Wrzodziejące zapalenie jelita grubego – przyczyny, objawy i leczenie

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego jest chorobą zapalną błony śluzowej odbytnicy lub odbytnicy i okrężnicy. Może także obejmować całą powierzchnię jelita grubego. Proces chorobowy, który utrzymuje się przez dłuższy czas, prowadzi do powstawania owrzodzeń. Wrzodziejące zapalenie jelita grubego zaliczane jest do grupy nieswoistych zapaleń jelit. Charakterystyczne dla tej choroby jest występowanie okresów zaostrzenia się objawów stanu zapalnego, a także okresów remisji.

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego to bardzo uciążliwa choroba przewlekła, z którą trzeba nauczyć się żyć. Nie jest możliwe jej całkowite wyleczenie – stosowane metody leczenia ukierunkowane są na zapobieganie częstym nawrotom nieprzyjemnych objawów, wydłużenie czasu remisji i łagodzenie objawów w okresach kolejnych rzutów choroby. Jednym z charakterystycznych objawów wrzodziejącego zapalenia jelit jest utrudniająca normalne funkcjonowanie biegunka – w luźnym stolcu bardzo często obecna jest krew.

Czym jest wrzodziejące zapalenie jelita grubego?

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego (WZJG, colitis ulcerosa, ulcerative colitis) to jedna z nieswoistych chorób zapalnych jelit. Jest chorobą zapalną, która obejmuje błonę śluzową i błonę podśluzową jelita grubego – odbytnicy lub odbytnicy i okrężnicy.
Choroba ma przewlekły przebieg – może nawracać nawet po wielu miesiącach lub latach bezobjawowego przebiegu. Typowe dla wrzodziejącego zapalenia jelita grubego jest występowanie długich okresów remisji, po których pojawiają się ostre nawroty choroby.

Kiedy pojawiają się pierwsze objawy wrzodziejącego zapalenia jelita grubego?

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego jest chorobą młodych dorosłych i osób wkraczających w wiek średni. Pierwsze objawy choroby pojawiają się najczęściej pomiędzy drugą i czwartą dekadą życia. Początkowo objawy wrzodziejącego zapalenia jelita grubego mogą być mylnie brane za objawy stresu. Zdarza się, że myli się je z objawami wywoływanymi przez zespół jelita drażliwego (IBS).

Warto pamiętać, że nawracające dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego zawsze wymagają konsultacji lekarskiej, bo mogą wskazywać zarówno na niegroźne dolegliwości, jak i mieć związek z poważnymi chorobami.

Przyczyny wrzodziejącego zapalenia jelita grubego. Jakie są czynniki ryzyka?

Nie jest znana dokładna przyczyna rozwoju stanu zapalnego w obrębie jelita grubego. Badania dowiodły, że istotną rolę we wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego może odgrywać aktywacja układu immunologicznego. W przypadku wrzodziejącego zapalenia jelita grubego komórki układu odpowiedzi immunologicznej tworzą nacieki na błonie śluzowej przewodu pokarmowego. Przeprowadzone badania nie pozwoliły jednak wykryć odpowiedzialnego za rozwój stanu zapalnego antygenu.

Co ciekawe – badania dowiodły, że ryzyko zachorowania na wrzodziejące zapalenie jelita grubego zmniejsza się u osób, które miały usunięty wyrostek robaczkowy przed ukończeniem 20. roku życia.
Jak na razie nie potwierdzono związku pomiędzy rozwojem wrzodziejącego zapalenia jelita grubego oraz oddziaływaniem na organizm antygenów z pokarmów i substancji chemicznych.

W Polsce rocznie diagnozuje się średnio 700 nowych przypadków wrzodziejącego zapalenia jelita grubego. Liczba diagnozowanych pacjentów we wszystkich krajach Europy również nie jest bardzo wysoka – wynosi około 10 przypadków na 100 000 ludności.

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego i inne nieswoiste choroby zapalne jelit często występują rodzinnie. Około 15 proc. krewnych pierwszego stopnia osób chorujących na nieswoiste choroby zapalne jelit również choruje. Ryzyko zachorowania wynosi około 9 proc. u dzieci chorych rodziców i rodzeństwa osób chorych. Badania dowiodły, że ryzyko zachorowania na wrzodziejące zapalenie jelita grubego jest wyższe w przypadku bliskich krewnych osób, u których zdiagnozowano chorobę Leśniowskiego-Crohna.

Bezpośrednią przyczyną występowania biegunki i innych objawów wrzodziejącego zapalenia jelita grubego jest przewlekłe zapalenie odbytnicy lub odbytnicy i okrężnicy. Stan zapalny nasila się na skutek działania różnych czynników m.in. stosowanej diety, prowadząc do powstawania owrzodzeń. Poważnym powikłaniem wrzodziejącego zapalenia jelita grubego jest pęknięcie ściany jelita.

Jakie objawy daje wrzodziejące zapalenie jelita grubego?

Objawy wrzodziejącego zapalenia jelita grubego związane są ze zmianami zapalnymi, które obejmują błonę śluzową i błonę podśluzową jelita grubego. Jednym z charakterystycznych objawów, które powinny skłonić do wykonania badań w kierunku wrzodziejącego zapalenia jelita grubego, jest nawracająca biegunka. Wrzodziejące zapalenia jelita grubego wywołuje luźne stolce o niewielkiej objętości, które oddawane są kilkanaście lub kilkadziesiąt razy na dobę. Biegunce towarzyszą inne objawy m.in.:

• bóle brzucha,
• podwyższona temperatura ciała,
• przewlekłe osłabienie,
• zmniejszenie masy ciała.

Wrzodziejące zapalenie jelit, w którego przebiegu stan zapalny obejmuje odbytnicę, może objawiać się jedynie krwistą biegunką, której towarzyszą uczucie parcia na stolec i nietrzymanie stolca. Niekiedy na skutek skurczu odbytu jedynym objawem wrzodziejącego zapalenia jelita grubego jest krwawienie z odbytu oraz zaparcie – to objawy, które zwykle występują u osób w średnim wieku.

Przebieg wrzodziejącego zapalenia jelita grubego

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego może mieć lekki, średni lub ciężki przebieg. Łagodna postać choroby diagnozowana jest u około 35 proc. pacjentów. Często w łagodnym przebiegu choroby jedynym objawem jest krwista biegunka. Badanie fizykalne nie ujawnia w tym przypadku żadnych nieprawidłowości. Średni przebieg choroby powoduje, że pacjenci oddają 5-6 krwistych stolców w ciągu doby. Biegunce towarzyszą gorączka, tkliwość powłok brzusznych, bóle brzucha, a także osłabienie.

Ciężki przebieg wrzodziejącego zapalenia jelita grubego powoduje znaczne osłabienie, wysoką gorączkę oraz oddawanie więcej niż 6 krwistych stolców na dobę. Charakterystyczne objawy, które wskazują na ciężki przebieg choroby, to także m.in. obniżenie ciśnienia tętniczego, osłabienie perystaltyki jelit, spadek masy ciała, ból jamy brzusznej, tkliwość powłok brzucha. Jeżeli pojawiają się dodatkowo silne wzdęcia, to mogło dojść do toksycznego rozdęcia jelita grubego. Jest to jedno z powikłań jelitowych wrzodziejącego zapalenia jelita grubego.

Objawy charakterystyczne dla wrzodziejącego zapalenia jelita grubego mogą występować także w przebiegu innych schorzeń przewodu pokarmowego. Z tego względu zawsze wymagają specjalistycznej diagnostyki. Nie należy zwlekać z wizytą u lekarza, bo wczesne rozpoznanie choroby pozwala zmniejszyć ryzyko wystąpienia groźnych powikłań. Wrzodziejące zapalenie jelita grubego może spowodować m.in.:

• nasilone krwawienie z przewodu pokarmowego, którego skutkiem jest niedokrwistość (popularnie nazywana anemią),
• rozszerzenie światła jelita grubego – tzw. rozdęcie okrężnicy – występuje najczęściej u chorych, u których doszło do zajęcia przez stan zapalny całości jelita grubego,
• pęknięcie ściany jelita.

Toksyczne rozdęcie okrężnicy to stan zagrażający zdrowiu i życiu. Objawy alarmowe, które powinny skłonić do natychmiastowej konsultacji lekarskiej to m.in.:

• temperatura ciała powyżej 38 stopni Celsjusza,
• wysokie tętno,
• obniżenie ciśnienia tętniczego,
• wzdęcie brzucha,
• osłabiona perystaltyka jelit,
• bóle brzucha.

Na toksyczne rozdęcie okrężnicy wskazują również zaburzenia elektrolitowe i zaburzenia świadomości.

Inne powikłania jelitowe to m.in.:

• perforacja jelita – w tym przypadku niezbędne jest natychmiastowe leczenie operacyjne,
• polipowatość zapalna,
• zwiększone ryzyko zachorowania na raka jelita grubego – jest on rzadkim powikłaniem wrzodziejącego zapalenia jelit – ryzyko rozwoju nowotworu zwiększają przede wszystkim długi czas trwania choroby, rozległe zajecie jelita, pierwotne stwardniające zapalenie dróg żółciowych i wystąpienie pierwszych objawów nieswoistego zapalenia jelit w młodym wieku,
• zwężenie jelita,
• krwotok z przewodu pokarmowego,
• choroby odbytu.

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego może powodować także powikłania w obrębie innych narządów i układów, czyli tzw. powikłania pozajelitowe, np. zapalenie stawów, zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa, zapalenie spojówek, stłuszczenie wątroby, zmiany skórne np. rumień guzowaty, choroba zakrzepowo-zatorowa, osteoporoza.

Jak diagnozowane jest wrzodziejące zapalenie jelita grubego?

Zanim zostanie zdiagnozowane wrzodziejące zapalenie jelita grubego lub inna nieswoista choroba zapalna jelit, niezbędne jest wykluczenie infekcyjnych przyczyn dolegliwości. Najważniejszym elementem diagnostyki choroby jest endoskopia jelita grubego z pobraniem wycinków do badania histopatologicznego.
Na etapie diagnostyki wykonywane są także badania obrazowe np. USG jamy brzusznej i badanie RTG. Wrzodziejące zapalenie jelit ostatecznie potwierdza wynik badania histopatologicznego.

Leczenie wrzodziejącego zapalenia jelita grubego

Na etapie leczenia wrzodziejącego zapalenia jelita grubego stosowane są różne metody redukcji stanu zapalnego oraz zapobiegania kolejnym rzutom choroby. Podstawą terapii jest leczenie farmakologiczne, w którym stosowane są m.in. preparaty kwasu 5-aminosalicylowego, leki immunosupresyjne, leki biologiczne. W przebiegu wrzodziejącego zapalenia jelita grubego stosowane jest także leczenie glikokortykosteroidami. Niekiedy niezbędne jest leczenie operacyjne, które ma na celu usunięcie jelita.

W okresie remisji stosowane jest przewlekłe leczenie podtrzymujące. Istotnym elementem leczenia podtrzymującego jest stosowanie odpowiednio skomponowanej diety, której składniki nie wywołują stanu zapalnego błony śluzowej. Aby uniknąć zaostrzenia się przebiegu choroby, niezbędne jest korzystanie z pomocy dietetyka. Co ważne – restrykcyjna dieta stosowana jest przede wszystkim w okresie zaostrzenia choroby.

Zarówno leczenie farmakologiczne, jak i dieta wymagają dostosowania do indywidualnych potrzeb pacjenta. U niektórych osób objawy choroby mogą nasilać się po spożyciu konkretnych pokarmów, które u innych pacjentów nie wywołują żadnych dolegliwości.

W okresach remisji ważne jest nie tylko stosowanie odpowiedniej diety, ale także m.in. ograniczenie stresu. Ważne jest także wykonywanie kontrolnej endoskopii, dzięki której można wykryć zmiany przedrakowe i wczesne objawy raka jelita grubego oraz owrzodzenia związane z długotrwałym przebiegiem choroby. Ryzyko zachorowania na raka jelita grubego to około 2 proc. po 10 latach trwania choroby i ok. 8 proc. po 20 latach trwania choroby.

Czytaj też:
Pokonała raka trzustki, dzięki wczesnemu wykryciu choroby. Jej uwagę zwrócił nietypowy objawCzytaj też:
„Doktorze, nie przyszłam, bo padał deszcz”. Dziwne tłumaczenia pacjentów

Źródła:

• J. Stanisławska, R. Zubrzycka, D. Talarska, Jakość życia chorych z wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego z uwzględnieniem czynników demograficznych i klinicznych, Problemy Pielęgniarstwa 2015, tom 23, zeszyt nr 3: 373-379,DOI: 10.5603/PP.2015.0061
• S. Glinkowski, D. Marcinkowska, Wrzodziejące zapalenie jelita grubego – ocena aktywności choroby na podstawie współcześnie stosowanych skal, Med 2018, 25(3): 123-137, DOI: 10.25121/NM.2018.25.3.123
• M. Gonciarz, D. Szkudłapski, A. Mularczyk, P. Radwan, M. Kłopocka, W. Bartnik, G. Rydzewska, Wytyczne postępowania z chorymi na nieswoiste choroby zapalne jelit w praktyce lekarza rodzinnego, Lekarz POZ 1/2017