Układ limfatyczny pełni ważne funkcje – uzupełnia działanie układu krwionośnego i jest częścią układu odpornościowego. Układ limfatyczny zwalcza infekcje, chroniąc m.in. przed zakażeniami bakteryjnymi i zakażeniami wirusowymi, a także odpowiada za recyrkulację płynów ustrojowych. Warto wiedzieć, że układ limfatyczny nadal stanowi dla lekarzy zagadkę – jest najmniej poznanym układem ludzkiego organizmu. Układ limfatyczny tworzą nie tylko naczynia limfatyczne i przewody limfatyczne, ale także narządy limfatyczne, grudki limfatyczne i limfocyty, czyli białe krwinki, które powstają w szpiku kostnym czerwonym, a następnie dojrzewają i podlegają specjalizacji w węzłach chłonnych i narządach limfatycznych.
Co to jest układ limfatyczny?
Układ chłonny to układ naczyń limfatycznych i przewodów limfatycznych (naczynia chłonne zbiorcze), którymi płynie limfa. Tworzy on skomplikowaną sieć, docierając do większości tkanek ludzkiego organizmu, z wyjątkiem powierzchniowych warstw skóry. Za krążenie limfy w organizmie odpowiadają skurcze mięśni. Sieć naczyń limfatycznych przebiega równolegle do sieci naczyń krwionośnych.
Oprócz naczyń limfatycznych i przewodów limfatycznych w budowie układu limfatycznego wyróżniamy węzły chłonne i inne skupiska tkanki limfatycznej (migdałki, grudki chłonne) oraz narządy limfatyczne. W organizmie ludzkim znajduje się około 600 węzłów chłonnych, które są skupiskiem tkanki limfatycznej. Układ limfatyczny uzupełnia działanie układu krwionośnego, chroni organizm przed infekcjami, a także oczyszcza go, odprowadzając z tkanek szkodliwe substancje. Prawidłowo funkcjonujący układ chłonny pełni istotną rolę w utrzymaniu homeostazy organizmu (równowagi organizmu). Zaburzenia w przepływie limfy powodują m.in. obrzęki limfatyczne.
Limfa krąży w organizmie siecią naczyń limfatycznych, a następnie trafia do przewodów limfatycznych i jest odprowadzana do krwi. Węzły chłonne leżą na przebiegu naczyń chłonnych, stanowiąc integralną część układu odpornościowego człowieka. Węzły chłonne filtrują limfę, oczyszczając ją z drobnoustrojów. Co więcej, w węzłach chłonnych dojrzewają limfocyty; stanowią one również miejsce ich dojrzewania.
Węzły chłonne są wielkości ziarna grochu. Można wyczuć je m.in. na szyi, pod pachami i w pachwinach. Zdrowe węzły chłonne są ruchome i niebolesne. Podczas infekcji węzły chłonne ulegają powiększeniu, co ma związek z uruchomieniem mechanizmów obronnych organizmu. Po wyleczeniu choroby węzły chłonne obkurczają się, powracając do pierwotnych rozmiarów. Obrzęk, brak ruchomości i jednostronne powiększenie węzłów chłonnych np. na szyi może wskazywać na poważną chorobę.
Ważną rolę w funkcjonowaniu układu limfatycznego odgrywają również migdałki m.in. migdałek gardłowy i migdałki podniebienne. Migdałki także zbudowane są z tkanki chłonnej. W pierwszych tygodniach i miesiącach życia migdałki są niewielkie. W pierwszych latach życia ulegają powiększeniu, a po zakończeniu okresu dojrzewania powinny zacząć się obkurczać. Częste infekcje w pierwszych latach życia dziecka mogą doprowadzić do przerostu tkanki migdałków.
Budowa i funkcje układu limfatycznego
Układ limfatyczny tworzą otwarte naczynia limfatyczne, a także zbudowane z tkanki limfatycznej centralne i obwodowe narządy limfatyczne, które są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Układ limfatyczny tworzą:
- zbudowane ze śródbłonka włosowate naczynia limfatyczne, które mają ślepy początek i znajdują się w tkankach;
- przewody limfatyczne, które mają grube ściany oraz chroniące przed cofaniem się limfy zastawki.
Przewód piersiowy to największy przewód limfatyczny ludzkiego organizmu, który uchodzi do lewego kąta żylnego. Centralne narządy limfatyczne to szpik kostny i grasica. Obwodowe narządy limfatyczne to węzły chłonne, grudki chłonne, migdałki, wyrostek robaczkowy, śledziona.
Największym narządem układu limfatycznego jest śledziona. Narząd ten składa się z pierwotnych i wtórnych grudek chłonnych. Śledziona bierze udział w zwalczaniu atakujących organizm patogenów – filtruje krew, neutralizując m.in. wirusy i bakterie oraz odpowiada za oczyszczanie krwi z uszkodzonych lub zużytych komórek krwi. Pełni też funkcję magazynu krwi i w istotny sposób wpływa na odporność organizmu.
Wszystkie narządy układu limfatycznego walczą z atakującymi organizm infekcjami. Pierwszą linię obrony przed wnikającymi do organizmu bakteriami i wirusami oraz innymi patogenami stanowią migdałki. Jeżeli dojdzie do rozwoju infekcji, uruchamiane są mechanizmy odpornościowe i do walki z zakażeniem ruszają limfocyty T i limfocyty B.
Układ limfatyczny pełni trzy ważne funkcje:
- funkcję odpornościową – wspiera funkcjonowanie układu immunologicznego, transportuje limfocyty i stanowi ważną linię obrony przed atakującymi organizm drobnoustrojami,
- funkcję neutralizującą – zwalcza substancje i ciała obce oraz oczyszcza tkanki ze szkodliwych produktów przemiany materii,
- funkcję odprowadzającą – naczyniami limfatycznymi chłonka płynie do przewodu limfatycznego i jest odprowadzana do krwi.
Mechanizm funkcjonowania układu limfatycznego nie jest skomplikowany – krążąca w organizmie limfa wychwytuje zagrażające zdrowiu substancje. W węzłach chłonnych limfa oczyszczana jest ze szkodliwych związków. Pozostałe w węzłach chłonnych substancje są transportowane do nerek, a następnie wydalane z organizmu.
Na prawidłowe działanie układu limfatycznego ma wpływ m.in. elastyczność tkanki łącznej. Zdrowie układu chłonnego w dużej mierze decyduje o ogólnej kondycji i zdrowiu organizmu. Niestety, układ limfatyczny może chorować. Stosunkowo często pojawia się m.in. związany z zaburzeniami w krążeniu limfy lub zaburzeniami w odprowadzaniu płynu limfatycznego z tkanek obrzęk limfatyczny.
Choroby układu limfatycznego
Choroby układu limfatycznego wpływają na funkcjonowanie organizmu oraz pełnione przez układ chłonny funkcje. Obrzęk limfatyczny pojawia się, gdy zostaje zakłócony przepływ limfy. Do zakłóceń w przepływie limfy mogą doprowadzić np. infekcje bakteryjne i wirusowe. Zwykle obrzęk limfatyczny pojawia się w obrębie kości płaskich, kości długich, kończyn i pachwin. Zastój chłonki mogą powodować poważne schorzenia, dlatego nie należy go bagatelizować.
Wyróżniamy pierwotny obrzęk limfatyczny i wtórny obrzęk limfatyczny. Do przyczyn wtórnych obrzęków limfatycznych zalicza się m.in. infekcje, uszkodzenia węzłów chłonnych i naczyń limfatycznych, przebyte leczenie operacyjne, choroby nowotworowe oraz uciski. Niekiedy dochodzi do znacznego obrzęku limfatycznego, który obejmuje kończyny dolne – w tym przypadku obrzęk limfatyczny może wskazywać na przewlekłą niewydolność żylną. Czynniki ryzyka występowania obrzęków limfatycznych to m.in. choroby autoimmunologiczne i otyłość.
Częstym problemem, który dotyczy układu limfatycznego, jest także zapalenie migdałków podniebiennych. Tkanka chłonna w gardle często ulega nadmiernemu przerostowi, co powoduje dodatkowe problemy. Zapalenie migdałków o podłożu bakteryjnym może mieć ciężki przebieg. Jest to jedna z częstych chorób wieku dziecięcego. U dorosłych rzadziej dochodzi do zapalenia migdałków, jednak i w tej grupie wiekowej zdarzają się poważne infekcje.
Jeżeli na skutek częstych zakażeń dolnych dróg oddechowych dojdzie do nadmiernego powiększenia migdałków, to może być konieczne ich chirurgiczne usunięcie. Przerośnięte migdałki upośledzają swobodne oddychanie, a także przyczyniają się m.in. do rozwoju wad wymowy.
Do chorób układu limfatycznego zaliczamy także ostre zapalenie naczyń limfatycznych. Przyczyną ostrego zapalenia naczyń limfatycznych najczęściej jest infekcja bakteryjna. Objawy pojawiają się m.in. w obrębie kończyn dolnych i początkowo mogą być mylnie brane za objawy zapalenia naczyń krwionośnych. Chore naczynie jest bolesne, występuje zaczerwienie skóry oraz powiększenie węzłów chłonnych. Inne objawy choroby to m.in. wysoka gorączka oraz ogólne złe samopoczucie. Do zapalenia naczyń limfatycznych może doprowadzić np. uszkodzenie ich ścianek w wyniku zranienia, które ułatwia wnikanie chorobotwórczych bakterii.
Poważnym schorzeniem układu limfatycznego są także nowotwory, do których zaliczamy białaczki oraz chłoniaki. Siecią naczyń limfatycznych często rozprzestrzeniają się również komórki nowotworowe, które pochodzą z guzów pierwotnych np. narządów znajdujących się w jamie brzusznej. Przerzuty nowotworowe atakują okoliczne i odległe węzły chłonne. W terapii nowotworów często usuwane są węzły chłonne w okolicy chorego narządu, co pozwala zmniejszyć ryzyko rozprzestrzeniania się choroby.
Powiększenie węzłów chłonnych to jeden z częstych objawów różnych nowotworów. Niepokój powinny wzbudzić niesymetryczne (jednostronne), niebolesne, twarde lub gąbczaste i nieruchome węzły chłonne.
Związane z infekcją powiększenie węzłów chłonnych najczęściej jest symetryczne. Obrzękowi węzłów chłonnych w przebiegu infekcji np. choroby zakaźnej zwykle towarzyszy ból węzłów chłonnych. Jeżeli węzły chłonne nie obkurczają się po 2-3 tygodniach od ustąpienia objawów choroby, to należy skonsultować się z lekarzem.
Niepokojące objawy, które dotyczą węzłów chłonnych, nawet jeżeli nie wyczuwamy ich powiększenia (np. chwilowy ból, lub kłucie), powinny zostać skonsultowane z lekarzem. Nie można również bagatelizować obrzęków limfatycznych i zapalenia migdałków, które może stać się przyczyną poważnych powikłań. Na problemy z układem limfatycznym może również wskazywać osłabiona odporność – częste infekcje także powinny skłonić do wizyty u lekarza.
Jak usprawnić działanie układu limfatycznego?
Najprostszym sposobem na wsparcie układu limfatycznego jest aktywność fizyczna. Systematyczne wykonywanie ćwiczeń w połączeniu ze zdrową dietą, która dostarcza niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu składniki odżywcze, pomaga zadbać o zdrowie nie tylko układu limfatycznego, ale także innych układów np. układu odpornościowego i układu sercowo-naczyniowego. Codzienna aktywność fizyczna nie musi uwzględniać intensywnych treningów – wystarczą spacery, joga lub skakanie na skakance bądź trampolinie. Ruch jest doskonałym sposobem walki z niewielkim obrzękiem limfatycznym, który często związany jest z siedzącym trybem życia oraz zatrzymaniem wody w organizmie.
Krążenie limfy w organizmie usprawnia tzw. drenaż limfatyczny, czyli masaż pneumatyczny lub masaż manualny, dzięki któremu możliwa jest skuteczna redukcja obrzęków limfatycznych. Drenaż limfatyczny w pozytywny sposób wpływa również na funkcjonowanie układu krążenia, usprawnia oczyszczanie organizmu z toksyn, poprawia kondycję skóry, usuwa cellulit i pomaga przyśpieszyć efekty odchudzania.
Dbanie o układ limfatyczny jest bardzo ważne, bo jego efektywne działanie nie tylko chroni przed chorobami, ale także pomaga usuwać z organizmu toksyny i szkodliwe związki.
Czytaj też:
Powiększona śledziona – przyczyny, objawy, diagnostyka i leczenieCzytaj też:
Usunięcie grasicy a zwiększone ryzyko raka i zgonu. Badacze ostrzegają
Źródła:
- A, Bochenek, M, Reicher, Anatomia człowieka. Tom III, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, 2018
- J. Sokołowska-Pituchowa, Anatomia człowieka, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2006
- T. Brzozowski, Konturek Fizjologia człowieka, Wydawnictwo Edra Urban & Partner, Wrocław, 2019
- A. Szczeklik, Interna Szczeklika. Podręcznik chorób wewnętrznych, Medycyna Praktyczna, Kraków, 2013