Ewelina Celejewska: Jaką rolę w terapii nowotworowej odgrywa dieta?
Dr n. med. Rafał Becht, specjalista onkologii klinicznej i immunologii klinicznej: W trakcie choroby nowotworowej wzrasta zarówno zapotrzebowanie organizmu na składniki odżywcze, jak i tempo przemiany materii. Podaż białka u dorosłego człowieka powinna wynosić 0,8–1,5 g/kg masy ciała na dobę, a podaż energii – 25-35 kcal/kg m.c./dobę. Maksymalne zapotrzebowanie na białko u osoby chorej to nawet 2-3 g/kg m.c./dobę, a energii – 35-45 kcal/kg m.c./dobę. Dodatkowo do organizmu należy dostarczać wszystkich niezbędnych makro- i mikroskładników oraz witamin. Bardzo ważną rolę w diecie odgrywa białko, które jest niezbędne do funkcjonowania prawie każdej komórki w organizmie, a jest degradowane w chorobie nowotworowej w dużych ilościach. Jego niedobór może przyczyniać się do spadku odporności, osłabienia mięśni, problemów z gojeniem ran i odnową uszkodzonych tkanek.
W wyniku prowadzonej terapii mogą też występować różne działania niepożądane utrudniające przyjmowanie posiłków, takie jak nudności, wymioty, biegunki, nieprzyjemny metaliczny smak w ustach czy wręcz jadłowstręt. W przypadku stanów zapalnych lub podrażnienia błony śluzowej jamy ustnej i przewodu pokarmowego akt połykania bywa zaburzony, powodując tym samym niechęć do jedzenia, a w cięższych przypadkach żywienie drogą doustną przestaje być bezpieczne lub jest wręcz niemożliwe. Wszystko to w sposób istotny wpływa na stan odżywienia organizmu i może prowadzić do niedożywienia, w wyniku którego, poza spadkiem masy ciała, dochodzi też do osłabienia mięśni, pogorszenia sprawności psychoruchowej oraz upośledzenia odporności. Niedożywienie wydłuża czas hospitalizacji i powrotu do zdrowia.
Dobrze odżywiony organizm ma szansę lepiej przejść przez leczenie przeciwnowotworowe. Dlatego też coraz częściej mówi się o tym, że interwencja żywieniowa powinna być wdrożona na jak najwcześniejszym etapie leczenia przeciwnowotworowego i być prowadzona jeszcze przez jakiś czas po jego zakończeniu. Często konieczne jest wdrożenie żywienia medycznego – w formie doustnych preparatów odżywczych lub dojelitowego przez specjalny dostęp bezpośrednio do żołądka lub jelita.
Jakie objawy mogą świadczyć o niedożywieniu?
Niedożywienie to poważny i niestety częsty problem u pacjentów z chorobą nowotworową. Jego objawy występują u 30-85 proc. chorych. Częstość i stopień niedożywienia u pacjentów onkologicznych zależy od wielu czynników, takich jak rodzaj nowotworu, stopień jego zaawansowania, wiek i kondycja chorego. Najbardziej narażeni są pacjenci w podeszłym wieku, chorzy z nowotworami układu pokarmowego (zwłaszcza raka żołądka, przełyku oraz trzustki), głowy i szyi, płuca oraz gruczołu krokowego. Rzadziej, ale niedożywienie może też wystąpić w przypadku nowotworów tkanek miękkich, urologicznych czy ginekologicznych. Nasilenie zaburzeń jest często proporcjonalne do zaawansowania choroby.
Niedożywienie objawia się w wielu różnych aspektach, zarówno fizycznych, jak i psychicznych. Najbardziej widoczne oznaki to oczywiście spadek masy ciała, ogólne osłabienie i zmęczenie. Chociaż słowo „niedożywienie” często kojarzy się z osobami szczupłymi, wręcz wychudzonymi, może ono dotyczyć też pacjentów z nadwagą i otyłych, a objawia się jako spadek masy mięśniowej. Mówimy wtedy o niedożywieniu związanym z niedoborem konkretnego składnika odżywczego, najczęściej białka.
Z powodu niedożywienia obniża się także sprawność systemu immunologicznego, co prowadzi do częstszych infekcji i powikłań. W obserwacji zewnętrznej ciała można również zauważyć problem suchości skóry. Ponieważ niedożywienie rzutuje na cały organizm, może się ono wiązać także z zaburzeniami snu czy obniżeniem funkcji emocjonalnych.
Poza wspomnianymi objawami niedobór składników widoczny jest także w wynikach badań laboratoryjnych, tj. albumina, transferryna, prealbumina, morfologia krwi obwodowej czy bilans azotowy.
Pacjenci onkologiczni często jednak zmagają się z brakiem apetytu. Co powinni wówczas zrobić, skoro odżywianie jest tak ważne?
Rzeczywiście brak lub spadek apetytu jest częstym problemem osób chorujących na nowotwór, a połączeniu z wyższym zapotrzebowaniem białkowo-kalorycznym pacjentów, tradycyjna dieta okazuje się niewystarczająca. Jeśli pacjent zjada za mało można wspomóc się stosując żywienie medyczne w formie doustnej, czyli gotowe preparaty odżywcze typu „nutridrink”, które w małej objętości zawierają dużą dawkę kalorii (zwykle ok. 300) oraz odpowiednią ilość potrzebnych składników odżywczych w proporcjach odpowiednich dla osób chorych. Obecnie dostępne są również preparaty ze składnikami pobudzającymi receptory czuciowe, opracowane specjalnie dla odżywiania pacjentów z zaburzeniami czucia smaku. Z nieprzyjemnymi zmianami w odczuwaniu smaków czy nadwrażliwością na zapachy zmaga się nawet 70% chorych onkologicznie w trakcie chemio- i radioterapii. Do najczęstszych doświadczeń należą takie odczucia, jak niechęć do niektórych smaków, brak poczucia smaku, odczuwanie tylko intensywnych smaków (co jest związane ze zmiana progów smakowych), nieprzyjemny, mdlący, gorzki lub metaliczny posmak w ustach, suchość w ustach, zmiany śluzówkowe w jamie ustnej czy zmienność odczuwania zapachów.
Wielu pacjentów szuka odpowiednich smaków i zapachów – niektórzy preferują te neutralne, inni wyraźniejsze. W przypadku suchości w ustach można sięgnąć po produkty pobudzające wydzielanie śliny i nawilżające śluzówkę. Na pewno warto też skonsultować się z dietetykiem, który ma doświadczenie w układaniu jadłospisów dla pacjentów onkologicznych.
Oddzielną kwestią jest leczenie żywieniowe w przypadku pacjentów, którzy nie mogą odżywiać się tradycyjną droga doustną.
Czytaj też:
Bez genetyki nie ma skutecznego leczenia