, Choroby pasożytnicze – epidemiologia, diagnostyka, objawy, Koliber – Oficyna wydawnicza Fundacji na Rzecz Zwalczania Kleszczy i Profilaktyki w Chorobach Odkleszczowych, Lublin, 2005