Lobotomia (leukotomia przedczołowa) mózgu – co to jest?

Lobotomia (leukotomia przedczołowa) jako metoda lecznicza pojawiła się w latach 30. XX wieku za sprawą portugalskiego lekarza Antonio Egasa Monisa. W 1936 roku zmodyfikowała ją dwójka amerykańskich neurologów: Waltera J. Freemana II i Jamesa W. Wattsa. Miała pomagać pacjentom ze schizofrenią, depresją maniakalną oraz innymi chorobami psychicznymi. Procedura była szeroko stosowana od lat czterdziestych XX wieku aż do całkowitego jej zakazania w wielu krajach.

Lobotomia w Polsce i na świecie

Historia lobotomii jest przerażająca i może przypominać horror. Lobotomię po raz pierwszy zastosowano w latach 80. XIX wieku. Gottlieb Burckhardt doszedł do wniosku, że ta metoda leczenia, polegająca na uszkodzeniu kory przedczołowej i przebiciu płata czołowego przy pomocy młotka, może okazać się pomocna w przypadku schizofrenii, a także leczenia osób z objawami psychotycznymi. U kilku pacjentów dokonał usunięcia części mózgu. Zabiegi jednak nie udały się tak, jak powinny. Dokonania Burckhardta docenił portugalski neurolog António Egas Moniz, który zaproponował, by lobotomię przeprowadzać przedczołowo.

Kolejni amerykańscy neurochirurdzy wnieśli znaczący wkład w rozwój lobotomii. W 1936 roku dr Walter Freeman i James Watts zmodyfikowali zabieg i doszli do wniosku, że lobotomia może okazać się pomocna nie tylko w leczeniu schizofrenii, ale i innych chorób psychicznych.

Lobotomię wykonywano również w Polsce. W latach 1949-1951 zabieg lobotomii przeprowadzono u 27 osób, które cierpiały na zaburzenia psychiczne, padaczkę, schizofrenię. Europejczycy uważali również, że lobotomia może okazać się pomocna w walce z homoseksualizmem.

Dopiero w latach pięćdziesiątych wprowadzono zakaz stosowania lobotomii i zaczęto uważać, że zabieg ten jest barbarzyński.

Lobotomia – na czym polegał zabieg?

Ponieważ uważano, że pacjenci z zachowaniami obsesyjnymi cierpią z powodu stałych obwodów w mózgu, lobotomia polegała na przecięciu włókien nerwowych łączących korę przedczołową z innymi częściami mózgu. Najpierw znieczulano pacjenta za pomocą urządzenia do elektrowstrząsów. Następnie za pomocą młotka wbijano ostry szpikulec w czoło (na wysokości oczodołów), aby przerwać jego włókna nerwowe między płatem czołowym mózgu a międzymózgowiem. Był to najpopularniejszy rodzaj lobotomii (czołowa), ale wykonywano także lobotomię oczodołowa i przedczołową. Stalowe szpikulce, którymi wykonywano zabieg wyglądają dziś jak narzędzia rodem z horrorów, a wizualizacje zabiegu nie polepszają tego odczucia.

Skąd wzięła się idea lobotomii?

Dawni medycy i psychiatrzy uważali, że wykonanie zabiegu leukotomii i zniszczenie połączeń w korze przedczołowej może pomóc wyeliminować choroby psychiczne oraz schizofrenię. Stosowali lobotomię w celu leczenia osób psychicznie chorych i wierzyli, że w przyszłości metoda ta będzie równie popularna co usługi stomatologiczne.

Dziś wiemy, że to była pomyłka, a zniszczenie płatów czołowych powodowało dodatkowy ból i cierpienie chorych. Skutki uboczne były straszne, część pacjentów umierała jeszcze w trakcie zabiegu. Wielu z nich umierało z powodu powikłań po zabiegu lobotomii, takich jak ropnie czy krwotoki środczaszkowe. Obecnie lobotomia przedczołowa stanowi metodę zakazaną i uważana jest za największą pomyłkę w historii medycyny.

Wskazania do wykonania lobotomii

Lobotomię traktowano jako metodę leczenia zaburzeń psychicznych oraz zaburzeń funkcji poznawczych. Na świecie stosowano ją rozmaicie w celu leczenia chorób psychicznych. Wskazaniami były: schizofrenia, depresja maniakalna, zaburzenia logicznego myślenia, zaburzenia nerwicowe, zaburzenia świadomości, choroba afektywna dwubiegunowa.

Japończycy stosowali ją także na dzieciach. Sprawiające trudności dzieci (np. nadpobudliwe) miały zostać uleczone za pomocą zabiegu lobotomii. Dziś wydaje się to okrucieństwem nie do wyobrażenia.

Funkcja kory przedczołowej

Kora przedczołowa znajduje się w płacie czołowym mózgu i pełni wiele ważnych funkcji. Pomaga kontrolować zachowania, zwłaszcza te impulsywne i spontaniczne, bierze udział w planowaniu działań i ruchów, a także reguluje procesy pamięci i uwagi.

Jakie funkcje pełni kora przedczołowa?

• reguluje emocje
• kontroluje impulsywne zachowania
• hamuje gwałtowne reakcje
• kontroluje zachowania społeczne
• porządkuje informacje
• pomaga planować nasze działania
• jest elementem naszej osobowości

Uszkodzenie kory przedczołowej i płata czołowego może doprowadzić do zaburzeń logicznego myślenia, zaburzeń osobowości i wywołania problemów z kontrolowaniem swojego zachowania.

Lobotomia - skutki uboczne

Chociaż przez lata metoda była udoskonalana przez różnych specjalistów, ostatecznie powikłania po operacji brały górę nad jej efektem. Skutki zabiegów były straszne. Zabieg lobotomii wiązał się ze zniszczeniem połączeń w płacie czołowym mózgu i w konsekwencji przynosił negatywne skutki uboczne: pacjenci bardzo często cierpieli na napady padaczki, ropnie mózgu i krwotoki śródczaszkowe. Powszechnie występowały również utrata pamięci, zmiany osobowości, otępienie i inne choroby neurologiczne. Wielu chorych umierało już w trakcie operacji.

Metoda ta została umieszczona na liście zabiegów neurochirurgicznych zakazanych. Obecnie w leczeniu zaburzeń psychicznych stosuje się leki antypsychotyczne, powszechna jest także psychoterapia.

Lobotomia na świecie

Na świecie zostało przeprowadzonych ponad 70 tysięcy przypadków lobotomii. Stosowano ją nie tylko w ciężkich przypadkach chorób psychicznych, ale również np. u skazańców czy na ostry ból głowy. W szczytowym okresie wykonywano ponad 1000 zabiegów rocznie w Wielkiej Brytanii. Metoda stawała się popularna, ponieważ była stosunkowo łatwa do wykonania, a twórca Egas Moniz dostał nagrodę Nobla w 1949 roku za jej odkrycie.

W kolejnych latach lobotomia zaczęła tracić na popularności: nie było naukowych dowodów na poprawę stanu pacjentów. Pojawiło się także wiele skutecznych na różnego rodzaju zaburzenia psychiczne leków, które nie wymagały interwencji chirurgicznej i uszkodzeń płata czołowego. Lobotomia zaczęła okrywać się złą sławą, a ogrom negatywnych skutków zdrowotnych i powikłań skłaniał środowisko lekarskie do odejścia od tej metody. Niektóre kraje przyznały, że procedura była krzywdząca i wypłaciły odszkodowania pacjentom.

Lobotomia w Polsce

W Polsce przeprowadzono lobotomię, tak jak i w innych krajach europejskich. Lobotomia była wykonywana w naszym kraju w 1947-1951. Pierwsze zabiegi wykonywał dr Jerzy Choróbski, polski chirurg uważany za ojca polskiej neurochirurgii. Swojego czasu doszedł do wniosku, że metoda ta stanowi znaczący postęp w leczeniu chorób psychicznych. Uważano, że zabieg jest nieskuteczny w przypadkach, gdy pacjenci byli już otępiali emocjonalnie. W 1951 roku na Zjeździe Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego, psychiatrzy Stryjeński i Falkowski postulowali odejście od zabiegu lobotomii i stosowanie go jedynie w wyjątkowych przypadkach (po akcepcie wojewódzkiego specjalisty psychiatrii). Wydano rozporządzenie, które co prawda nie zakazało lobotomii w Polsce, jednak w praktyce położyło kres tej procedurze w kraju.

Psychochirurgia – czy nadal wykonuje się lobotomię?

Już w latach 50. XX wieku uznano, że zabieg jest barbarzyński i zakazano jego stosowania. Z czasem neurochirurgom, którzy z uporem chcieli stosować lobotomię, zaczęto odbierać prawo wykonywania zawodu.

Od lat 60. XX wieku nie stosuje się lobotomii. Zaczęto sięgać po inne metody leczenia zaburzeń psychicznych, głównie farmakologiczne. Okazało się, że stosowanie leków może znacznie poprawić funkcjonowanie pacjentów i pomóc kontrolować napady padaczkowe, a także psychozę.

Czy w dzisiejszych czasach dalej przeprowadza się lobotomię?

Dziś nikt nie przeprowadza lobotomii, ponieważ zabieg ten nie przynosi skutków leczenia zaburzeń psychicznych, a powoduje jedynie okaleczenie chorych. Obecnie należy do zabiegów zakazanych nie tylko w Polsce, ale także i na świecie.

Źródła:

1) https://mn.gov/mnddc/parallels2/prologue/5-treatments/5-lobotomy.htm
2) https://www.nobelprize.org/prizes/medicine/1949/moniz/article/
3) https://journals.sagepub.com/doi/full/10.1177/0957154X17741231