Kolory oczu mogą różnić się nie tylko u niespokrewnionych ze sobą osób, ale także członków bliskiej rodziny. Wpływają na to różne czynniki, m.in. możemy odziedziczyć kolor oczu po dalszych przodkach, zyskując oryginalny wygląd.
Mitem jest, że np. dziecko powinno mieć kolor oczu identyczny jak jego rodzice. Dziedziczenie koloru oczu jest zależne m.in. od tego, jaki rodzaj genu koduje określoną barwę oka. Pomijając zasady dziedziczenia, które w przypadku koloru oczu odgrywają ważną rolę, kolor oczu zależy również od m.in. ilości melaniny (barwnik czarny) w obrębie zrębu tęczówki oraz zmiennych proporcji pigmentu eumelaniny (barwnik ciemnobrązowy) do pigmentu feomelaniny (barwnik czerwonawy). Na barwę tęczówki wpływa także zagęszczenie komórek zrębu tęczówki.
Zagęszczenie komórek zrębu tęczówki odpowiada za ilość pochłanianego przez pigment nabłonka światła, dlatego postrzeganie koloru oczu może być różne. Wiele w tym przypadku zależy m.in. od odcienia otoczenia, w którym przebywamy i kąta padania światła.
Od czego zależy kolor oczu?
Kolor oczu zależy od ilości barwnika melaniny. Barwnik ten decyduje również o naszej karnacji i kolorze włosów oraz powoduje powstawanie przebarwień na skórze. Pod wpływem promieniowania UV w skórze wytwarzane są większe ilości melaniny, co sprawia, że pojawia się opalenizna. Nie dotyczy to jednak koloru oczu. Wszystkie noworodki mają zawsze niebieskie oczy, co ma związek z późniejszym wytwarzaniem komórek melaniny. Właściwy kolor oczu zazwyczaj stabilizuje się około 6. miesiąca życia dziecka, bo w tym czasie zaczynają wyzwalać się ciemniejsze barwniki. Po stabilizacji barwa oczu nie ulega zmianie, a jeżeli tak się dzieje, to mamy do czynienia z patologicznymi zmianami w obrębie narządu wzroku, które wymagają wnikliwej diagnostyki.
Właściwy kolor oczu zależy od ilości podstawowych pigmentów, których proporcje określają barwę oka, czyli pigmentu brązowego, żółtego i szarego. Wyróżniamy wiele różnych wariacji koloru oczu. Jeżeli mamy do czynienia z niewielką domieszką barwnika brązowego, to kolor tęczówki nie jest intensywny. Jasne oczy np. szare oczy występują u niewielkiego odsetka ludzkiej populacji. Jeżeli w tęczówce dominują mocniejsze pigmenty z niewielką domieszką jasnego pigmentu, to mamy ciemniejsze oczy. Intensywnie brązowe oczy mają m.in. mieszkańcy Afryki. Jeżeli oczy nie zawierają wcale brązowego barwnika, to mamy do czynienia z albinizmem ocznym. Choroba ta zwykle wiąże się z brakiem barwnika także w skórze i włosach, wpływając w negatywny sposób na ogólne funkcjonowanie narządu wzroku, a także skóry, która stanowi ochronę przed niekorzystnym działaniem m.in. promieniowania słonecznego. Osoby, u których występuje albinizm, mają oczy czerwone.
W zależności od różnych klasyfikacji wyróżniamy od kilkunastu do około 80 kombinacji koloru oczu. Niektóre z nich występują powszechnie np. brązowe oczy, inne są bardzo rzadko spotykane u ogólnej populacji lub wśród różnych narodowości np. Estończycy mają niemal wyłącznie oczy niebieskie, które są dość rzadko spotykane u przedstawicieli innych narodowości, a mieszkańcy Europy dość często mają zielone oczy – zielone tęczówki nie są często spotykane u mieszkańców innych rejonów globu. Istnieje zależność pomiędzy kolorem skóry i włosów oraz kolorem tęczówki oka. Osoby z ciemnymi włosami i ciemną karnacją mają również ciemne oczy, a osoby z jasną karnacją i jasnymi włosami mają oczy jasne.
Na kolor oczu wpływają m.in. odziedziczone po rodzicach i dalszych przodkach geny. Jest on również związany z pochodzeniem etnicznym, które sprawia, że w danej populacji dominują określone kolory tęczówki. Najczęściej występujący kolor oczu to kolor brązowy, który może mieć różny odcień. W przypadku najciemniejszych odcieni brązu barwa tęczówki może wydawać się niemal czarna; jeżeli mamy do czynienia z niewielką przewagą ciemniejszych odcieni, to oczy mają kolor piwny.
Czytaj też:
Zdrowie oczu połączone z długością życia? Intrygujące odkrycia naukowe
Fenotypowe kolory oczu
Wyróżniamy trzy fenotypowe kolory oczu, czyli:
- oczy brązowe,
- oczy niebieskie,
- oczy zielone.
Kolor oczu dziedziczony jest za pośrednictwem genów dominujących i genów recesywnych. Kolor oczu dziecka może być podobny do koloru oczu jego rodziców lub różnić się ze względu na odziedziczenie genów po dalszych przodkach. Nie zawsze kolor oczu jest ciemny lub jasny, bo niektóre osoby mają czy mieszane, czyli oczy koloru przejściowego.
Według skali Martina wyróżniamy następujące kolory oczu:
- oczy ciemne z przewagą ciemniejszych odcieni, czyli czarnobrązowe oczy, ciemnobrązowe oczy, brązowe oczy,
- oczy mieszane, czyli oczy jasnobrązowe (brązowe oczy z niewielką domieszką jasnego pigmentu), oczy zielonopiwne, oczy jasnozielone,
- oczy jasne, czyli oczy szare, oczy jasnoniebieskie i niebieski kolor oczu.
Kolor oczu jest cechą wielogenową, dlatego może się znacząco różnić, choć mamy do czynienia z tęczówką zaliczaną do konkretnej palety barw. Trudno spotkać osoby, u których tęczówki oczu mają identyczną barwę.
Różnobarwne tęczówki – heterochromia
W przypadku większości osób kolor obu oczu jest taki sam. Heterochromia, czyli różnobarwność tęczówki oka, jest wadą wrodzoną, która powoduje, że tęczówka jednego oka jest np. zielona, a tęczówka drugiego oka ma np. kolor piwny. W przypadku różnobarwności tęczówek oka nie mamy do czynienia z chorobą, która powoduje wady wzroku – osoba z heterochromią widzi normalnie, jednak jej oczy mają wyjątkowy wygląd.
Podsumowanie
Wyróżniamy wiele możliwych kolorów oczu. O dominującym kolorze tęczówki decydują dziedziczone po rodzicach oraz dalszych przodkach geny. Za kolor oczu odpowiada rozmieszczona w obrębie zrębu tęczówki melanina, czyli czarny barwnik. Kolor oczu zmienia się w pierwszych miesiącach życia dziecka – wszystkie dzieci przychodzą na świat z niebieskimi oczami. Gdy zaczyna być wytwarzana melanina, to tęczówka przybiera właściwy kolor. W przypadku dużej ilości barwnika oczy są ciemniejszego koloru, a nikłe ilości brązowego pigmentu powodują, że oczy mają jasny odcień.
Największy odsetek ludzkiej populacji ma oczy koloru ciemnobrązowego lub jasnobrązowego, a także niebieskiego i zielonego, jednak w tym przypadku decydujące bywa pochodzenie. Rzadko spotykane są oczy szare; niekiedy dochodzi do nieprawidłowego rozmieszczenia pigmentów, co sprawia, że jedno i drugie oko różnią się kolorem tęczówki lub w obrębie jednej tęczówki występują dwa kolory.
Czytaj też:
Czerwone oczy po przebudzeniu – możliwe przyczyny