Badania przesiewowe (skriningowe) umożliwiają skutecznie dbać o zdrowie. Pozwalają wykryć chorobę na wczesnym etapie, gdzie możliwe jest jej zachowawcze leczenie, a w wielu przypadkach również całkowite wyleczenie. Cytologia wykonywana zgodnie z rekomendacjami umożliwia m.in. wczesne wykrycie raka szyjki macicy, dzięki czemu umożliwia leczenie bez podejmowania agresywnych terapii i co najważniejsze, zwiększa szanse na przeżycie pacjentki.
Cytologia – na czym polega i co wykrywa?
Badanie cytologiczne jest bezbolesne, a umożliwia wykrycie różnych stanów chorobowych u kobiet. Przede wszystkim stosowane jest w jako narzędzie profilaktyki raka szyjki macicy. Dzięki cytologii można wykryć obecność komórek rakowych i przedrakowych.
Ponadto dzięki badaniu można wykryć stany zapalne, niektóre zakażenia pochwy i macicy. Cytologia umożliwia wykrycie wielu chorób, które wywoływane są przez różnorakie patogeny, w tym m.in. grzyby, wirusy i bakterie. Właśnie dlatego tak ważne jest, by nie bać się badania cytologicznego i wykonywać je systematycznie.
Jak wygląda cytologia? Czego spodziewać się podczas badania?
W trakcie badania cytologicznego pobierany jest materiał z szyjki macicy. Konkretnie do badania konieczne są komórki pobrane z zewnętrznej części szyjki macicy (z tarczy szyjki macicy) oraz z wnętrza kanału szyjki macicy. Aby materiał został pobrany właściwie, używa się do tego specjalnej szczoteczki cytologicznej. Następnie pobrane komórki badane są pod mikroskopem w laboratorium.
Badanie cytologiczne wykonywane jest na fotelu ginekologicznym, wymaga założenia wziernika do pochwy, a jego wykonanie trwa od kilku do kilkunastu sekund. Zwykle jest bezbolesne, jednak u niektórych może wywoływać dyskomfort.
Którego dnia cyklu wykonać badanie? Kiedy udać się na pierwszą cytologię?
Cytologia to badanie, które powinno być wykonywane w pierwszej fazie cyklu. Zwykle zaleca się jej wykonanie między 10. a 20. dniem cyklu. Nie rekomenduje się jej wykonywania w trakcie miesiączki.
Pierwsza cytologia powinna być wykonana u kobiety po rozpoczęciu współżycia i nie później niż do 25. roku życia. Jeśli po 25. roku życia pacjentka nie jest aktywna seksualnie, cytologia u dziewicy wykonywana jest w taki sam sposób, jak u kobiet, które współżyją.
Rekomenduje się, by cytologia była wykonywana u kobiet do 70. roku życia.
Ważne! U kobiet, u których występuje stan zapalny objawiający się np. upławami, zaleca się najpierw wyleczenie tego stanu, a dopiero później wykonanie cytologii. Z kolei u kobiet w ciąży wykonuje się ją zwykle na pierwszej wizycie ciążowej.
Jak często wykonywać cytologię?
Zgodnie z zaleceniami Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników (PTGiP) cytologia powinna być wykonywana co 1-3 lata. W praktyce oznacza to, by była wykonywana co rok, a w przypadku prawidłowego wyniku – co 3 lata.
Cytologia: Czy należy się do niej przygotować?
Do badania cytologicznego należy się przygotować. Przede wszystkim trzeba pamiętać, by przed nim przez 24 godziny nie współżyć.
Ponadto na dobę przed cytologią należy zrezygnować ze stosowania leków dopochwowych, tamponów, irygacji oraz kosmetyków, które mogą zaburzać florę pochwy.
Co oznaczają wyniki badania cytologicznego? Jak je interpretować?
Wyniki cytologii zwykle są do odebrania po 2-3 tygodniach. Wynik badania cytologicznego ocenia się zgodnie z klasyfikacją Bethesda (system TBS, system Bethesda) opracowaną w 1988 r. i zmodyfikowaną ostatni raz w 2001 r. Wcześniej w interpretacji wyniku badania cytologicznego stosowano 5-stopniową skalę Papanicolaou.
W wynikach na początku określa się rodzaj próbki, a także jej jakość, czyli czy była to np. cytologia konwencjonalna, czy cytologia płynna, a także czy rozmaz nadawał się do oceny cytologicznej, czy też nie.
W dalszej części wyników cytologii opisana jest ogólna charakterystyka rozmazu, a w niej informacja o tym, czy komórki w rozmazie były prawidłowe, czy nie. W zależności od analizy przypisuje się wynik do jednej z trzech grup:
- grupa I – komórki są prawidłowe, bez komórek nowotworowych (bez cech śródnabłonkowej neoplazji),
- grupa II – komórki są nieprawidłowe, a ich dalsza ocena została opisana w sekcji "Interpretacja/wynik",
- grupa III – w rozmazie stwierdzono inny rodzaj komórek, a ich dalszą ocenę opisano w sekcji "Interpretacja/wynik".
Następnie widnieją informacje na temat urządzenia wykorzystanego do analizy wymazu cytologicznego i ewentualne wyniki innych badań, jeśli były wykonywane.
Następnie szczegółowy wynik cytologii klasyfikowany jest do grup:
- F I – w tym wyniku nie stwierdzono obecności komórek nowotworowych ani cech śródnabłonkowej neoplazji. W rozmazie stwierdza się jednak np. występowanie czynników infekcyjnych lub inne zmiany nienowotworowe,
- F II – w tym wyniku występują inne zmiany takie jak np. komórki endometrialne,
- F III – w tym wyniku występują nieprawidłowe komórki nabłonkowe, w tym mogą to być np. komórki raka płaskonabłonkowego,
- F IV – w tym wyniku występują nieprawidłowe komórki innych nowotworów złośliwych.
W przypadku, gdy w wyniku występują nieprawidłowe komórki nowotorowe, pacjentka informowana jest o tym zazwyczaj telefonicznie. W takiej sytuacji zalecana jest konsultacja u lekarza ginekologa, który kieruje na dalszą diagnostykę.
Czy w cytologii wyjdzie HPV?
Standardowa cytologia nie wykrywa zakażenia HPV. Aby dowiedzieć się, czy doszło do zakażenia wirusem brodawczaka ludzkiego, konieczne jest wykonanie testu HPV.
Można go wykonać równocześnie z cytologią płynną, co jest wskazane, gdyż to właśnie jego obecność zwiększa ryzyko rozwoju raka, w tym raka szyjki macicy.
Czy cytologia wykrywa choroby weneryczne?
Choroby weneryczne to choroby przenoszone drogą płciową i nie można ich wykryć wykonując badanie cytologiczne. U osób, którym na tym zależy, powinny wykonać badanie krwi lub wymazy połączone z badaniami na obecność patogenów, które je wywołują.
Cytologia na NFZ – kto może wykonać ją bezpłatnie?
Cytologia to badanie przesiewowe, które można wykonać bezpłatnie w ramach NFZ (Narodowy Fundusz Zdrowia). Aby tak było, trzeba jednak spełnić następujące kryteria:
- być kobietą w wieku między 25 a 59 lat,
- w ciągu ostatnich 3 lat nie korzystać z tego świadczenia.
Osoby, które spełniają powyższe kryteria mogą wykonać bezpłatnie cytologię klasyczną w każdym gabinecie ginekologiczno-położniczym NFZ, a także w gabinecie położnej POZ w ramach umowy z NFZ.
Ponadto u kobiet, u których występują czynniki ryzyka raka szyjki macicy, możliwe jest wykonanie bezpłatnej cytologii klasycznej raz w roku, w ramach programu badań przesiewowych w kierunku tego nowotworu.
Cytologia płynna i klasyczna – czym się różnią?
Chociaż cytologia klasyczna jest refundowana, to niektóre pacjentki decydują się na wykonanie cytologii płynnej (tzw. LBC lub cytologia na podłożu płynnym). Warto wiedzieć, że pierwsza z nich, chociaż jest w Polsce standardem, to właśnie cytologia LBC ma wyższą jakość i daje dokładniejsze wyniki.
Ponadto warto podkreślić, że cytologia płynna daje znacznie mniej wyników fałszywie dodatnich niż ma to miejsce w cytologii konwencjonalnej (klasycznej). Dodatkowo dużym atutem jest także to, że cytologia płynna umożliwia wykorzystanie tego samego materiału do diagnostyki na obecność wirusa HPV.
Warto także zwrócić uwagę na to, że PTGiP w ramach dostępnego od 2021 r. algorytmu do screeningu raka szyjki macicy (RSM) wskazuje, że cytologia płynna jest preferowana.
Różnice w badaniach są związane również, z tym że w cytologii klasycznej pobrany materiał przenoszony zostaje na szkiełko mikroskopowe, z kolei w cytologii LBC umieszczony zostaje w pojemniku z płynem, który oczyszcza próbkę, zanim trafi ona do analizy mikroskopowej.
Czytaj też:
Profilaktyka po 50 roku życia. Jakie badania warto zrobić po pięćdziesiątce?Czytaj też:
Wizyta u ginekologa – jak się przygotować i czego nie robić?
Źródła:
- ptgin.pl
- gov.pl
- Bidziński M. i Bidzińska-Dańska A., Diagnostyka raka szyjki macicy u pacjentek z nieprawidłowym obrazem cytologii i stanem zapalnym, Ginekologia po Dyplomie, 05/2021
- Korolczuk A., Profilaktyka raka szyjki macicy – aktualny stan wiedzy, Onkologia po Dyplomie, 06/2016
- The 1988 Bethesda System for reporting cervical/vaginal cytologic diagnoses: developed and approved at the National Cancer Institute workshop in Bethesda, MD, December 12-13, 1988. Diagn Cytopathol. 1989;5(3), s. 331-4