Szczelina odbytu to bolesna dolegliwość, która wymaga odpowiedniego leczenia. Jak i inne choroby proktologiczne bywa traktowana jako schorzenie wstydliwe, jednak nie należy zwlekać z wizytą u lekarza. Wcześnie rozpoczęte leczenie, które uwzględnia metody zachowawcze, pozwala zredukować nieprzyjemne dolegliwości oraz ogranicza konieczność leczenia chirurgicznego.
Co to jest szczelina odbytu?
Szczelina odbytu to termin medyczny, który odnosi się do ubytku błony śluzowej kanału odbytu. Szczelina odbytu powoduje pęknięcia skóry w okolicy odbytu. Zgodnie z definicją – szczelina odbytu to podłużne owrzodzenie lub ubytek tkanek w kanale odbytu, znajdujący się najczęściej w linii środkowej, sięgający w kierunku linii zębatej na długości około 1,5 cm. Szczelina odbytu jest chorobą, która występuje dość często w grupie osób młodych i osób w średnim wieku. Sporadycznie diagnozowana jest u osób starszych. Lokalizacja zmiany chorobowej utrudnia gojenie – w okolicy odbytu bytują powodujące stan zapalny drobnoustroje.
Szczelina odbytu może utrudniać normalne funkcjonowanie. Choroba ta powoduje ból i inne dolegliwości, co sprawia, że pojawiają się m.in. trudności w oddawaniu stolca. Ponadto może ona towarzyszyć chorobie hemoroidalnej i innym chorobom zwieraczy odbytu, nasilając związane z nimi dolegliwości.
W około 90 proc. przypadków szczelina odbytu zlokalizowana jest w tylnej linii środkowej kanału odbytu. W około 10 proc. przypadków szczelina odbytu tworzy się w przednim obwodzie kanału odbytu – przednia szczelina odbytu występuje przede wszystkim u kobiet i często ma związek z porodem siłami natury. Sporadycznie diagnozowana jest boczna szczelina odbytu.
Szczelina odbytu powstaje na skutek nadmiernego rozciągania błony śluzowej kanału odbytu. Powoduje obrzęk, stan zapalny oraz problemy z oddawaniem stolca.
Rodzaje szczeliny odbytu
Ze względu na przebieg schorzenia wyróżniamy dwa rodzaje szczeliny odbytu, czyli:
- szczelinę odbytu ostrą – powstaje nagle, może ją spowodować np. oddawanie stolca o bardzo zbitej, twardej konsystencji – często ma związek z przewlekłymi zaparciami;
- szczelinę odbytu przewlekłą – w jej przypadku dolegliwości utrzymują się przez długi czas oraz rozwija się na skutek nadkażenia, które wywołuje stan zapalny błony śluzowej.
W przypadku ostrej szczeliny odbytu powstają powierzchniowe uszkodzenia błony śluzowej. W przypadku przewlekłej szczeliny odbytu uszkodzenia są głębokie – widoczne są włókna mięśnia zwieracza wewnętrznego odbytu, a brzegi szczeliny stają się twarde. Szczelinie przewlekłej odbytu często towarzyszą inne zmiany chorobowe np. choroba hemoroidalna, zwłóknienie zwieracza wewnętrznego odbytu i zwężenie odbytu.
Czytaj też:
Hemoroidy – małe guzki, które mogą stanowić duży problem
Objawy, które powoduje szczelina przewlekła, utrzymują się dłużej niż 2-3 miesiące. Zaliczamy do nich m.in. zwłóknienie mięśnia zwieracza wewnętrznego odbytu oraz obrzęk. Podobne dolegliwości jak szczelina odbytu mogą powodować również inne schorzenia, które rozwijają się w okolicy odbytu.
Przyczyny szczeliny odbytu
Wyróżnia się kilka możliwych przyczyn powstawania szczeliny odbytu, jednak wszystkie czynniki, które prowadzą do zmian typowych dla tego schorzenia, nadal nie zostały poznane. Do najczęściej wskazywanych przyczyn szczeliny odbytu zalicza się m.in.:
- zapalenie gruczołów odbytowych,
- urazy okolicy odbytu, które powodują np. porody siłami natury i seks analny,
- zbyt słabe podparcie tylnej części kanału odbytu i mięśnia zwieracza wewnętrznego odbytu przez mięsień zwieracz zewnętrzny odbytu,
- zaburzenia przepływu krwi w okolicy anodermalnej,
- nadmierny skurcz mięśnia zwieracza wewnętrznego odbytu,
- brak relaksacji mięśnia zwieracza wewnętrznego odbytu,
- zaburzenia odruchu hamowania odbytniczo-odbytowego,
- częste problemy z oddaniem stolca np. przewlekłe zaparcia.
Szczelina odbytu często występuje u osób ze schorzeniami, które lokalizują się w końcowym odcinku przewodu pokarmowego. Ryzyko rozwoju schorzenia zwiększają m.in. nieswoiste zapalenia jelit oraz nowotwory odbytu i odbytnicy. Ze względu na zróżnicowane podłoże i częste występowanie przewlekłej szczeliny odbytu łącznie z innymi zmianami chorobowymi, niezbędne jest wykonanie badania histopatologicznego chorobowo zmienionych tkanek.
Jakie są objawy szczeliny odbytu?
Objawy szczeliny odbytu to m.in.:
- silny ból w czasie oddawania stolca,
- ból po oddaniu stolca,
- uczucie silnego parcia na stolec,
- pieczenie okolicy odbytu,
- ból odbytu,
- nietrzymanie gazów,
- świąd odbytu,
- krew na papierze toaletowym i krew na powierzchni stolca,
- tzw. mokry odbyt – wydzielina z odbytu,
- stan zapalny, podrażnienia i zmiany skórne wokół odbytu,
- ból podczas oddawania moczu.
W szczelinie przewlekłej odbytu często występuje nasilony stan zapalny, który związany jest z nadkażeniem bakteryjnym powstałej rany. Gojenie ran i owrzodzeń związanych z nadkażeniem bakteryjnym to proces długotrwały m.in. ze względu na lokalizację zmian chorobowych.
W przypadku występowania powyższych objawów stanów zapalnych okolicy odbytu trzeba skonsultować się z lekarzem!
Jak wygląda leczenie szczeliny odbytu?
Leczenie szczeliny odbytu uwzględnia leczenie zachowawcze oraz operacyjne. Zanim jednak zostanie ono rozpoczęte, niezbędne jest zdiagnozowanie przyczyny odczuwanych przez pacjenta dolegliwości. Na etapie diagnostyki chorób proktologicznych wykonywane jest m.in. badanie per rectum.
Metody zachowawcze uwzględniają m.in. zmianę diety w celu rozwiązania problemu przewlekłych zaparć – dieta bogata w błonnik oraz zwiększenie ilości wody, zwiększenie aktywności fizycznej, nasiadówki z ziół, miejscowo działające leki przeciwbólowe i przeciwzapalne, blokery kanału wapniowego. Istotnym elementem leczenia zachowawczego jest unikanie m.in. seksu analnego.
W leczeniu szczeliny odbytu zastosowanie znajdują także np. ostrzykiwanie zwieracza odbytu toksyną botulinową. U części pacjentów leczenie zachowawcze nie przynosi oczekiwanych rezultatów, co sprawia, że niezbędne jest leczenie operacyjne. Alternatywą dla tradycyjnych operacji jest laserowe usuwanie szczeliny odbytu.
Czytaj też:
Pieczenie odbytu – najczęstsze przyczyny, kiedy udać się do lekarza i metody leczeniaCzytaj też:
Śluz w kale – co oznacza śluz w stolcu?
Źródła:
- M. Kołodziejczak, „Czy wiemy wszystko o szczelinie odbytu – aktualne poglądy na temat etiopatogenezy i leczenia”, Medycyna po Dyplomie, 10/2012
- K. Bielecki, „Szczelina odbytu”, Postępy Nauk Medycznych, 5/2006, s. 198-203
- M. Kołodziejczak, P. Ciesielski, A. Kucharczyk, „Standardy leczenia szczeliny odbytu w Europie i w Stanach Zjednoczonych”, Nowa Medycyna, t. 28, 2/2021, s. 80–88