Choroby jamy ustnej kojarzymy przede wszystkim ze schorzeniami stomatologicznymi, jednak w obrębie poszczególnych struktur jamy ustnej mogą rozwinąć się także schorzenia o podłożu nowotworowym. Zaliczamy do nich zarówno łagodne guzy, jak i bardzo agresywne nowotwory złośliwe, które mają zdolność do dawania odległych przerzutów.
Nowotwory szczęki sprawiają trudności diagnostyczne, bo przez długi czas nie wywołują objawów chorobowych. Są wykrywane w momencie, gdy guz osiągnie większe rozmiary i jest wyczuwalny w szczęce, wywołując ból lub inny dyskomfort, co jest związane z uciskaniem lub naciekaniem okolicznych tkanek.
Mitem jest, że nowotwór szczęki lub żuchwy oraz łagodne guzy w jamie ustnej powstają jedynie u osób w podeszłym wieku, które przez wiele lat nadużywały alkoholu i paliły papierosy. W przypadku znacznego odsetka schorzeń nowotworowych nie mamy do czynienia z działaniem typowych czynników ryzyka, do których zaliczamy m.in. korzystanie z używek. Jednym z częściej wskazywanych czynników, które zwiększają ryzyko rozwoju różnych nowotworów, także nowotworów żuchwy i nowotworów tkanek miękkich jamy ustnej, jest zakażenie wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV), który zwiększa również ryzyko zachorowania na raka szyjki macicy, raka pochwy, raka sromu oraz raka odbytu. Wirusem HPV możemy zarazić się podczas kontaktów seksualnych.
1. Klasyfikacja nowotworów zębopochodnych
Zgodnie z klasyfikacją WHO nowotwory zębopochodne, które rozwijają się w obrębie szczęki i żuchwy, dzielą się na guzy złośliwe i guzy niezłośliwe. W tej lokalizacji może utworzyć się m.in. szkliwiak, kostniwiak, śluzak oraz zębiak. Guzy szczęki i żuchwy różnią się pod względem pochodzenia, budowy i rokowań. Najczęściej diagnozowanym nowotworem żuchwy jest szkliwiak, który zaliczany jest do grupy łagodnych zmian nowotworowych o początkowo bezobjawowym przebiegu klinicznym.
Szkliwiak nie wywołuje bólu oraz innych dolegliwości. Gdy zaczynają pojawiać się związane z nim objawy, zmiana jest w zaawansowanym stadium, co utrudnia leczenie. Szkliwiak charakteryzuje się powolnym wzrostem – od momentu powstania pierwszej zmutowanej komórki, która daje początek nowotworowi, do momentu postawienia diagnozy, mija nawet kilka lat. Powinniśmy wiedzieć, że wycięcie dużego szkliwiaka może być bardzo problematyczne, wiążąc się nie tylko z ryzykiem uszkodzenia m.in. zatoki szczękowej, ale także wpływając na nasz wygląd zewnętrzny, bo guz musi zostać usunięty z marginesem zdrowych tkanek. Chirurgiczne usunięcie szkliwiaka może spowodować konieczność rekonstrukcji żuchwy – w tym celu pobierana jest tkanka kostna z talerza kości biodrowej pacjenta.
Nowotwory jamy ustnej w zaawansowanym stadium częściej wykrywane są u osób, które nie dbają o profilaktykę i unikają wizyt u stomatologa. Warto wiedzieć, że część zmian w jamie ustnej, które wskazują na stan przednowotworowy lub nowotwór można wykryć podczas rutynowych badań w gabinecie stomatologicznym, co zwiększa szansę na całkowite wyleczenie.
2. Co warto wiedzieć na temat szkliwiaka?
Jak już zostało wspomniane, szkliwiak to rzadki nowotwór zębopochodny, jednak zaliczany jest do grupy najczęściej diagnozowanych chorób nowotworowych szczęki. Może rozwinąć się zarówno u osób młodych, jak i osób dorosłych. Szczyt zachorowania na szkliwiaka przypada na trzecią i czwartą dekadę życia; szkliwiak u dzieci występuje rzadko (w przypadku małych pacjentów najczęściej postać raka to szkliwiak jednokomorowy związany z zatrzymaniem zęba). Co ważne – szkliwiak jest zwykle nowotworem łagodnym, jednak stanowi zagrożenie dla zdrowia, bo niszczy otaczające tkanki oraz tworzy się w problematycznej lokalizacji, co może grozić uszkodzeniem m.in. obszaru zatok i oczodołu.
Szkliwiak może rozwinąć się z komórek narządu szkliwnego, komórek listewki zębowej, komórek nabłonka torbieli zębopochodnej, a także komórek wysp nabłonkowych Malesseza. Badania dowiodły, że rozwój szkliwiaka może mieć związek z zakażeniem wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV).
Guz ten diagnozowany jest w kilku odmianach. W obrębie jamy ustnej może się utworzyć:
· szkliwiak barwnikowy niemowląt (melanoameloblastoma infantum),
· gruczolakoszkliwiak (adenoameloblastoma),
· włókniakoszkliwiak (fibroameloblastoma),
· zębiakoszkliwiak (odontoameloblastoma).
Szkliwiak najczęściej rozwija się na kości żuchwy w okolicy zębów trzonowych, czyli w miejscu, które jest ukryte przed naszym wzrokiem (zwykle z kości pozostałości listewki zębowej, czyli struktury, z której kształtują się zęby). Rodzaje szkliwiaka to:
· szkliwiak jednokomorowy,
· szkliwiak obwodowy,
· szkliwiak przerzutujący.
Niegdyś do grupy szkliwiaków zaliczano także szkliwiaki wielokomorowe i szkliwiaki desmoplastyczne, które obecnie zostały wykreślone z obowiązującej klasyfikacji tego rodzaju guzów.
Szkliwiak przerzutujący stanowi niewielki odsetek wszystkich szkliwiaków. W przypadku podejrzenia tego typu nowotworu konieczne jest potwierdzenie obecności komórek łagodnego szkliwiaka zarówno w zmianie pierwotnej, jak i w przerzutach odległych.
Większość szkliwiaków to nowotwory łagodne (guz nie występuje poza kością w tkankach miękkich), jednak zdarza się, że zdiagnozowany zostanie szkliwiak o miejscowej złośliwości, który powoduje naciekanie sąsiadujących tkanek. Wszystkie szkliwiaki sprawiają trudności diagnostyczne i terapeutyczne – trudno je wykryć ze względu na bezobjawowy początek choroby, a leczenie nie zawsze okazuje się efektywne, bo szkliwiaki mogą nawracać.
3. Jakie objawy może wywoływać szkliwiak?
Bezobjawowy przebieg choroby jest typowy dla szkliwiaków w początkowym stadium rozwoju guza. Wraz ze wzrostem zmiany zaczynają pojawiać się objawy, które powinny skłonić do wizyty u stomatologa.
Nowoczesna stomatologia pozwala na wykrycie szkliwiaka we wczesnym stadium rozwoju, zanim zacznie on wywoływać uciążliwe objawy. Jest to możliwe dzięki dużej dostępności do badań obrazowych, które wykonywane są m.in. przed inwazyjnymi zabiegami stomatologicznymi oraz rozpoczęciem leczenia ortodontycznego. Szkliwiak jest widoczny m.in. na zdjęciach rentgenowskich, które można obecnie wykonać w gabinetach stomatologicznych.
Rosnący szkliwiak wywołuje objawy, które koncentrują się przede wszystkim w okolicy zębów trzonowych. Bywa wykrywany w momencie diagnostyki ukierunkowanej na ocenę wzrostu problematycznych ósemek, które potocznie nazywane są „zębami mądrości”. Do najczęstszych objawów szkliwiaka zaliczamy m.in.:
· przewlekły stan zapalny po usunięciu zęba lub leczeniu zębów trzonowych,
· ból i obrzęk w tylnej części żuchwy,
· zmiany w rysach twarzy (pogłębiająca się asymetria twarzy)
· rozchwianie się zębów w okolicy wzrastającego guza,
· przesuwanie się zębów w szczęce,
· nawracające obrzęki w jamie ustnej, które nie są związane ze schorzeniami stomatologicznymi np. ropniem okołozębowym,
· obrzęk policzka,
· zmniejszenie drożności zatok,
· wady zgryzu,
· zaburzenia czucia w okolicy wargi,
· parestezje policzków,
· nawracający stan zapalny zatok.
Objawy szkliwiaka bywają mylnie brane za objawy związane z zatrzymanym „zębem mądrości”. W przypadku osób korzystających z protez zębowych jednym z objawów szkliwiaka może być zmiana w obrębie dziąsła, która uniemożliwia noszenie właściwie dopasowanej protezy.
Warto podkreślić, że szkliwiak jest nowotworem rzadkim, a powyższe objawy mogą wskazywać także na inne schorzenia o podłożu nowotworowym m.in. rozwijające się w szczęce guzy o większym stopniu złośliwości, które częściej są przyczyną przerzutów do odległych narządów. Nowotwór złośliwy w szczęce nie musi być zmianą pierwotną – zdarza się, że w obrębie jamy ustnej lokalizują się guzy przerzutowe, które wskazują na zaawansowany proces nowotworowy w różnych narządach.
4. Diagnostyka i leczenie szkliwiaka
Na etapie diagnostyki szkliwiaka wykonywane są badania obrazowe (badanie radiologiczne) – RTG, tomografia komputerowa i rezonans magnetyczny, które pozwalają ocenić wielkość i położenie zmiany oraz stopień uszkodzenia kości żuchwy. Szkliwiak nie jest guzem, który może być poddawany obserwacji. Choć nowotwór ten jest w większości zmianą łagodną i cechuje się powolnym wzrostem, to musi zostać usunięty, co ma związek z jego destrukcyjnym wpływem na okoliczne tkanki.
Przeprowadzenie zabiegu usunięcia szkliwiaka, który został wykryty we wczesnym stadium rozwoju, ogranicza ryzyko związane z powikłaniami, a także pozwala uniknąć dodatkowych zabiegów, które mają na celu rekonstrukcję poważnie uszkodzonej tkanki kostnej żuchwy. Proces leczenia po zabiegu może być długotrwały.
W przypadku braku możliwości leczenia operacyjnego może zostać zastosowana radioterapia. Rezygnacja z operacji może być konieczna w przypadku bardzo dużych guzów, ich lokalizacji, która uniemożliwia wykonanie zabiegu, a także złego stanu ogólnego chorego pacjenta lub podeszłego wieku. Przed podjęciem decyzji dotyczącej leczenia zawsze brane są pod uwagę ewentualne zagrożenia i korzyści związane z operacją oraz zastosowaniem innej metody leczenia.
5. Podsumowanie
Nowotwór szczęki i żuchwy to rzadko diagnozowane schorzenia. Guzy nowotworowe w jamie ustnej mogą utworzyć się u osób w różnym wieku, jednak zwykle diagnozowane są pomiędzy trzecią i czwartą dekadą życia.
Najczęściej diagnozowanym nowotworem, który powstaje w obrębie żuchwy, jest szkliwiak żuchwy. W większości przypadków jest to guz łagodny, który przez długi czas rozwija się bezobjawowo. Szkliwiak może zostać wykryty we wczesnym stadium rozwoju – guz jest widoczny w badaniach obrazowych, które wykonywane są m.in. przed leczeniem kanałowym i leczeniem ortodontycznym oraz przed zabiegami z zakresu stomatologii estetycznej.
Czytaj też:
Guz kąta mostowo-móżdżkowego – objawy, diagnostyka i leczenieCzytaj też:
Chrzęstniak śródkostny – przyczyny, objawy, diagnostyka i leczenie