Bostonka (choroba bostońska) – objawy u dzieci i dorosłych, leczenie

Nazwa „bostonka” nie jest nazwą medyczną – jest powszechnie stosowana w języku potocznym i nawiązuje do epidemii tego schorzenia w Bostonie. Prawidłowa nazwa to choroba dłoni, stóp i jamy ustnej (HFMS – hand, foot, and mouth syndrome). Tzw. bostonka to choroba wirusowa, która zaliczana jest do grupy tzw. chorób brudnych rąk. Na zakażenie narażone są przede wszystkim dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym. W większości przypadków specjalistyczne leczenie bostonki nie jest potrzebne – objawy choroby ustępują samoistnie. Warto dowiedzieć się więcej na temat przyczyn oraz sposobów łagodzenia symptomów bostonki.

Bostonka – podstawowe informacje o chorobie dłoni, stóp i jamy ustnej (HFMS)

Bostonka to bardzo zakaźna choroba wirusowa. Jej objawy pojawiają się przede wszystkim u dzieci, które uczęszczają do żłobków i przedszkoli. Choroba bostońska szybko rozprzestrzenia się w dużych skupiskach ludzkich. Chore dzieci mogą zarazić osoby dorosłe ze swojego otoczenia, zwłaszcza jeżeli podczas ich pielęgnacji, nie są przestrzegane zasady higieny.

Przyczyną rozwoju bostonki jest zakażenie enterowirusami – głównie wirusem Coxsackie i enterowirusem 71. Choroba dłoni, stóp i jamy ustnej wywołuje uciążliwe objawy, do których zaliczamy m.in. charakterystyczną wysypkę. Objawy bostonki to nie tylko wykwity skórne, ale także dolegliwości ze strony jamy ustnej i gardła oraz układu pokarmowego, podwyższona temperatura ciała i ogólne złe samopoczucie. W niektórych przypadkach mogą wystąpić powikłania bostonki, czyli m.in. związane z bólem gardła i zmianami w jamie ustnej odwodnienie (dziecko nie chce przyjmować płynów z powodu dolegliwości bólowych w jamie ustnej), a także nadkażenia bakteryjne w obrębie zmian skórnych.

Bostonka u dzieci i bostonka u dorosłych wywołuje podobne objawy. W jednym i drugim przypadku choroba ma najczęściej łagodny, ale bardzo uciążliwy przebieg. Objawy bostonki są wskazaniem do izolacji chorego dziecka lub osoby dorosłej od osób zdrowych. Skrajnie nieodpowiedzialne jest posyłanie chorych dzieci do żłobków szkół i przedszkoli, a także wykonywanie pracy pomimo występujących objawów choroby. Niestety, zdarza się, że pierwsze objawy bostonki oraz innych infekcji, które rozpoczynają się od dolegliwości przypominających przeziębienie, są bagatelizowane, co sprzyja rozprzestrzenianiu się chorobotwórczych drobnoustrojów.

Objawy bostonki zawsze powinny skłonić do wizyty u lekarza pierwszego kontaktu. Podczas choroby, nawet jeżeli ma ona łagodny przebieg, trzeba pozostawać w domu.

Jaki wirus wywołuje chorobę bostońską (HFMS)?

Chorobę bostońską wywołują enterowirusy – wirusy RNA z rodziny Picornaviridae.

Wśród enterowirusów wyróżnia się różne serotypy (podtypy). Dotychczas opisano ponad 100 różniących się pod względem struktury antygenowej wirusów z tej rodziny. Charakterystyczne dla enterowirusów jest bardzo szybkie rozprzestrzenianie się w skupiskach ludzi. Zakażenie enterowirusami najczęściej wywołuje objawy ze strony układu pokarmowego o różnym nasileniu (np. ból brzucha, nudności, wymioty), a także zmiany skórne w postaci wysypki. Choć w większości przypadków zakażenia enterowirusami przebiegają łagodnie, to czasami występują groźne m.in. dla noworodków, niemowląt, kobiet w ciąży, a także osób z obniżoną odpornością powikłania, do których zaliczamy zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych (enterowirusy są najczęstszą przyczyną aseptycznego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych). Inne powikłania zakażenia enterowirusami to m.in. niektóre zakażenia mogą doprowadzić do zapalenia mięśnia sercowego i zapalenia wątroby.

Bostonka – początki choroby

Zanim wystąpią charakterystyczne objawy zakażenia enterowirusami, pojawia się gorączka, która najczęściej ustępuje w ciągu 2-3 dni; mogą także występować objawy grypopodobne, do których zaliczamy bóle kostno-stawowe i ból głowy oraz objawy ze strony przewodu pokarmowego.

Niespecyficzne początki choroby powodują, że bostonka bywa mylona z sezonowymi infekcjami dróg oddechowych np. przeziębieniem. Na początku choroby dominują objawy ogólne, czyli osłabienie, uczucie zmęczenia, ogólne złe samopoczucie. Do momentu wystąpienia objawów wysypki (osutki) można podejrzewać, że u dzieci lub osób dorosłych rozwija się przeziębienie.

Choroba bostońska – drogi zakażenia

Bostonka rozprzestrzenia się drogą kropelkową oraz drogą fekalno-oralną. Bostonką można zarazić się przez bezpośredni kontakt z osobą zakażoną (kontakt z wydzieliną z nosa i ust), kontakt z zanieczyszczonymi przedmiotami i powierzchniami, na których znajdują się chorobotwórcze wirusy, a także przez spożywanie skażonej wody i żywności. Kontakt z wydzielinami osoby chorej to najczęstsza przyczyna zachorowania na chorobę bostońską, jednak zachorować można również na skutek kontaktu z wydalinami chorego (wirus bostonki jest usuwany z organizmu wraz z kałem) i po spożyciu zanieczyszczonej fekaliami żywności lub wody.

Bostonka bardzo często przenosi się za pośrednictwem rąk. Zakażeniu sprzyja nieprzestrzeganie zasad higieny podczas korzystania z toalety, korzystanie ze wspólnych ręczników, a także innych przedmiotów np. zabawek, na których mogą znajdować się wydaliny i wydzieliny osoby chorej. Okres wylęgania się bostonki to średnio 3-6 dni.

Wydzieliną z dróg oddechowych osoba chora zaraża nawet przez 30 dni od momentu zakażenia. Do zakażenia drogą fekalno-oralną dochodzi nawet przez 6 tygodni – wraz z kałem wydalany jest z organizmu aktywny (zdolny do wywołania objawów chorobowych) wirus bostonki. Bostonka najczęściej diagnozowana jest w sezonie letnim i wczesną jesienią.

Bostonka – objawy u dzieci i dorosłych

Jak już zostało wspomniane, bostonka wywołuje objawy grypopodobne i objawy ze strony układu pokarmowego, którym mogą towarzyszyć objawy ostrego zapalenia gardła (ból gardła, problemy z przełykaniem, silne zaczerwienienie błony śluzowej gardła).

Pierwsze symptomy bostonki przypominają objawy przeziębienia. Po wniknięciu wirusa do organizmu pojawia się gorsze samopoczucie, zmęczenie i osłabienie, którym towarzyszą m.in.:

• podwyższona temperatura ciała (najczęściej umiarkowana gorączka),
• bóle głowy,
• utrata apetytu,
• ból gardła,
• bóle kostno-stawowe,
• uczucie zmęczenia.

W przebiegu choroby występują również objawy ze strony układu pokarmowego, czyli ból brzucha, biegunka, mdłości i wymioty.

Charakterystyczny objaw bostonki: wysypka

Po około 2-3 dniach utrzymywania się objawów grypopodobnych pojawiają się charakterystyczne wykwity na błonie śluzowej gardła i jamy ustnej, a także na skórze dłoni i stóp. W niektórych przypadkach zmiany skórne występują także w okolicy narządów płciowych.

Wykwity skórne mają postać zmian rumieniowych, pęcherzyków i pęcherzy, które pękając, tworzą bolesne owrzodzenia i nadżerki. Zmianom skórnym nie towarzyszy świąd, ale może pojawić się obrzęk skóry i błon śluzowych. W obrębie tworzących nadżerki pęcherzyków i pęcherzy może rozwinąć się infekcja bakteryjna. W przebiegu choroby bardzo ważne jest dbanie o higienę skóry oraz unikanie dotykania zmian brudnymi rękami. Zalecane jest częste mycie rąk zarówno przez osoby chore, jak i osoby z otoczenia chorego.

W większości przypadków choroba bostońska wywołuje łagodne objawy infekcji, jednak może się zdarzyć, że np. zmiany na błonie śluzowej będą wyjątkowo liczne i bardzo bolesne. W przypadku dzieci, które przez ból gardła i ból w jamie ustnej, odmawiają przyjmowania pokarmów i płynów, może w krótkim czasie dojść do odwodnienia, a także znacznego osłabienia. Objawy bostonki ustępują w ciągu 7-21 dni.

Bostonka u dorosłych i dzieci – ile razy można na nią chorować?

Przechorowanie bostonki nie zapewnia trwałej odporności. Chorobę wywołują różne wirusy, co sprawia, że po zakażeniu konkretnym szczepem drobnoustroju, wytwarzana jest odporność jedynie na ten wirus. Teoretycznie bostonkę można przechodzić wiele razy, jednak w praktyce, rzadko zdarzają się wielokrotne zakażenia.

Bostonka – leczenie

Choroba bostońska nie wymaga specjalnego leczenia – w przebiegu bostonki stosowane jest leczenie objawowe, które polega na łagodzeniu objawów choroby. U dzieci i osób dorosłych stosowane są leki przeciwbólowe i przeciwgorączkowe, które zwalczają uciążliwe objawy. Istotnym elementem leczenia bostonki jest stosowanie odżywczej, lekkostrawnej diety oraz nawadnianie organizmu.

Utrudniające spożywanie pokarmów stałych bolesne owrzodzenia błony śluzowej jamy ustnej i gardła mogą wymagać okresowego stosowania diety półpłynnej lub płynnej, w której jadłospisie znajdują się m.in. zmiksowane zupy. Ponieważ kontakt chorej błony śluzowej z obecnymi np. w owocach kwasami, zwiększa nasilenie bólu, zalecane jest ograniczenie spożywania pokarmów i napojów, które wywołują dodatkowe podrażnienia śluzówki.

W przypadku wystąpienia nadkażenia bakteryjnego w obrębie wykwitów skórnych może być konieczne stosowanie miejscowo działających antybiotyków oraz preparatów o działaniu odkażającym i przeciwzapalnym.

Powikłania po bostonce

Powikłania bostonki występują bardzo rzadko. Zaliczamy do nich wspomniane wcześnie odwodnienie, niedobór składników odżywczych, a także nadkażenia bakteryjne pękających pęcherzyków na skórze i błonach śluzowych.

Poważne powikłania bostonki zagrażają przede wszystkim kobietom ciężarnym, szczególnie kobietom w pierwszym trymestrze ciąży – zakażenie zwiększa ryzyko poronienia, może wywołać przedwczesny poród, a także wady wrodzone i zapalenie mięśnia sercowego u płodu.

Bostonka może także wywołać powikłania m.in. u najmłodszych pacjentów, osób z osłabioną odpornością oraz cierpiących na choroby współistniejące seniorów, dla których każda infekcja stanowi poważne obciążenie dla organizmu.

Bostonka – zapobieganie

Zapobieganie zakażeniu bostonkom uwzględnia częste mycie rąk i przestrzeganie podstawowych zasad higieny m.in. po skorzystaniu z toalety w miejscach publicznych, unikanie kontaktu z osobami mającymi objawy choroby, a także utrzymywanie w czystości powierzchni i przedmiotów, które mogą stanowić źródło zakażenia.

Aby zmniejszyć ryzyko infekcji, niezbędne jest unikanie korzystania ze wspólnych ręczników i picia z jednej butelki.

Szczególną uwagę na utrzymanie w higienicznej czystości m.in. sanitariatów i wyposażenia pomieszczeń powinny zwracać osoby, które odpowiadają za czystość w żłobkach, przedszkolach i szkołach, gdzie najczęściej dochodzi do zakażenia. Dokładnie oczyszczane powinny być wszystkie powierzchnie i np. zabawki, z którymi dzieci mają kontakt. Ponieważ do zakażenia może także dojść drogą fekalno-oralną (po spożyciu skażonej fekaliami wody i pokarmów) należy dokładnie myć owoce i warzywa, które mogły mieć kontakt ze skażoną ziemią lub wodą, a także unikać picia wody np. ze strumieni.

Nie zawsze można uniknąć zakażenia chorobą bostońską – do większości zakażeń dochodzi drogą kropelkową; osoba zakażona zaraża, zanim wystąpią u niej objawy choroby. Osoby chore powinny unikać kontaktu m.in. z niemowlętami, kobietami ciężarnymi i seniorami, u których występuje zwiększone ryzyko powikłań.

Czytaj też:
Wirus RSV (zakażenie wirusem RSV) – czym się objawia? Jak leczyć?Czytaj też:
Grypa typu B – objawy, leczenie i powikłania pogrypowe

Źródła:

• M. Marczyńska, J. Popielska, Wysypki pęcherzykowe w infekcjach wirusowych, Pediatria po Dyplomie, 2, 2017.
• Davidson, Choroby wewnętrzne. Tom 2, Wydawnictwo Edra Urban & Partner, 2020.
• Virella G., Mikrobiologia i choroby zakaźne, Wydawnictwo Medyczne Urban & Partner, Wrocław, 2002