Układ pokarmowy człowieka pozwala na spożywanie niezbędnych nam do życia pokarmów oraz przyjmowanie płynów, trawienie białek, tłuszczy i węglowodanów, wchłanianie składników pokarmowych, a także wydalanie niestrawionych resztek. Przewód pokarmowy ma aż 12 metrów długości; prowadzi do niego jama ustna, a niestrawione resztki wydalane są przez odbyt. Każdy z narządów układu pokarmowego pełni bardzo ważne funkcje, dzięki którym możliwe jest m.in. dostarczanie organizmowi niezbędnej do życia energii.
Co warto wiedzieć na temat układu pokarmowego?
Układ pokarmowy odpowiada za pobieranie i trawienie dostarczanych do organizmu pokarmów. Jego prawidłowe funkcjonowanie umożliwia wchłanianie obecnych w różnych produktach spożywczych substancji odżywczych. Zaliczamy do nich pełniące funkcję budulcową białko, zapewniające energię węglowodany, niezbędne do przebiegu wielu reakcji biologicznych tłuszcze, a także mikro i makroelementy. Z przewodu pokarmowego wchłaniana jest również dostarczana do organizmu woda.
Prawidłowe funkcjonowanie układu pokarmowego wpływa na cały organizm, dlatego choroby wchodzących w jego skład narządów bardzo szybko przekładają się na nasze samopoczucie. Powinniśmy odpowiednio dbać o układ pokarmowy, aby zredukować ryzyko rozwoju jego schorzeń, do których zaliczamy m.in. choroby nowotworowe oraz choroby wpływające na przebieg procesów przemiany materii. Kluczowa dla prawidłowego funkcjonowania układu pokarmowego jest stosowana przez nas dieta. Na funkcjonowanie układu pokarmowego wpływa także tryb życia, poziom stresu i stosowanie używek. Niektóre choroby układu pokarmowego to choroby wrodzone, jednak w większości przypadków mamy do czynienia ze schorzeniami, które rozwijają się na skutek różnego rodzaju czynników modyfikowalnych, czyli czynników, które możemy skutecznie wyeliminować, zmniejszając ryzyko zachorowania.
Układ pokarmowy – budowa
Budowa układu pokarmowego uwzględnia przewód pokarmowy, w którego skład wchodzą narządy i gruczoły wydzielania wewnętrznego. Przewód pokarmowy pełni m.in. funkcję transportującą, pozwalając na przemieszczanie się pokarmu, a następnie jego resztek w organizmie człowieka. Przewód pokarmowy otwiera jama ustna, w której znajdują się narządy niezbędne do przeżuwania, połykania, a także wstępnego trawienia pokarmów. Narządy jamy ustnej, które biorą udział w pobieraniu pokarmu to zęby oraz język. W jamie ustnej znajdują się również ślinianki, które wydzielają niezbędną w procesie żucia i przełykania ślinę. W ślinie obecne są enzymy trawienne, które wstępnie rozkładają wchodzące w skład pokarmów i napojów cukry.
Pokarm z jamy ustnej przechodzi przez otwór łączący ją z przełykiem, czyli gardło. Jest ono jednocześnie narządem układu pokarmowego i układu oddechowego. Dzięki pracy mięśni okrężnych pokarm może przemieszczać się wewnątrz przełyku.
Przełyk prowadzi do żołądka, w którym spożyty pokarm zostaje na krótki czas zmagazynowany w celu obróbki chemicznej, za którą odpowiada obecny w żołądku kwas solny, a także enzymy trawienne. Żołądek można porównać do elastycznego worka, którego ściany mogą się rozciągać, dostosowując się do ilości spożytego pokarmu. Za jego mieszanie z kwasem solnym i enzymami trawiennymi odpowiada mięśniówka żołądka. Kwas solny ma właściwości bakteriobójcze, jednak nie radzi sobie ze wszystkimi drobnoustrojami.
Treść żołądkowa wędruje do jelita cienkiego. Jelito cienkie stanowi najdłuższy z wszystkich odcinków przewodu pokarmowego. Jego początkowy odcinek to dwunastnica, do której wydzielane są enzymy trawienne z wątroby i trzustki. Przedostają się one do jelita cienkiego przewodami wyprowadzającymi. W ścianach jelita cienkiego również znajdują się gruczoły produkujące enzymy trawienne. Jelito pokryte jest kosmkami jelitowymi, czyli wypustkami, które zwiększają powierzchnię wchłaniania składników pokarmowych. Jelito cienkie połączone jest z ostatnim odcinkiem przewodu pokarmowego, czyli jelitem grubym.
Funkcję łącznika pełni jelito ślepe z niewielkim uwypukleniem, które nazywane jest wyrostkiem robaczkowym. Jelito grube zasiedlają liczne szczepy naturalnej mikroflory jelitowej, której zadaniem jest rozkład resztek pokarmowych. Jelito grube zakończone jest odbytnicą. Jej ujście stanowi odbyt, czyli otwór, przez który wydalany jest z organizmu kał.
Narządy układu pokarmowego w pigułce
Jama ustna – jest początkowym odcinkiem przewodu pokarmowego. Dzięki zębom możliwe jest żucie pokarmów. W jamie ustnej znajdują się produkujące ślinę gruczoły ślinowe, których zadaniem jest dbanie o nawilżenie jamy ustnej oraz wstępne trawienie węglowodanów.
Choroby jamy ustnej to m.in. próchnica i zapalenie przyzębia. Prowadzą one do przedwczesnej utraty zębów, co upośledza mechanizm żucia. Stany zapalne w jamie ustnej są także zagrożeniem dla całego organizmu, sprzyjając rozwojowi wielu chorób.
Gardło – otwór, który prowadzi z jamy ustnej do przełyku. Jest ono narządem wspólnym dla układu pokarmowego i układu oddechowego.
Choroby gardła upośledzają mechanizm połykania pokarmów. Najczęściej w obrębie tkanek gardła rozwijają się stany zapalne o podłożu wirusowym i bakteryjnym.
Przełyk – odpowiada za transport uformowanych kęsów pokarmu z jamy ustnej do żołądka. Ma postać rury, której ściany kurczą się, co pozwala na przesuwanie pokarmu wewnątrz przełyku. Przełyk ma około 23 cm długości i średnicę około 2 cm.
Choroby przełyku to m.in. refluks żołądkowo-przełykowy, achalazja przełyku, grzybica przełyku i żylaki przełyku.
Żołądek – narząd, do którego trafia pokarm z przełyku w celu okresowego magazynowania. Położony jest w górnej części jamy brzusznej. Pokarm w żołądku może być przechowywany nawet do 8 godzin, co pozwala na jego strawienie. Proces trawienia w żołądku odbywa się dzięki działaniu soków trawiennych i kwasu solnego. Skurcze żołądka odpowiadają za mieszanie treści żołądkowej. Przed przedostawaniem się trawionego pokarmu do przełyku chroni zwieracz przełyku.
Choroby żołądka to m.in. zapalenie błony śluzowej żołądka, choroba wrzodowa żołądka i rak żołądka.
Jelito cienkie – jelito cienkie rozpoczyna się odcinkiem o nazwie dwunastnica, do której wyprowadzane są enzymy z trzustki oraz wątroby. Środkowy odcinek jelita cienkiego to jelito czcze; końcowy odcinek jelita cienkiego to jelito kręte. Jelito cienkie odpowiada za trawienie pokarmów i wchłanianie składników pokarmowych z pożywienia.
Choroby jelita cienkiego to m.in.: choroba Leśniowskiego-Crohna, zapalenia jelita cienkiego o różnym podłożu, celiakia, zespół jelita drażliwego, nowotwory jelita cienkiego. Zespół jelita drażliwego jest chorobą, która nie dotyczy jedynie jelita cienkiego. W tym przypadku mamy do czynienia ze schorzeniem, które obejmuje jelito cienkie i jelito grube.
Trzustka – leży poniżej żołądka, a jej funkcją jest nie tylko wytwarzanie enzymów trawiennych, ale także hormonów.
Choroby trzustki to m.in. ostre, przewlekłe i autoimmunologiczne zapalenie trzustki oraz rak trzustki.
Wątroba – jest największym z gruczołów organizmu. Odpowiada za produkcję żółci, która magazynowana jest w pęcherzyku żółciowym, a także pełni niezwykle ważne funkcje metaboliczne i filtruje krew ze szkodliwych substancji. Utrzymanie prawidłowych funkcji metabolicznych wątroby jest niezwykle ważne dla prawidłowego funkcjonowania organizmu.
Choroby wątroby to m.in.: różne stany zapalne wątroby np. autoimmunologiczne zapalenie wątroby oraz marskość wątroby.
Jelito grube – ostatni z odcinków przewodu pokarmowego, w którym wchłaniana jest woda i sole mineralne, wytwarzane niektóre witaminy, a także dochodzi do formowania mas kałowych. Jelito grube zamieszkuje mikroflora jelitowa, której jakość i ilość przekłada się na ogólny stan zdrowia organizmu. Mikroflora jelitowa oddziałuje m.in. na funkcjonowanie układu immunologicznego, wpływając na odporność organizmu oraz odpowiada za niszczenie szkodliwych drobnoustrojów, które przenikają do jelit.
Choroby jelita grubego to m.in. wrzodziejące zapalenie jelita grubego, zespół jelita drażliwego, choroba Leśniowskiego-Crohna oraz rak jelita grubego.
Choroby układu pokarmowego należą do grupy najczęściej diagnozowanych schorzeń. Często bagatelizujemy ich objawy, co prowadzi do poważnego zagrożenia dla zdrowia i życia. Trzeba wiedzieć, że wczesna diagnostyka znacząco ułatwia leczenie i pozwala uniknąć występowania uciążliwych dolegliwości np. pojawiającego się po każdym posiłku bólu brzucha.
Najczęstsze choroby układu pokarmowego – przyczyny i objawy
W każdej części układu pokarmowego może dojść do rozwoju różnych schorzeń. Do głównych przyczyn rozwoju chorób przewodu pokarmowego zaliczamy przede wszystkim:
- dietę bogatą w produkty wysoko przetworzone, tłuste oraz ciężkostrawne,
- niedostateczną podaż błonnika pokarmowego,
- przewlekły stres,
- zaburzenia naturalnej mikroflory jelit,
- przewlekłe przyjmowanie niektórych leków np. antybiotyków i niesteroidowych leków przeciwzapalnych,
- spożywanie dużych ilości alkoholu,
- palenie tytoniu.
Powyższe czynniki prowadzą do różnych zaburzeń pracy przewodu pokarmowego, które obejmują np. zaburzenia perystaltyki przełyku i jelit, zaburzenia w funkcjonowaniu zwieracza przełyku, zaburzenia w wydzielaniu soków żołądkowych i enzymów trawiennych, a także zaburzenia wchłaniania składników odżywczych. Coraz częściej diagnozowane są choroby układu pokarmowego o podłożu autoimmunologicznym m.in. wrzodziejące zapalenie jelit, a także choroby układu pokarmowego, które związane są z przewlekłym stresem np. nerwica żołądka, zespół jelita drażliwego i wrzody żołądka. Poważne schorzenia dotyczą nie tylko przełyku, żołądka, narządów gruczołowych i jelit, ale także zębów i przyzębia. Rozwijają się one m.in. na skutek braku prawidłowej higieny jamy ustnej.
O schorzeniach układu pokarmowego świadczą dość charakterystyczne objawy m.in.:
- utrata masy ciała,
- ból w jamie brzusznej,
- ogólne osłabienie organizmu,
- wzdęcia,
- niestrawność,
- biegunki i zaparcia,
- nudności oraz wymioty,
- pieczenie w przełyku,
- krew w stolcu.
Zanim dojdzie do pojawienia się typowych dolegliwości gastrycznych, przez dłuższy czas może utrzymywać się ogólne osłabienie organizmu, które utrudnia normalne funkcjonowanie. Jest ono związane m.in. z zaburzeniami wchłaniania składników pokarmowych, a także zaburzeniami ze strony np. wątroby i trzustki.
Czytaj też:
Mikrobiom – co to jest i jakie pełni funkcje? Kluczowe informacje