Choroby o podłożu genetycznym to szczególna grupa schorzeń, których rozwój warunkuje nieprawidłowa budowa lub liczba genów bądź chromosomów. Zdarza się, że choroby genetyczne są dziedziczone, choć rodzice chorego dziecka nie mają wskazujących na nie objawów. Nosiciele wadliwych genów nie muszą chorować, jednak mogą przekazać chorobę swoim dzieciom. Dziedziczenie chorób odbywa się na różnych zasadach. Niektóre z chorób genetycznych są np. sprzężone z chromosomem X. To choroby genetyczne sprzężone z płcią – do tej grupy zaliczana jest choroba Fabry'ego.
W przypadku choroby Fabry'ego, na skutek wadliwej budowy genu GLA, pojawia się niedobór enzymu o nazwie alfa-galaktozydaza, bez którego globotriaozyloceramidy nie mogą zostać usunięte z organizmu chorego. Skutkuje to licznymi zaburzeniami w funkcjonowaniu m.in. nerek, mózgu oraz mięśnia sercowego.
Choroba Fabry'ego zaliczana jest do grupy ultrarzadkich lizosomalnych chorób spichrzeniowych z grupy mukopolisacharydoz. Jej podłożem są zaburzenia w przemianie materii, prowadzące do patologicznego gromadzenia się w tkankach substancji, która u osób zdrowych jest metabolizowana i usuwana z organizmu. Gromadzenie się w tkankach, głównie w obrębie naczyń krwionośnych i nerek, nieusuwanych z organizmu globotriaozyloceramidów prowadzi do postępującego uszkodzenia ważnych narządów i układów, czego efektem są ciężkie powikłania.
Choroba Fabry'ego – co trzeba wiedzieć na jej temat?
Częstość występowania choroby Fabry'ego wynosi 1 na 117 000. W Polsce na tę chorobę cierpi kilkaset osób, jednak dane statystyczne dynamicznie się zmieniają, bo choroba Fabry'ego prowadzi do przedwczesnego zgonu na skutek postępującej niewydolności różnych narządów. Dość częstym powikłaniem, które dotyczy pacjentów cierpiących na tę chorobę, jest niewydolność nerek, niewydolność zastawek sercowych, zawały serca oraz udary mózgu. Z chorobą Fabry'ego ciężko jest skutecznie walczyć, co ma związek z ograniczeniem dostępu do nowoczesnego leczenia. Problem ten dotyczy wszystkich chorób rzadkich i chorób ultrarzadkich, które zdiagnozowane zostały u kilku, kilkudziesięciu lub kilkuset pacjentów w Polsce. Polska jest obecnie jednym z nielicznych krajów, w których skuteczna enzymatyczna terapia zastępcza (ETZ) nie jest refundowana, co znacząco ogranicza dostęp do nowoczesnych metod leczenia. Od momentu wystąpienia pierwszych objawów choroby Fabry'ego do momentu postawienia diagnozy mija nawet kilkanaście lat, co sprawia, że organizm osoby chorej jest bardzo obciążony.
Pierwsze objawy choroby Fabry'ego nie są specyficzne, dlatego często mija sporo czasu, zanim zostanie ona zdiagnozowana. Dolegliwości, które wywołują gromadzące się w naczyniach krwionośnych i innych tkankach globotriaozyloceramidy, bywają przypisywane schorzeniom m.in. o podłożu kardiologicznym i podłożu reumatycznym. Pierwsze objawy Fabry'ego pojawiają się najczęściej u dzieci w wieku przedszkolnym.
Choroba Fabry'ego – przyczyny
Choroba Fabry'ego ma charakter wrodzony. Przyczyną choroby jest uwarunkowany genetycznie niedobór enzymu – alfa-galaktozydazy (alfa-GAL), który odpowiada za rozkład niektórych lipidów. Na skutek wrodzonych zaburzeń w wydzielaniu enzymu alfa-GAL w komórkach układu krwionośnego oraz w komórkach układu nerwowego gromadzą się wspomniane już wcześniej globotriaozyloceramidy. Zaburzają one pracę ważnych narządów wewnętrznych, czego skutkiem są m.in. postępująca choroba nerek, niewydolność serca, zaburzenia psychiczne, zaburzenia termoregulacji ciała, a także zmiany skórne.
Dziedziczenie choroby Fabry'ego
Jak już zostało wspomniane, choroba Fabry'ego jest chorobą, która rozwija się na skutek mutacji genetycznej w obrębie genu znajdującego się na chromosomie X. To sprawia, że jest ona chorobą sprzężoną z płcią. W przypadku chorej matki mamy do czynienia z 50% ryzykiem przekazania wadliwego genu urodzonym dziewczynkom oraz chłopcom. Jeżeli ojciec jest nosicielem wadliwego genu, to zostanie on przekazany wszystkim spłodzonym przez niego dziewczynkom, jednak nie zostanie przekazany potomkom płci męskiej.
Chorzy, którzy zostali zdiagnozowani, często rezygnują ze starania się o dziecko, aby uniknąć przekazania choroby potomstwu. Wykonując badania prenatalne, można wykryć tę wadę genetyczną oraz przygotować się na wyzwania związane z chorobą Fabry'ego, a także zaplanować rozpoczęcie leczenia, które powinno zostać rozpoczęte przed pojawieniem się uciążliwych objawów. Wczesne rozpoczęcie enzymatycznej terapii zastępczej sprawia, że choroba postępuje wolniej i rzadko występują ciężkie powikłania. Biorąc pod uwagę trudności diagnostyczne oraz związane z nimi ryzyko, świadomość występowania w rodzinie choroby Fabry'ego powinna skłonić do wykonania badań prenatalnych w celu sprawdzenia, czy dziecko odziedziczyło wadliwy gen.
Ważne! Ze względu na stosunkowo szybki postęp choroby u osób, u których nie została wdrożona enzymatyczna terapia zastępcza, ryzyko związane z brakiem leczenia, jest bardzo duże.
Objawy choroby Fabry'ego
Pierwsze objawy choroby Fabry'ego często są przypisywane innym schorzeniom. Najczęściej pojawiają się u dzieci w wieku kilku lat, uwzględniając np. dolegliwości typowe dla schorzeń reumatycznych, czyli ból kończyn. Zdarza się, że odczuwane przez dziecko bóle są diagnozowane także jako bóle wzrostowe.
Postęp choroby sprawia, że objawy zaczynają dotyczyć różnych narządów i układów, czyli m.in. układu nerwowego, układu pokarmowego, układu moczowego, skóry, narządu wzroku i narządu słuchu. Jednym z objawów choroby Fabry'ego są także zmiany w zachowaniu.
Do objawów choroby Fabry'ego zaliczamy:
- napadowe bóle kończyn,
- zaburzenia termoregulacji,
- objawy ze strony przewodu pokarmowego np. bóle brzucha, mdłości, wymioty,
- rozwój chorób wzroku np. wczesna zaćma,
- pieczenie dłoni i stóp,
- pogorszenie słuchu,
- zawroty głowy,
- uszkodzenia naczyń krwionośnych,
- zaburzenia rytmu serca,
- białkomocz,
- zaburzenia osobowości,
- stany lękowe.
W przebiegu choroby pojawia się również charakterystyczna wysypka, która ma postać brunatnych grudek.
Leczenie choroby Fabry'ego
Jak już zostało wspomniane, leczenie rzadkich i ultrarzadkich chorób genetycznych w Polsce jest utrudnione, co ma związek z brakiem refundacji skutecznych terapii. Najczęściej stosowane leczenie to leczenie ukierunkowane na ograniczenie działania czynników zewnętrznych, które dodatkowo obciążają chore narządy, a także leczenie objawowe. Niestety np. w przypadku odczuwanych przez chorych dolegliwości bólowych stosowane leki okazują się nieskuteczne.
Standardowo stosowane leczenie uwzględnia działania w kierunku zmniejszenia czynników ryzyka, które przyczyniają się do wystąpienia udaru mózgu, zawału i niewydolności nerek. Pacjentom często podawane są np. leki obniżające ciśnienie krwi i zapobiegające powstawaniu zakrzepów.
Obecnie jedynym z dostępnych sposobów efektywnego leczenia choroby Fabry'ego jest podawanie enzymu, którego brakuje w organizmie. Pozwala to ograniczyć postęp choroby, sprawiając, że rzadziej pojawiają się ciężkie powikłania. Enzymatyczna terapia zastępcza jest kosztowna, dlatego dla wielu chorych jedynym ratunkiem jest korzystanie z programów leczenia charytatywnego. Enzymatyczna terapia zastępcza prowadzi do znacznego zmniejszenia ilości odkładających się w komórkach substancji tłuszczowych, które na skutek niedoboru enzymu alfa-GAL nie są rozkładane przez organizm. U chorych, którzy nie korzystają z enzymatycznej terapii zastępczej, w trzeciej dekadzie życia dochodzi do poważnych zaburzeń w funkcjonowaniu nerek, które objawiają się białkomoczem oraz krwiomoczem. W czwartej dekadzie życia obserwowana jest szybko postępująca niewydolność nerek, a uszkodzenia w układzie krążenia prowadzą do zwiększenia ryzyka wystąpienia zawału i udaru mózgu.
Co ważne, enzymatyczna terapia zastępcza nie tylko ogranicza ryzyko wystąpienia ciężkich powikłań, spowalniając rozwój choroby, ale także znacząco zmniejsza odczuwany przez chorych ból neuropatyczny, który z czasem zaczyna uniemożliwiać normalne funkcjonowanie. Leczenie z wykorzystaniem nowoczesnych metod jest dla chorych jedyną szansą na wydłużenie życia oraz poprawę jego jakości. Czas przeżycia chorych to średnio 45 lat w przypadku mężczyzn i 50 lat w przypadku kobiet, jeżeli nie zostanie wcześnie wdrożone skuteczne leczenie.
Czytaj też:
Zespół Guillaina-Barrégo – przyczyny, objawy, leczenie