Atopowe zapalenie skóry – przyczyny i objawy. Czy są leki na AZS?

Atopowe zapalenie skóry to jedna z chorób zapalnych, które mają przewlekły przebieg. Typowy dla AZS jest nawrotowy charakter oraz występowanie okresów ustępowania i nasilania się objawów. Schorzenie najczęściej ujawnia się u niemowląt i małych dzieci.

Nieleczone AZS nie tylko utrudnia codzienne funkcjonowanie i staje się przyczyną kompleksów, ale także prowadzi do nawrotowych zakażeń skóry – na skutek drapania mogą powstawać stany zapalne o podłożu bakteryjnym, grzybiczym i wirusowym – chorzy w szczególności narażeni są na zakażenia gronkowcem złocistym i wirusem opryszczki. Zmiany skórne, które wskazują na atopowe zapalnie skóry, pojawiają się na powierzchni skóry twarzy, na szyi, owłosionej skórze głowy, na uszach, w dołach podkolanowych i w zgięciach łokciowych.

Warto dowiedzieć się więcej na temat przyczyn, objawów i leczenia atopowego zapalenia skóry, bo choroba ta jest coraz częściej diagnozowana u niemowląt, dzieci i osób dorosłych. Odpowiednie leczenie i zapobieganie zaostrzeniu się przebiegu choroby pozwala znacząco poprawić jakość życia chorych, a także chroni przed związanymi z tą chorobą powikłaniami.

Atopowe zapalenie skóry AZS – podstawowe informacje

Skóra to największy narząd ludzkiego organizmu. Jej funkcją jest m.in. ochrona przed wnikaniem do wnętrza ciała różnych drobnoustrojów. Skóra niemowląt i małych dzieci jest niezwykle wrażliwa na działanie czynników środowiskowych, co ma związek m.in. z doskonaleniem działania mechanizmów obronnych. Na skórze znajduje się niewidoczna, naturalna bariera hydrolipidowa, której uszkodzenie zwiększa ryzyko rozwoju stanów zapalnych i schorzeń dermatologicznych. Czasami na skutek kontaktu z alergenami pojawia się stan zapalny o podłożu alergicznym. Atopowe zapalenie skóry jest takim stanem zapalnym. AZS nazywane jest także wypryskiem alergicznym, a kiedyś mówiono o nim, że jest to świerzbiączka lub alergiczne zapalenie skóry.

Na skutek kontaktu z alergenami wziewnymi i pokarmowymi oraz oddziaływania na skórę alergenów obecnych np. w kosmetykach, dochodzi do rozwoju stanu zapalnego. Jest to reakcja obronna układu immunologicznego. Atopowe zapalenie skóry AZS zaliczane jest do grupy autoimmunologicznych chorób skóry.

W przebiegu choroby pojawiają się uciążliwe objawy, do których zaliczamy uczucie świądu. Trudno jest powstrzymać odruch drapania skóry, szczególnie w przypadku AZS u dzieci, co powoduje powstawanie uszkodzeń skóry, które z kolei wywołują uczucie pieczenia i ból oraz łatwo ulegają nadkażeniu. W przebiegu choroby pojawia się także nadmierna suchość skóry.

Życie z tą chorobą przewlekłą wymaga przestrzegania kilku ważnych zasad, dzięki którym możliwa jest poprawa stanu zdrowia skóry oraz uniknięcie powikłań AZS. W przypadku skóry atopowej bardzo ważna jest właściwa pielęgnacja oraz unikanie kontaktów z powodującymi stan zapalny alergenami. Pacjenci powinni pozostawać pod opieką dermatologa oraz alergologa, a także systematycznie przyjmować leki przeciwhistaminowe (bez recepty dostępne są: cetyryzyna, loratadyna, desloratadyna, feksofenadyna oraz lewocetyryzyna).

Stan zapalny skóry powoduje powstawanie na jej powierzchni zmian rumieniowych, zmian grudkowych i pęcherzyków, które są wypełnione płynem surowiczym. Sucha, pogrubiała skóra może pękać, co prowadzi do powstawania bolesnych, sączących się ranek.

Atopowe zapalenie skóry AZS to choroba wymagająca rygorystycznego przestrzegania zaleceń lekarza. Zaniedbana, sprzyja zagrażającym zdrowiu zakażeniom gronkowcem złocistym, który zaleczany jest do grupy tzw. superbakterii, czyli bakterii opornych na działanie antybiotyków.

Czy AZS jest częste u dzieci i dorosłych w populacji?

Lekarze alarmują, że atopowe zapalenie skóry to najczęściej diagnozowana choroba skóry o podłożu alergicznym – na AZS cierpi 15-25 proc. globalnej populacji dzieci i 2-8 proc. populacji osób dorosłych.
W Polsce choruje 4,7-9,2 proc. dzieci – u 90 proc. dzieci choroba ujawnia się przed ukończeniem 5. roku życia. Późne wystąpienie objawów – po okresie pokwitania – dotyczy około 17 proc. pacjentów.

Jakie są przyczyny AZS?

Nie udało się ustalić dokładnych przyczyn rozwoju atopowego zapalenia skóry. Prowadzone badania dowiodły, że choroba ma podłoże genetyczne, które zwiększa podatność osobniczą na zachorowanie. Atopowe zapalenie skóry często występuje rodzinnie – ryzyko wystąpienia AZS u dziecka obojga chorych rodziców wynosi aż 80 proc. Jeżeli choruje jeden rodzic, to ryzyko zachorowania u dziecka zmniejsza się do 40 proc.

Inne czynniki, które mają związek z rozwojem AZS to m.in.:

• czynniki środowiskowe – m.in. zanieczyszczenie powietrza,
• alergeny wziewne i pokarmowe oraz alergeny, które wywołują alergię kontaktową,
• nieprawidłowa odpowiedź immunologiczna organizmu,
• nadwrażliwość skóry,
• uszkodzenia naturalnej bariery hydrolipidowej skóry.

Warto wiedzieć, że objawy AZS mogą zwiększać ryzyko rozwoju innych chorób o podłożu alergicznym. Potwierdzono związek pomiędzy objawami AZS we wczesnym dzieciństwie i zwiększonym ryzykiem wystąpienia alergicznego nieżytu nosa i astmy oskrzelowej.

Astma oskrzelowa to jedno z powikłań, które związane są również z nieleczoną alergią wziewną. Ta choroba układu oddechowego zagraża zdrowiu i życiu, powodując nagły skurcz oskrzeli, który wymaga natychmiastowego podania leków rozszerzających oskrzela. Badania dowiodły, że astma oskrzelowa zagraża aż 60 proc. osób, u których AZS rozwinęło się przed ukończeniem 3. roku życia. Takie samo ryzyko dotyczy chorób alergicznych np. uczulonych na pokarmy i pyłki roślin oraz sierść zwierząt.

Atopowe zapalenie skóry a alergia wziewna i pokarmowa

Związek pomiędzy alergią wziewną i alergią pokarmową oraz atopowym zapaleniem skóry nadal jest przedmiotem badań. Faktem jest, że 50-90 proc. pacjentów z AZS cierpi również z powodu alergii wziewnej, którą potwierdziły dodatnie wyniki testów skórnych. Badania dowiodły, że długotrwały kontakt z alergenami wziewnymi np. pyłkami roślin i roztoczami kurzu domowego zwiększa ryzyko wystąpienia objawów typowych dla AZS u osób dorosłych, które nie chorowały na atopowe zapalenie skóry w dzieciństwie.

Alergia pokarmowa diagnozowana jest u 3-50 proc. pacjentów z AZS. Co więcej, alergia pokarmowa nasila objawy AZS u niemowląt i małych dzieci. Do najczęściej wpływających na stan skóry i nasilających objawy zapalenia skóry alergenów pokarmowych zaliczamy m.in. białka mleka krowiego, orzechy, białko jaja kurzego i pszenicę.

Skutkiem AZS są zaburzone funkcje bariery skórnej – skóra przestaje skutecznie chronić organizm przed atakującymi ją drobnoustrojami, alergenami oraz czynnikami drażniącymi. Uszkodzona bariera hydrolipidowa oraz powodujący przesuszenie skóry stan zapalny zwiększają ryzyko rozwoju różnych dermatoz i zakażeń organizmu, które związane są z przenikaniem szkodliwych drobnoustrojów w głąb skóry.

Pomimo wielu przeprowadzonych badań nadal nie udało się w 100 proc. potwierdzić, jakie czynniki wywołują AZS. Najbardziej prawdopodobną przyczyną rozwoju choroby są czynniki genetyczne, co potwierdza wysoki odsetek przypadków atopowego zapalenia skóry u dzieci chorych rodziców.

Warto wiedzieć, że ryzyko rozwoju AZS dodatkowo zwiększają błędy pielęgnacyjne oraz narażenie na działanie alergenów we wczesnym okresie życia dziecka. Z tego względu warto przestrzegać zaleceń lekarzy i nie narażać skóry maluchów na szkodliwe działanie np. kosmetyków i środków piorących, w których składzie znajdują się podrażniające skórę i powodujące reakcje alergiczne chemiczne związki.

Uszkodzenia naturalnej bariery hydrolipidowej w pierwszych tygodniach i miesiącach życia może nie tylko znacząco pogorszyć kondycję skóry dzieci, ale także przyczynić się do rozwoju przewlekłych schorzeń, których całkowite wyleczenie nie jest możliwe. U niemal połowy małych pacjentów AZS ujawnia się w pierwszym półroczu życia, czyli w okresie, w którym skóra jest szczególnie wrażliwa na działanie różnych czynników drażniących.

Objawy atopowego zapalenia skóry AZS

Objawy atopowego zapalenia skóry związane są zarówno ze zmianą wyglądu, jak i stopnia nawilżenia skóry oraz samopoczuciem pacjenta. Typowym objawem atopowego zapalenia skóry, jest świąd skóry, który staje się szczególnie uciążliwy wieczorem i w nocy. Na skórze widoczne są początkowo niewielkie grudki, wypełnione płynem surowiczym pęcherzyki oraz pojawia się zaczerwienienie. W początkowej fazie choroby na skórze mogą pojawiać się również trudno gojące się ranki, z których sączy się płyn surowiczy. Na skutek stanu zapalnego oraz drażnienia skóry staje się ona sucha, szorstka i pogrubiała.

Objawy choroby różnią się w zależności od wieku pacjenta i aktywności choroby. Na podstawie przeprowadzonych badań wyróżniono trzy postaci atopowego zapalenia skóry, których objawy są związane z wiekiem, czyli postać niemowlęcą, postać dziecięcą i postać typową dla osób dorosłych.

Objawy AZS u niemowląt

Objawy atopowego zapalenia skóry typowe dla okresu niemowlęcego, które występują u dzieci do 2. roku życia to m.in. rumień i sączące się grudki, które lokalizują się w obrębie zaczerwienionej skóry. Charakterystyczny dla postaci niemowlęcej AZS jest brak zmian skórnych w okolicy pieluszkowej u przeważającego odsetka małych pacjentów.

Zmiany skórne występują przede wszystkim na twarzy, uszach, wewnętrznych częściach kończyn oraz na owłosionej skórze głowy. W obrębie skóry twarzy zmiany zlokalizowane są zwykle na policzkach oraz na czole, czyli w miejscach, w których najczęściej pojawiają się pierwsze objawy skórne, związane z reakcjami alergicznymi m.in. na alergeny, które znajdują się w mleku matki, mleku modyfikowanym lub pokarmach, które podawane są dziecku w okresie rozszerzania diety.

W grupie niemowląt pierwsze objawy AZS najczęściej pojawiają się około 3. miesiąca życia. Stan zapalny skóry ma charakter ostry. W niektórych przypadkach zmiany związane z atopowym zapaleniem skóry rozprzestrzeniają się, pokrywając niemal całą powierzchnię ciała.

Dziecko cierpi z powodu nasilającego się świądu – jest niespokojne, płaczliwe, ma problemy ze snem, co wpływa na ogólną kondycję jego organizmu. Na drapanej przez dziecko skórze mogą pojawiać się rany i nadżerki, które związane są z nadkażeniem bakteryjnym. Niemowlętom, u których wystąpiły objawy choroby, trzeba ograniczyć możliwość drapania skóry, stosując specjalne rękawiczki – paznokcie niemowląt bardzo szybko rosną i są wyjątkowo ostre, co powoduje powstawanie na skórze głębokich zadrapań.

Objawy AZS u małych dzieci

Objawy AZS u dzieci w wieku 2-12 lat to przede wszystkim zaczerwienienie skóry oraz pojawiające się w obrębie rumienia grudki. U starszych dzieci widoczne jest pogrubienie naskórka i zmiana jego barwy na ciemniejszą. Lokalizacja zmian skórnych to m.in. doły podkolanowe i zgięcia łokciowe, a także okolica nadgarstków, twarz, szyja i dłonie. Objawy dominujące u małych dzieci to suchość skóry oraz uczucie świądu. W obrębie zmian skórnych mogą tworzyć się nadżerki i strupki, a także często widoczne są objawy nadkażenia bakteryjnego.

Objawy AZS u starszych dzieci, młodzieży i dorosłych

U starszych dzieci, młodzieży i dorosłych z AZS zmiany skórne w postaci wyprysku lokalizują się przede wszystkim na twarzy oraz w zgięciach łokciowych, dołach kolanowych i w okolicy nadgarstków. Skóra swędzi i jest nadmiernie przesuszona.

Nie zawsze atopowe zapalenie skóry ma „książkowy” przebieg. Często zdarza się, że przebieg choroby nie jest typowy. Inne objawy atopowego zapalenia skóry to m.in. zmiana wyglądu skóry, która zaczyna przypominać korę drzewa, nawrotowe zapalenie spojówek, a także łamliwe włosy – ten objaw często obserwowany jest u niemowląt.

Czynniki nasilające przebieg atopowego zapalenia skóry

Atopowe zapalenie skóry ma podłoże zapalne. Istotny wpływ na przebieg choroby mają czynniki nasilające jej objawy m.in. alergeny środowiskowe np. sierść zwierząt, pyłki roślin, alergeny pokarmowe, zanieczyszczenie środowiska, reakcje alergiczne na stosowane kosmetyki, substancje chemiczne. Przebieg choroby nasilają również zmiany temperatury otoczenia i niska wilgotność powietrza. Sezonowo widoczne jest nasilanie się i ustępowanie objawów choroby – uczucie świądu i stan zapalny często nasilają się np. w sezonie grzewczym.

Leczenie atopowego zapalenia skóry

AZS wymaga specjalistycznego leczenia. Pierwsze objawy tej choroby powinny skłonić do wizyty u dermatologa, który wykona badania diagnostyczne w kierunku AZS. Leczenia atopowego zapalenia skóry uwzględnia:

• Leczenie objawowe – polega na łagodzeniu uciążliwego świądu, a także redukowaniu odczynu alergicznego i stanu zapalnego. W objawowym leczeniu atopowego zapalenia skóry stosowane są m.in. leki przeciwalergiczne oraz leki redukujące zakażenia bakteryjne, grzybicze i wirusowe, które mogą rozwinąć się w obrębie zmienionej chorobowo skóry.
• Leczenie miejscowe – uwzględnia stosowanie na skórę preparatów leczniczych w postaci np. kremów i maści.

W leczeniu miejscowym atopowego zapalenia skóry stosowane są m.in.:

• glikokortykosteroidy,
• inhibitory kalcyneuryny,
• miejscowo działające leki przeciwdrobnoustrojowe.

Bardzo ważnym elementem leczenia atopowego zapalenia skóry jest odpowiednia pielęgnacja skóry, a także unikanie czynników zaostrzających przebieg choroby. Kosmetyki do pielęgnacji skóry atopowej powinny być pozbawione m.in. substancji zapachowych oraz barwników. Podstawą pielęgnacji skóry atopowej jest nawilżanie skóry oraz stosowanie kosmetyków, które odbudowują warstwę hydrolipidową – emolientów.

Czytaj też:
Czy swędzenie skóry głowy może oznaczać łuszczycę? Dowiedz się, jakie są inne objawyCzytaj też:
Pękają ci pięty? To nie tylko problem estetyczny, ale też objaw wskazujący na poważne choroby

Źródła:

• Woldan-Tambor A., Zawilska J., „Atopowe zapalenie skóry (AZS) – problem XXI wieku”, Terapia i Leki Tom 65, nr 11, 2009
• Millan M., Mijas J., „Atopowe zapalenie skóry – patomechanizm, diagnostyka, postępowanie lecznicze, profilaktyka”, Nowa Pediatria 2017; 21(4): 114-122
• Trzeciak M., Atopowe zapalenie skóry. Poradnik dla pacjentów i opiekunów, LEO RI LEO 11/styczeń 2021, LEO Pharma AS