Choroby genetyczne to ogromna grupa schorzeń o zróżnicowanym przebiegu i różnym mechanizmie dziedziczenia. Nie zawsze są one przekazywane dziecku wraz z wadliwymi genami, bo w niektórych przypadkach choroba może rozwinąć się na skutek spontanicznej mutacji.
Zespół Marfana to choroba, która powoduje charakterystyczne zmiany w wyglądzie zewnętrznym, a także zaburzenia w funkcjonowaniu organizmu. Przyczyną rozwoju choroby Marfana jest mutacja w obrębie genu fibryliny-1 kodującego glikoproteinę. Glikoproteina stanowi ważny składnik macierzy zewnątrzkomórkowej, dlatego mutacja genetyczna u osób z zespołem Marfana prowadzi do wystąpienia zaburzeń ze strony różnych narządów i układów np. układu sercowo-naczyniowego, układu kostnego i układu oddechowego oraz powoduje wady wzroku i wady zgryzu.
Wywołujący zespół Marfana defekt genetyczny w obrębie genu fibryliny-1 prowadzi do uszkodzenia włókien sprężystych i zaburzeń procesu syntezy elastyny. Dzieci z zespołem Marfana wyróżniają się na tle swoich rówieśników ponadprzeciętnym wzrostem, długimi rękami, długimi nogami i długimi palcami. Charakterystyczne cechy choroby to także opadające kąciki oczu, elastyczne stawy i wady w budowie anatomicznej klatki piersiowej.
Ważne! Zespół Marfana może spowodować nagły zgon. U chorych mogą powstawać tętniaki oraz może dojść do rozwarstwienia aorty, a także zapadnięcia płuc. Z tego względu charakterystyczny dla zespołu Marfana wygląd zewnętrzny powinien skłonić do wykonania specjalistycznych badań, do których zaliczamy m.in. badania genetyczne, nawet jeżeli w rodzinie nie było przypadków tej choroby.
Czym jest zespół Marfana?
Zespół Marfana (ang. Marfan syndrome, MFS) to choroba genetyczna tkanki łącznej z grupy fibrylinopatii. Charakterystyczna dla zespołu Marfana jest duża zmienność fenotypowa. Oznacza to, że u chorych pojawiają się różne objawy. Dużą zmiennością cechuje się również przebieg choroby, co sprawia, że każdy pacjent jest inny. Duża zmienność fenotypowa jest widoczna nawet u blisko ze sobą spokrewnionych pacjentów, których objawy mogą diametralnie się różnić m.in. pod względem stopnia nasilenia.
Zespół Marfana jest dziedziczony wraz z genami oraz może rozwinąć się na skutek spontanicznej mutacji u dziecka zdrowych rodziców. Pierwsze objawy zespołu Marfana nie są widoczne u noworodków, niemowląt i małych dzieci. U wielu chorych typowe symptomy zauważane są w wieku nastoletnim, czyli w okresie intensywnego wzrostu organizmu, a także we wczesnej dorosłości.
Osoby z zespołem Marfana odczuwają dolegliwości fizyczne, ale nie są dotknięte zaburzeniami sprawności umysłowej. Niestety, nie sposób przewidzieć przebiegu tej choroby – u niektórych pacjentów może ona przebiegać niemal bezobjawowo, a u innych wywoływać bardzo uciążliwe dolegliwości ze strony różnych narządów i układów.
Zaburzenia tkanki łącznej w zespole Marfana mogą spowodować m.in. patologie ścian aorty, niedomykalność zastawek półksiężycowych aorty i rozwarstwienie aorty, do którego może dojść np. podczas upadku, uderzenia w klatkę piersiową lub intensywnego wysiłku. Zespół Marfana jest jedną z najczęstszych przyczyn nadmiernego wzrostu. Warto poznać także inne objawy choroby, których występowanie powinno skłonić do wykonania badań diagnostycznych.
Zespół Marfana – dziedziczenie
Choroba Marfana jest dziedziczona autosomalnie dominująco – aby doszło do rozwoju choroby, wystarczy, że jeden rodzic przekaże dziecku wadliwy gen. W 75 proc. przypadków to właśnie wadliwy gen jest przyczyną zachorowań. Zespół Marfana nie jest zależny od płci – może rozwinąć się u dziewczynek i u chłopców. W około jednej czwartej przypadków choroba nie jest związana z dziedziczeniem, ale rozwija się na skutek spontanicznej mutacji genu u dziecka zdrowych rodziców.
Choroba występuje z częstością 1:5000. W Polsce żyje około 8 tys. osób cierpiących na zespół Marfana
Przyczyny zespołu Marfana
Jak już zostało wspomniane, przyczyną zespołu Marfana jest odziedziczenie wadliwego genu lub spontaniczna mutacja w obrębie genu fibryliny-1 kodującego glikoproteinę. Na skutek mutacji genetycznej w organizmie chorych występują zaburzenia syntezy elastyny, a także powstają uszkodzenia w obrębie włókien sprężystych. Mutacja w obrębie genu fibryliny-1 kodującego glikoproteinę w znacznym stopniu osłabia tkankę łączną, która łączy inne tkanki, stabilizuje narządy i chroni szczególnie wrażliwe struktury ludzkiego organizmu. Skutkiem mutacji genetycznej może być np. uszkodzenie błony środkowej aorty i uszkodzenie naczyń krwionośnych.
Objawy zespołu Marfana
U większości chorych zespół Marfana nie jest trudny do zidentyfikowania, jednak niektóre cechy choroby nie są od razu widoczne. Można wyróżnić kilka typowych cech zespołu Marfana, jednak ze względu na dużą zmienność osobniczą, nie występują one u wszystkich chorych.
W zespole Marfana można wyróżnić charakterystyczne cechy dymorficzne, do których należą m.in.:
- nadmierny wzrost – powyżej 191 cm u mężczyzn i powyżej 174 cm u kobiet,
- charakterystyczna budowa czaszki – czaszka osoby chorej jest wąska i długa,
- wąska szczęka,
- podniebienie gotyckie,
- bardzo długie ręce, nogi i palce,
- bardzo szczupła budowa ciała.
U chorych na zespół Marfana można również zauważyć charakterystyczne cechy kliniczne. Zaliczamy do nich:
- zaburzenia ze strony układu sercowo-naczyniowego – u chorych na zespół Marfana diagnozowane są nieprawidłowości w obrębie naczyń krwionośnych, patologie ścian aorty, niedomykalność zastawek i niewydolność serca;
- zaburzenia ze strony układu kostnego – u chorych na zespół Marfana występują tzw. marfanoidalne nieprawidłowości kostne np. zniekształcenia w obrębie klatki piersiowej i częste skrzywienia kręgosłupa związane z osłabieniem mięśni grzbietu;
- choroby narządu wzroku;
- choroby układu oddechowego – część chorych na zespół Marfana cierpi z powodu częstych stanów zapalnych płuc.
Inne objawy zespołu Marfana to m.in. ból kości i stawów, nadmierna ruchomość stawów, nadmierna męczliwość, obniżone napięcie mięśniowe, zaburzenia koordynacji ruchowej.
Jak wykryć to schorzenie? Zespół Marfana – diagnostyka
Charakterystyczny obraz kliniczny u wielu chorych ułatwia postawienie właściwej diagnozy, jednak na etapie poszukiwania przyczyn dolegliwości zdrowotnych, nie można pominąć diagnostyki różnicowej. Pozwala ona wykluczyć inne przyczyny występowania objawów chorobowych i ułatwia postawienie właściwej diagnozy.
Rozpoznanie choroby jest trudne w przypadku małych dzieci, w których rodzinie nie był diagnozowany zespół Marfana, bo część objawów pojawia się dopiero w okresie intensywnego wzrostu i w okresie dojrzewania.
Na etapie diagnostyki zespołu Marfana wykonywane są m.in. badania genetyczne, które pozwalają wykryć mutację w obrębie genu fibryliny-1.
Jak pomóc chorym? Leczenie zespołu Marfana
Zespół Marfana to choroba genetyczna, na którą nie ma leku. Leczenie uwzględnia redukcję występujących u chorych objawów. Chorzy z zespołem Marfana muszą pozostawać pod stałą opieką specjalistów m.in. kardiologa, ortopedy i okulisty. Zalecane są systematyczne badania kontrolne, które pozwalają wykryć zagrażające zdrowiu i życiu zmiany w obrębie np. narządu wzroku, serca i układu krążenia, do których zaliczamy m.in. badanie echa serca, pomiar ciśnienia tętniczego krwi, pomiar ciśnienia wewnątrzgałkowego.
Średnia długość życia osób z zespołem Marfana to 55-56 lat. Najczęstszą przyczyną zgonu pacjentów są nagłe zdarzenia związane m.in. z uszkodzeniami aorty.
Czytaj też:
Sialidoza – sposób dziedziczenia, przyczyny, diagnostyka i leczenieCzytaj też:
Zespół Angelmana – historia, objawy i leczenie. Chore dzieci wyglądają na szczęśliwe i beztroskie
Źródła:
- marfan.org.pl
- M. Ludzia, E. Smereczyńska-Wierzbicka, Bożena Werner: Aspekty diagnostyczne i terapeutyczne zespołu Marfana w wieku rozwojowym. Nowa Pediatria 2018; 22(2): 27-31