Chłoniak grudkowy – stopnie zaawansowania choroby, objawy i leczenie

Chłoniak grudkowy należy do grupy nowotworów nieziarniczych, które atakują węzły chłonne. Może dotyczyć różnych grup węzłów chłonnych, a także narządów limfatycznych (narządów układu chłonnego). W przypadku chłoniaka grudkowego często mamy do czynienia z początkowo bezobjawowym przebiegiem choroby. Większość chłoniaków grudkowych wykrywanych jest w zaawansowanym lub bardzo zaawansowanym stadium choroby, kiedy zmiany nowotworowe są uogólnione. Bezobjawowa limfadenopatia, czyli powiększenie węzłów chłonnych, dotyczy znacznego odsetka pacjentów.

Chłoniak grudkowy zaliczany jest do grupy chłoniaków nieziarniczych o niskim stopniu złośliwości. Co ważne – na początkowym etapie choroby nie jest stosowane leczenie antynowotworowe, co ma związek z ograniczeniem ryzyka wystąpienia związanych z nim skutków ubocznych.

Układ limfatyczny – budowa i funkcje

Aby zrozumieć mechanizm rozwoju chłoniaka grudkowego oraz innych nowotworów układu limfatycznego, trzeba poznać jego budowę oraz sposób funkcjonowania. Limfa to jeden z ważnych płynów ustrojowych, które krążą w organizmie człowieka. Płynie ona naczyniami limfatycznymi. W skład układu limfatycznego wchodzą:

• naczynia limfatyczne,
• węzły limfatyczne (węzły chłonne),
• narządy limfatyczne,
• tkanka limfatyczna.

Układ limfatyczny może funkcjonować w prawidłowy sposób dzięki limfocytom, czyli komórkom krwi, które odpowiedzialne są za zwalczanie infekcji oraz obronę organizmu przed różnymi drobnoustrojami.

Układ limfatyczny obejmuje całe ciało człowieka. Płynie nim obmywająca komórki oraz tkanki limfa. Zaburzenia w funkcjonowaniu układu limfatycznego mogą prowadzić do pojawienia się zastojów limfy i związanych z nimi obrzęków limfatycznych, a także powiększenia się rozmieszczonych wzdłuż naczyń limfatycznych węzłów chłonnych. Chłoniak i inne nowotwory mogą także zaatakować narządy układu limfatycznego.

Limfa pełni bardzo ważną funkcję – oczyszcza komórki i tkanki ze szkodliwych substancji oraz drobnoustrojów. Przepływająca przez węzły chłonne limfa jest oczyszczana dzięki obecnym w nich limfocytom. W węzłach chłonnych zachodzi proces neutralizacji szkodliwych drobnoustrojów, dlatego podczas nawet niegroźnych infekcji, mogą one ulegać powiększeniu.

Zdrowe węzły chłonne mają wielkość ziarna fasoli; są niebolesne i ruchome względem skóry. Na skutek aktywności komórek układu odpornościowego, zwiększają swój rozmiar i stają się bolesne. Powrót węzłów chłonnych do normalnej wielkości po chorobie, trwa czasami kilka tygodni. Jeżeli ulegają one symetrycznemu powiększeniu i stają się bolesne, to znak, że organizm walczy z chorobą, co świadczy o prawidłowym funkcjonowaniu układu immunologicznego. Poważnym problemem jest jednostronne powiększenie węzłów chłonnych oraz brak ich bolesności. Chory węzeł staje się twardy i nieruchomy, co może wskazywać na toczący się w jego obrębie proces nowotworowy. Bezbolesne podskórne guzki zawsze są wskazaniem do wykonania badań.

Główne węzły chłonne znajdują się na szyi, pod pachami, w pachwinach, a także w śródpiersiu i to one najczęściej ulegają powiększeniu na skutek choroby nowotworowej. Powiększony węzeł chłonny przypomina swoim wyglądem guz. W przypadku chłoniaka grudkowego często mamy do czynienia z bezobjawowym powiększeniem się węzłów chłonnych. Dzieje się tak na początkowym etapie choroby. Ogólne objawy choroby zaczynają występować w III i IV stopniu zaawansowania zmian nowotworowych.

Chłoniak grudkowy (FL, follicular lymphoma) – co to jest?

Chłoniak grudkowy to nowotwór wywodzący się z białych krwinek – limfocytów B ośrodków rozmnażania grudek chłonnych. Jest to chłoniak nie-Hodgkina (chłoniak nieziarniczy), który diagnozowany jest w Polsce najczęściej u osób, które ukończyły 60. rok życia. Choroba ta nieco częściej diagnozowana jest u kobiet. Chłoniak grudkowy stanowi 70% wszystkich przypadków tzw. chłoniaków powolnych. Do rozwoju choroby dochodzi na skutek niekontrolowanego rozrostu limfocytów B, który inicjowany jest przez nadal niepoznane czynniki. Niektóre badania wskazują na związek pomiędzy chłoniakiem grudkowym oraz obecnością w organizmie nieprawidłowości w obrębie fragmentu chromosomu zawierającego gen BCL2. Ta nabyta translokacja występuje u 80-90% chorych.

Chłoniak grudkowy jest chorobą, która najczęściej rozwija się u osób dorosłych. Pod względem epidemicznym jest drugim co do częstości występowania chłoniakiem z limfocytów B, który diagnozowany jest w USA oraz Europie Zachodniej – szacuje się, że na każde 100 tysięcy ludności 5 osób choruje na chłoniaka grudkowego. Jest to stosunkowo niewiele, jednak każdy nowotwór stanowi zagrożenie dla zdrowia i życia, dlatego należy zwracać uwagę na pojawienie się objawów choroby, które mogą wskazywać na proces nowotworowy. Ze względu na początkowo bezobjawowy przebieg chłoniak grudkowy jest podstępnym nowotworem, który najczęściej wykrywany jest w zaawansowanym lub bardzo zaawansowanym stadium choroby, co oznacza, że komórki nowotworowe znajdują się nie tylko w węzłach chłonnych, ale także naciekają szpik kostny i narządy limfatyczne np. śledzionę.

Warto wiedzieć, że przez długi czas komórki nowotworowe nie są obecne w krwi obwodowej, co powoduje, że typowa morfologia może nie ujawnić zmian nowotworowych na początkowym etapie choroby.

Chłoniak grudkowy – stopnie zaawansowania choroby

Wyróżniamy IV stopnie zaawansowania chłoniaka grudkowego, które związane są z postępem choroby.

Chłoniak grudkowy I stopnia diagnozowany jest wówczas, gdy niekontrolowany rozrost limfocytów B obserwowany jest w jednej grupie węzłów chłonnych np. zmiany obecne są jedynie w węzłach chłonnych na szyi.

II stopień zaawansowania chłoniaka grudkowego oznacza zajęcie przynajmniej dwóch grup węzłów chłonnych, które zlokalizowane są po tej samej stronie przepony.

Chłoniak grudkowy w III stadium zaawansowania zajmuje węzły chłonne położone po obu stronach przepony. Mogą być to zarówno węzły usytuowane nad przeponą, jak i pod przeponą. W przypadku IV stopnia zaawansowania choroby mamy do czynienia z uogólnionym procesem chorobowym, który uwzględnia nie tylko rozrost limfocytów B w węzłach chłonnych, ale także narządach limfatycznych i narządach pozalimfatycznych np. w kościach, płucach i wątrobie.

W zależności od stopnia zaawansowania chłoniaka mogą pojawiać się mniej lub bardziej specyficzne objawy choroby. W I i II stopniu zaawansowania chłoniaka grudkowego obserwowany jest przede wszystkim obrzęk węzłów chłonnych, który przez dłuższy czas bywa niezauważony przez osoby chore, co ma związek z brakiem nawyku systematycznego samobadania. W przypadku zajęcia położonych głębiej węzłów chłonnych, zmiany mogą być niewyczuwalne podczas badania palpacyjnego.

W przypadku chłoniaka grudkowego ocena stopnia zaawansowania uwzględnia czasami zastosowanie litery „A” i „B”, gdzie „A” oznacza chłoniaka powodującego tylko powiększenie węzłów chłonnych, a „B” chłoniaka przebiegającego z objawami ogólnymi.

Chłoniak grudkowy – przyczyny

Jak już zostało wspomniane, związek z rozwojem chłoniaka może mieć nabyta transolkacja fragmentu chromosomu zawierającego gen BCL2, jednak obecność tej nieprawidłowości nie jest uważana za główny czynnik rozwoju chłoniaka grudkowego. Nadal nie poznano przyczyn rozwoju tej choroby; nie są także znane czynniki ryzyka zachorowania na chłoniaka grudkowego, jednak nowotwór ten ma pewien związek z płcią – nieznacznie częściej diagnozowany jest u kobiet, a także z wiekiem – diagnozowany jest niemal wyłącznie u osób w średnim wieku.

Jak i w przypadku innych nowotworów układu limfatycznego na rozwój chłoniaka grudkowego może mieć wpływ m.in.:

• nałogowe palenie papierosów,
• nadużywanie alkoholu,
• stosowanie diety bogatej w zanieczyszczone pestycydami produkty,
• kontakt ze szkodliwymi związkami chemicznymi i promieniowaniem jonizującym,
• przewlekłe infekcje wirusowe i bakteryjne.

Chłoniak grudkowy rozwija się także u osób, które przeszły leczenie antynowotworowe.

Ze względu na dość niespecyficzny, bezobjawowy przebieg choroby, konieczne jest stałe monitorowanie stanu zdrowia osób, które przechodziły radioterapię i chemioterapię. Chłoniak grudkowy może samoczynnie przejść w stan remisji choroby, zanim zostanie wykryty, dlatego systematyczne sprawdzanie stanu zdrowia jest niezbędne w przypadku pacjentów, u których zostały wcześniej wykryte nowotwory krwi i układu chłonnego, a także inne schorzenia nowotworowe.

Charakterystyczne i nietypowe objawy chłoniaka grudkowego

W przypadku chłoniaka grudkowego w I i II stadium zaawansowania choroby mamy do czynienia z brakiem objawów ogólnych, które są najczęstszą przyczyną rozpoczęcia diagnostyki w kierunku różnych schorzeń. Podstępny rozwój choroby skutkuje jej wykryciem, gdy w organizmie chorego zostają zajęte liczne węzły chłonne oraz narządy limfatyczne. Najczęstszym objawem choroby jest powiększenie się jednej grupy węzłów chłonnych. Zwykle są to zajęte węzły chłonne szyjne, pachwinowe lub węzły chłonne pod pachami, jednak powiększeniu mogą ulec także węzły chłonne śródpiersia i węzły chłonne w obrębie jamy brzusznej. Zajęte węzły chłonne stają się twarde, nieruchome i nie powodują bólu. Powiększenie węzłów chłonnych szybciej widoczny jest u osób szczupłych, co ma związek z brakiem dużej ilości tkanki tłuszczowej, która gromadzi się w okolicy np. szyi.

Objawy chłoniaka grudkowego zaostrzają się w momencie nawrotu choroby oraz w jej stadiach zaawansowanych, kiedy pojawiają się nacieki na szpik kostny oraz narządy układu limfatycznego, a także narządy pozalimfatyczne.

Objawy ogólne, które występują w późniejszych stadiach zaawansowania choroby to przede wszystkim:

• przewlekle podwyższona temperatura ciała – najczęściej umiarkowana gorączka lub stan podgorączkowy,
• nasilające się nocne poty,
• ogólne osłabienie i utrata masy ciała.

Chłoniak grudkowy to chłoniak nieziarniczy o niskim stopniu złośliwości, co ma związek z jego powolnym wzrostem. Z tego względu choroba nawet przez kilka lat może się rozwijać, o czym nie mamy pojęcia, jeżeli węzły chłonne nie ulegną znacznemu powiększeniu i nie stają się dobrze widoczne.

Nietypowe objawy chłoniaka grudkowego związane są z uciskiem powiększających się węzłów chłonnych lub narządów limfatycznych na otaczające tkanki. W zależności od lokalizacji ognisk komórek nowotworowych pojawia się m.in.:

• kaszel,
• trudności z przełykaniem,
• wrażenie ucisku lub obecności ciała obcego w gardle,
• duszność i problemy z oddychaniem,
• ból brzucha lub pleców,
• ból w klatce piersiowej.

Na chłoniaka może także wskazywać nagła utrata apetytu, przewlekłe zmęczenie i odbiegające od normy wyniki morfologii. Na skutek zajęcia szpiku kostnego często dochodzi do niedokrwistości, która manifestuje się bólem i zawrotami głowy, bladością skóry i błon śluzowych, osłabieniem, omdleniami, a także pojawianiem się krwiaków i siniaków oraz krwawień z nosa lub dziąseł. Są one spowodowane zmniejszoną liczbą płytek krwi. Anemia oraz małopłytkowość nie muszą jednak oznaczać zajęcia przez nowotwór szpiku kostnego i mogą być związane z działaniem innych czynników.

Diagnostyka chłoniaka grudkowego

Chłoniak grudkowy sprawia liczne trudności diagnostyczne. Największą z nich jest wykrycie zmian we wczesnym stadium, kiedy choroba nie wywołuje objawów ogólnych lub objawów choroby, które związane są z nadmiernym powiększeniem węzłów chłonnych. Na etapie diagnostyki wykonywane są różne badania, które uwzględniają zarówno badania laboratoryjne, jak i diagnostykę obrazową.

Do stosowanych w celu diagnostyki chłoniaka grudkowego badan laboratoryjnych, zaliczamy m.in.:

• morfologię krwi obwodowej z rozmazem,
• badania sprawdzające aktywność dehydrogenazy mleczanowej,
• badania biochemiczne nerek,
• badania biochemiczne wątroby,
• biopsję szpiku kostnego.

W celu rozpoznania chłoniaka grudkowego wykonywane są także badania obrazowe. Zaliczamy do nich m.in.:

• tomografię komputerową,
• badania endoskopowe,
• badania USG,
• badanie rezonansu magnetycznego.

Niezwykle ważne dla postawienia właściwej diagnozy jest badanie histopatologiczne powiększonego węzła chłonnego, a także biopsja szpiku kostnego, bo chłoniak grudkowy w około 70% prowadzi do pojawienia się zmian w jego obrębie.

Leczenie chłoniaka grudkowego

Leczenie chłoniaka grudkowego rozpoczyna się w momencie pojawienia się typowych objawów choroby, które wskazują na III lub IV stopień jej zaawansowania. W początkowym stadium chłoniaka grudkowego stosowanie jakiegokolwiek leczenia nie jest konieczne. Ma to związek ze znacznym obciążeniem organizmu chemioterapią oraz jej możliwymi skutkami ubocznymi. Osoby w średnim i podeszłym wieku, u których chłoniak grudkowy diagnozowany jest najczęściej, bywają obciążone także innymi schorzeniami, co powoduje, że zbyt wczesne zniszczenie komórek nowotworowych może wpłynąć w negatywny sposób na stan zdrowia.

Leczenie dobierane jest zarówno do wieku chorych, jak i indywidualnych potrzeb pacjenta. Jest to zwykle leczenie podtrzymujące, które nie przedłuża życia chorego, ale pozwala zatrzymać rozwój choroby i prowadzi do jej remisji. W momencie wystąpienia objawów ogólnych i pojawienia się zaburzeń ze strony zajętych przez nowotwór narządów zniszczenie komórek nowotworowych uwzględnia m.in.:

• chemioterapię,
• stosowanie sterydów,
• przeszczep komórek macierzystych,
• terapię z wykorzystaniem przeciwciał monoklonalnych.

Zarówno komórki macierzyste, jak i przeciwciało monoklonalne mają na celu wsparcie układu immunologicznego na etapie zwalczania komórek nowotworowych. Terapia z wykorzystaniem przeciwciał monoklonalnych, w przypadku chłoniaka grudkowego, uwzględnia zastosowanie swoistych białek w skojarzeniu z chemioterapią.

Ważną metodą leczenia, którą stosuje się razem z typowymi kuracjami antynowotworowymi, jest wsparcie psychologiczne pacjenta. Ze względu na specyficzny, przewlekły przebieg choroby jest ono niezwykle przydatne, bo pozwala na utrzymanie odpowiedniej formy psychicznej, która poprawia motywację i skłania do współpracy z lekarzami.

Podsumowanie

Chłoniak grudkowy to jeden z nowotworów, które wywodzą się z limfocytów B, obejmując narządy układu limfatycznego. Ta choroba rozrostowa układu limfatycznego przez długi czas może rozwijać się w organizmie, zajmując kolejne węzły chłonne, a także narządy limfatyczne. To stosunkowo niegroźny, łagodny typ chłoniaka, który przez długie lata może rozwijać się niemal bezobjawowo. Typowe objawy chłoniaka grudkowego pojawiają się w zaawansowanym stadium choroby.

Główne objawy chłoniaka grudkowego to powiększenie węzłów chłonnych. W przypadku zmian o niewielkiej masie nowotworu oraz braku zajęcia narządów limfatycznych pacjenci wymagają jedynie systematycznej kontroli stanu zdrowia, co pozwala na rozpoczęcie stosowania leków antynowotworowych w momencie, gdy choroba wejdzie w zaawansowane stadium. Na etapie diagnostyki chłoniaka grudkowego oraz kontroli stanu zdrowia pacjenta wykonywane są badania obrazowe oraz badania laboratoryjne. Zajęte węzły chłonne poddawane są badaniu histopatologicznemu, które pozwala na wnikliwą ocenę budowy komórek oraz określenie typu nowotworu, który zaatakował organizm.

Czytaj też:
Guzek za uchem – o czym może świadczyć zgrubienie za uchem?Czytaj też:
Rak płaskonabłonkowy skóry – rokowania, diagnostyka, objawy i leczenie