Fobie to nadal nie do końca poznane zaburzenia lękowe, które dotyczą sporego odsetka populacji. Agorafobia – lęk wysokości – to jedna z najczęściej diagnozowanych fobii, jednak obezwładniający lęk możemy odczuwać, nie tylko przebywając w wysoko położonym miejscu i w innych sytuacjach, które związane są z realnym zagrożeniem. Czasami paniczny lęk dotyczy niegroźnych sytuacji i przedmiotów oraz np. owadów, które tak naprawdę nie są w stanie wyrządzić nam krzywdy.
Dlaczego pojawiają się fobie?
Podłoże fobii jest nadal nieznane. Od dekad trwają badania nad fobiami, które pozwoliły postawić wiele różnych tez, dotyczących ich podłoża. Jedna z nich to traumatyczne przeżycia w okresie dzieciństwa, które związane są z wywołującym lęk bodźcem. Teza ta nie została ostatecznie potwierdzona.
Faktem jest, że fobie częściej dotyczą osób, których dzieciństwo z różnych względów było trudne. Mogą być odpowiedzią na narastające poczucie osamotnienia lub odrzucenia przez rodziców, zbyt wysokie wymagania otoczenia, a także wpajanie lęku przed konkretnymi sytuacjami i zjawiskami. Co ważne – zaburzenia lękowe występują rodzinnie – dzieci rodziców z zaburzeniami lękowymi często wychowywane są w poczuciu zagrożenia, co nie pozostaje bez wpływu na ich psychikę. Fobia może rozwinąć się na skutek traumy, która nie dotyczy bezpośrednio wywołującego lęk bodźca – osoba cierpiąca na lęk wysokości nie musi doznać urazu podczas upadku np. z drzewa, aby zaczęła odczuwać strach przed przebywaniem na dużej wysokości.
Fobie to szczególny rodzaj zaburzeń lękowych, które wymagają odpowiedniego postępowania. W tym przypadku kluczowa jest praca z terapeutą, który specjalizuje się w tematyce fobii i posiada na tym polu duże doświadczenie, bo niewłaściwie przeprowadzona terapia może stać się początkiem kolejnych problemów, nasilając lęk, a także związane z nim objawy somatyczne. Prawdą jest, że niektóre fobie wymagają oswojenia lęku przez kontakt z przerażającym bodźcem lub sytuacją, jednak nie oznacza to, że można wspomagać osoby dotknięte fobią, stosując radykalne rozwiązania.
Skąd bierze się lęk?
Agorafobia – lęk wysokości oraz inne fobie mogą mieć różne podłoże. Uczucie lęku jest jednym z mechanizmów obronnych, które niegdyś zapobiegały wyginięciu gatunku ludzkiego. Bojąc się, podchodzimy z ostrożnością do nowych dla nas zjawisk, sytuacji i różnych zagrożeń, dzięki czemu możemy uniknąć śmierci lub uszczerbku na zdrowiu. Oczywiście, w XXI wieku mamy tak ogromną wiedzę i możliwości jej poszerzania, że nasz „katalog” lęków znacząco się zmniejszył. Nie boimy się burzy, zaćmienia słońca i księżyca, a także innych zjawisk, które naszych przodków napawały lękiem. Nie oznacza to jednak, że wiedza idzie w parze z całkowitym brakiem uczucia lęku – zaczynamy bać się zjawisk, sytuacji i przedmiotów, które dla większości populacji nie są powodem do niepokoju. Ma to m.in. związek z przeciążeniem naszego układu nerwowego oraz cechami osobowości i skłonnościami depresyjnymi, czynnikami genetycznymi, niską samooceną, obawą przed oceną społeczeństwa.
Istnieje wiele czynników, które wywołują lęk o różnym nasileniu, jednak w przypadku fobii uczucie lęku pojawia się nie tylko w konfrontacji z „zagrożeniem”, ale także na samą myśl o wywołujących lęk zjawiskach, sytuacjach, czynnościach, przedmiotach lub zwierzętach. Fobia wywołuje nieadekwatny do sytuacji i zagrożenia lęk, który redukuje oddalenie się od danego bodźca. Brak możliwości ucieczki powoduje atak paniki o różnym nasileniu, który jest dla osoby chorej wyjątkowo nieprzyjemny, stając się przyczyną tzw. lęku przed lękiem.
Szacuje się, że nawet 20% globalnej populacji może cierpieć na różnego rodzaju fobie, jednak tylko niewielki odsetek chorych decyduje się na podjęcie leczenia. Czynnikiem, który skłania do szukania pomocy specjalisty, jest lęk, który utrudnia codzienne funkcjonowanie, będąc przyczyną stopniowego wycofywania się z normalnego życia.
Akrofobia – lęk przed przebywaniem na dużych wysokościach
Nie należy mylić akrofobii z dyskomfortem, który naturalnie odczuwamy, przebywając na dużych wysokościach np. na przeszklonych tarasach widokowych, w górach, przemieszczając się kolejką linową lub wchodząc po wysokich, ażurowych schodach. Uczucie niepokoju związanego z dużą wysokością jest normalne i nie świadczy o fobii. Lęk, który przełamujemy, czerpiąc z czasem przyjemność np. z podziwiania przepięknych widoków, nie jest objawem fobii. Duże znaczenie ma w tym przypadku wsparcie naszych bliskich, którzy pomagają nam swoim zachowaniem przełamywać słabości. Osoby cierpiące na lęk wysokości nie są w stanie przełamać swojej słabości bez wsparcia doświadczonego terapeuty; czasami niezbędna jest także terapia farmakologiczna, jeżeli występują dodatkowe zaburzenia lękowe.
Lęk wysokości – najczęściej diagnozowana fobia
Lęk wysokości zaliczany jest do tak zwanych fobii specyficznych, które powodują usilne dążenie do unikania wyzwalających lęk i atak paniki bodźców. Na skutek lęku osoba cierpiąca na lęk wysokości unika latania samolotem, nie rezerwuje pokoju na wyżej położonych piętrach hoteli, a także unika pracy w wysokich obiektach. Osoba chora na agorafobię nie jest w stanie przełamać swojego lęku, spoglądając np. przez okno lub wychodząc na balkon bądź taras. Co więcej, fobie powodują, że lęk odczuwany jest nie tylko w sytuacji konfrontacji z wyzwalającym nieprzyjemne doznania bodźcem, ale także np. podczas oglądania telewizji czy fotografii wysoko położonych miejsc oraz rozpościerających się np. z górskich szczytów krajobrazów.
W przypadku agorafobii pojawia się lęk przed przebywaniem na dużej wysokości i spadnięciem, który utrudnia lub całkowicie uniemożliwia normalne funkcjonowanie. Na skutek fobii nawet kilkumetrowa przestrzeń, która znajduje się w dużych obiektach użyteczności publicznej np. galeriach handlowych, budzi nieuzasadniony lęk. Lęk wysokości powoduje, że osoba chora unika zetknięcia się z jej zdaniem niebezpiecznymi sytuacjami, stopniowo ogranicza wychodzenie ze strefy komfortu, popadając w coraz większe problemy emocjonalne. Lęk, który nie pojawia się w sytuacjach realnego zagrożenia, jest sygnałem, że mamy do czynienia z fobią, która stopniowo będzie utrudniała życie i powinniśmy rozpocząć terapię.
Jak objawia się lęk wysokości?
Do objawów lęku wysokości zaliczamy przede wszystkim uderzenia gorąca, szybkie bicie serca, uczucie miękkich nóg, ból lub ucisk w klatce piersiowej, drżenie rąk i nóg, nadmierną potliwość, nadmierne napięcie mięśni, nudności, zawroty głowy. W przypadku lęku wysokości mamy do czynienia z różnym nasileniem strachu, co przekłada się na spektrum wywoływanych przez fobię objawów. W niektórych przypadkach chorzy potrafią powstrzymać narastające objawy lęku dzięki „ucieczce” do strefy komfortu, jednak brak możliwości wycofania się z niebezpiecznej dla chorego sytuacji to częsta przyczyna ataku paniki.
Atak paniki może pozorować objawy zawału i często w taki sposób opisywany jest przez doświadczające go osoby, które odczuwają bardzo szybkie bicie serca, towarzyszący mu ból w klatce piersiowej, duszności, zawroty głowy, nadmiernie się pocą oraz są przekonane, że za chwilę umrą lub zwariują. Atak paniki może wiązać się także z wystąpieniem uczucia odrealnienia, zaburzeniami wzroku oraz omdleniem, które są spowodowane nadmiernym natlenieniem krwi na skutek hiperwentylacji.
Duże wysokości wywołują u osób cierpiących na lęk wysokości także inne objawy, do których zaliczamy np. nudności i wymioty, wrażenie zbliżającego się omdlenia oraz „paraliż”, który powoduje, że chory nie jest w stanie się ruszyć ze strachu. Taka sytuacja dodatkowo nasila występujące objawy lęku, powodując poważne szkody w psychice.
Jak pokonać lęk wysokości?
Aby pokonać lęk wysokości, konieczna jest współpraca z doświadczonym terapeutą. Często bliskie choremu osoby próbują na siłę „wyleczyć” go z lęku, stosując metody, które jedynie pogarszają sytuacje. Prawdą jest, że w leczeniu fobii niezbędna jest konfrontacja z zagrożeniem, która ma na celu oswojenie lęku i przekonanie się, że tak naprawdę nic nam nie grozi. W oswajaniu lęku stosowana jest metoda małych kroków, która wymaga wsparcia specjalisty. Terapia nie rozpoczyna się od oswajania lęku, ale np. znalezienia jego przyczyny, jeżeli wymaga tego rodzaj podjętego leczenia.
Kluczowe w przypadku fobii jest nauczenie się panowania nad emocjami, co ułatwia zmierzenie się z własnymi słabościami. Kontrolując emocje, można m.in. uniknąć występowania objawów typowych dla ataku paniki oraz związanego z nimi złego samopoczucia. Metoda małych kroków jest jednym z najlepszych i skutecznych sposobów walki z fobią, o ile stosowana jest przez doświadczonego terapeutę. Niekiedy w leczeniu bierze udział także psychiatra, który okazuje się niezbędny, gdy osoba chora cierpi także na inne zaburzenia lękowe lub schorzenia o podłożu psychicznym.
Czytaj też:
Emetofobia – co to jest? Przyczyny, objawy i leczenie