Tętniak aorty może doprowadzić do nagłego zgonu, jeżeli pacjent nie uzyska natychmiastowej pomocy medycznej. Częstość występowania tętniaków aorty rośnie wraz z wiekiem – najczęściej tętniaki aorty diagnozowane są u osób po 65. roku życia. Ryzyko powstawania tętniaków aorty zwiększają również płeć męska, niektóre choroby genetyczne oraz występowanie tętniaków aorty u członków bliskiej rodziny. Pęknięcie tętniaka aorty wymaga natychmiastowej interwencji chirurgicznej.
1. Tętniak aorty – co to jest?
Tętniak to patologiczna zmiana w obrębie światła aorty. Tętniakiem aorty nazywa się stałe, odcinkowe poszerzenie światła aorty w obrębie trzech warstw jej ściany, które powoduje, że światło aorty poszerza się o ponad 50%.
Aorta, czyli główna tętnica ludzkiego organizmu, to największe naczynie tętnicze, dzięki któremu tłoczona przez lewą komorę serca, utlenowana krew, jest rozprowadzana do narządów i tkanek. Aorta dzieli się na mniejsze tętnice. W jej budowie wyróżniamy:
- aortę wstępującą,
- łuk aorty,
- aortę zstępującą.
Średnica światła aorty zależy od kilku czynników m.in. wieku, płci i ciśnienia tętniczego i jest największa w pobliżu serca. Przyjmuje się, że u osób zdrowych średnica światła aorty blisko serca, nie powinna przekraczać 4 cm.
Wraz z wiekiem światło aorty ulega poszerzeniu, co ma związek z procesami starzenia się organizmu. Najczęściej proces ten przebiega powoli, nie powoduje nadmiernego poszerzenia średnicy aorty i nie prowadzi do powstawania tętniaków. Zdarza się jednak, że dochodzi do nadmiernego poszerzenia średnicy aorty i wówczas powstaje tętniak aorty. Największe ryzyko powstawania tętniaków aorty dotyczy osób w średnim i podeszłym wieku. Tętniaki aorty trzykrotnie częściej powstają u mężczyzn, dzieci osób, u których zdiagnozowano tętniaki aorty (11 razy częściej), a także osób palących papierosy i stosujących sprzyjającą wzrostowi poziomu cholesterolu we krwi dietę.
Tętniak aorty to groźna choroba, która może doprowadzić do śmierci. W większości przypadków zmiany w ścianie aorty wykrywane są przypadkowo lub w momencie wystąpienia objawów, które wskazują na pęknięcie tętniaka aorty.
Istotnym problemem u osób z tętniakami jest stałe poszerzanie się światła aorty związane z wiekiem oraz oddziaływaniem na organizm czynników, które wpływają na stan układu naczyniowego, powodując jego osłabienie. Brak leczenia tętniaka zwiększa ryzyko pęknięcia tętniaka aorty.
2. Tętniak aorty – czynniki ryzyka
Czynniki, które zwiększają ryzyko powstania tętniaka aorty to m.in.:
- miażdżyca,
- nadciśnienie tętnicze,
- choroba niedokrwienna serca,
- wysoki poziom cholesterolu i trójglicerydów we krwi,
- zapalenie aorty i choroby układowe o podłożu zapalnym (np. choroba Takayasu, olbrzymiokomórkowe zapalenie tętnic),
- palenie papierosów,
- przewlekła obturacyjna choroba płuc,
- niektóre zespoły wad genetycznych (np. zespół Ehlersa i Danlosa typu IV, zespół Marfana),
- urazy.
3. Rodzaje tętniaków aorty
Tętniaki aorty dzieli się ze względu na kształt, budowę ściany oraz lokalizację.
Biorąc pod uwagę kształt tętniaka, wyróżniamy:
- tętniaki workowate, które najczęściej tworzą się w okolicy tętnicy podobojczykowej lewej lub dolnej ściany łuku aorty;
- tętniaki wrzecionowate, które powstają najczęściej w aorcie i tętnicach kończyn.
Biorąc pod uwagę budowę ściany tętniaka, wyróżniamy:
- tętniaki prawdziwe – w tym przypadku zmiana chorobowa powoduje uwypuklenie wszystkich warstw ściany aorty;
- tętniaki rzekome – w tym przypadku uwypukla się jedynie cienka warstwa ściany aorty, a pozostałe pękają.
Biorąc pod uwagę lokalizację tętniaka, wyróżniamy:
- tętniaki aorty piersiowej, które powstają w części wstępującej aorty, na łuku aorty oraz w początkowej części aorty zstępującej;
- tętniaki aorty brzusznej, które najczęściej powstają w aorcie zstępującej;
- tętniaki piersiowo-brzuszne, które powstają na granicy aorty piersiowej i aorty brzusznej.
Najczęściej wykrywanym tętniakiem aorty jest tętniak aorty brzusznej. Tętniaki aorty brzusznej najczęściej powstają poniżej przepony, na odcinku podnerkowym. U 4–13 na 100 000 osób dochodzi do pęknięcia tętniaka aorty brzusznej. Rzadziej diagnozowane są tętniaki aorty brzusznej oraz tętniaki brzuszno-piersiowe.
Tętniaki są diagnozowanecoraz częściej u osób w średnim i podeszłym wieku, co ma związek m.in. z wydłużeniem się długości życia, a także oddziałującymi na organizm rosnącego odsetka populacji czynnikami ryzyka. Istotny wpływ na zwiększenie się liczby pacjentów, wymagających leczenia z powodu tętniaka aorty i pacjentów w stanie zagrożenia życia z powodu pęknięcia tętniaka aorty, ma tryb życia i stosowana dieta.
Około 55. roku życia naturalne procesy starzenia się organizmu zaczynają wpływać na funkcjonowanie naczyń, prowadząc do powolnego poszerzania się światła aorty. Przebieg naturalnych procesów starzenia się organizmu w połączeniu z niezdrowym trybem życia, obciążeniem genetycznym, a także chorobami przewlekłymi, znacząco zwiększa ryzyko powstania tętniaka aorty.
Tętniak aorty – przyczyny i objawy
Nie zostały poznane wszystkie przyczyny powstawania tętniaków aorty. Wiadomo, że od momentu wejścia w wiek średni światło aorty zwiększa się o kilka milimetrów i każda kolejna dekada życia zwiększa ryzyko związane z utworzeniem się tętniaka w ścianie aorty.
Jedną z przyczyn powstawania tętniaków aorty są uwarunkowania genetyczne – tętniak aorty w rodzinie oraz tętniaki tętnic u danego pacjenta to jeden z istotnych czynników ryzyka rozwoju tętniaka aorty. Przyczyną powstawania tętniaków są także choroby cywilizacyjne, które związane są ze stosowaną dietą i trybem życia – tętniaki aorty częściej diagnozowane są w krajach rozwiniętych. Choroba niedokrwienna serca, nadciśnienie tętnicze, miażdżyca i hipercholesterolemia mogą doprowadzić m.in. do powstania tętniaka aorty brzusznej – tętniaki aorty brzusznej wykrywane są u około 5% chorych na chorobę niedokrwienną serca i u około 10% chorych na miażdżycę zarostową tętnic kończyn dolnych.
Jak już zostało wspomniane, częstość występowania tętniaków aorty rośnie wraz z wiekiem. Większość tętniaków aorty wykrywana jest u osób około 80. roku życia. W tej grupie wiekowej szczególnie widoczne jest występowanie chorób, które zwiększają ryzyko powstawania tętniaków aorty – u znacznego odsetka seniorów wykrywa się chorobę niedokrwienną serca, nadciśnienie tętnicze, zaburzenia lipidowe, a także cukrzycę i inne choroby, które przyczyniają się do powstawania tętniaków aorty.
Co więcej, do przyczyn powstawania tętniaków aorty zalicza się choroby o podłożu zapalnym np. choroby autoimmunologiczne oraz szkodliwe nawyki żywieniowe i palenie papierosów, które są również przyczyną rozwoju innych chorób.
Trudności diagnostyczne powoduje bezobjawowy przebieg choroby. Tętniaki aorty w początkowym stadium rozwijają się bezobjawowo. Objawy wskazujące na zmiany chorobowe w układzie naczyniowym pojawiają się dopiero w zaawansowanym stadium choroby.
Objawy tętniaka aorty brzusznej to m.in.:
- ból brzucha w okolicy pępka i podbrzusza,
- uczucie pulsowania w brzuchu,
- ból w okolicy lędźwiowej kręgosłupa,
- objawy niedokrwienia jelit.
Objawy tętniaka aorty piersiowej to m.in.:
- ból w klatce piersiowej,
- ból pleców,
- dolegliwości ze strony układu oddechowego np. nawracające zapalenie płuc.
W przypadku tętniaka aorty wstępującej oraz tętniaka łuku aorty objawy są bardziej nasilone. Zaliczamy do nich m.in.:
- niedomykalności zastawki aortalnej,
- objawy zespołu żyły głównej górnej (np. ból w klatce piersiowej, poszerzenie żył szyjnych i żył powierzchownych klatki piersiowej, duszność, obrzęki rąk, obrzęk szyi, ból głowy, zaburzenia widzenia).
Przepływ krwi przez uszkodzoną tętnicę, a także powstawanie skrzeplin, może doprowadzić do utworzenia się zatoru w tętnicach obwodowych. Zdarza się, że tętniaki aorty są wykrywane, gdy dojdzie do udaru mózgu, zawału mięśnia sercowego, zawału nerki lub niedokrwienia jelit.
5. Objawy pęknięcia tętniaka
Pęknięcie tętniaka aorty zagraża życiu i wymaga natychmiastowej interwencji chirurgicznej. Większe ryzyko szybkiego poszerzania się światła tętnicy i pęknięcia tętniaka aorty dotyczy dużych zmian. Objawy, które mogą wskazywać na pęknięcie tętniaka to m.in.:
- silny, rozrywający ból w klatce piersiowej,
- silny, rozrywający ból w jamie brzusznej,
- zwiększona częstotliwość rytmu serca (tachykardia),
- spadek ciśnienia tętniczego,
- bladość skóry,
- zwiększona potliwość,
- utrata przytomności.
Na pęknięcie tętniaka aorty piersiowej do jamy opłucnej wskazują m.in. duszność i nasilający się kaszel.
Na pęknięcie tętniaka aorty piersiowej do śródpiersia wskazują m.in. przyśpieszone tętno, ból w klatce piersiowej, wypełnione żyły szyjne.
Na pęknięcie tętniaka aorty brzusznej do jamy otrzewnej wskazują m.in. ból brzucha, wodobrzusze i objawy wstrząsu.
Na pęknięcie tętniaka aorty brzusznej do przestrzeni zaotrzewnowej wskazują m.in. pojawiające się u mężczyzn krwiaki w kroczu i na mosznie, ból w jamie brzusznej i ból kręgosłupa krzyżowo-lędźwiowego.
Powyższe objawy i podejrzenie pęknięcia tętniaka są wskazaniem do natychmiastowej konsultacji lekarskiej! Pęknięcie tętniaka prowadzi do masywnego krwotoku, który musi zostać zatamowany podczas zabiegu chirurgicznego.
Ryzyko pęknięcia tętniaka aorty brzusznej oraz ryzyko pęknięcia tętniaka aorty piersiowej zwiększa się wraz ze wzrostem średnicy aorty. W przebiegu choroby może również dojść do rozwarstwienia aorty.
U osób z podejrzeniem pęknięcia tętniaka aorty wykonywane są specjalistyczne badania, do których zaliczamy m.in.:
- RTG klatki piersiowej – na wykonanym zdjęciu widoczne jest poszerzenie aorty piersiowej;
- badanie ECHO serca – pomocne przy podejrzeniu tętniaka aorty wstępującej i łuku aorty;
- USG przezprzełykowe – pomocne przy podejrzeniu tętniaka aorty zstępującej;
- USG jamy brzusznej – pozwala na wykrycie tętniaków aorty brzusznej.
6. Leczenie tętniaka aorty
Tętniaki objawowe i tętniaki bezobjawowe wymagają odpowiedniego leczenia. W zależności od indywidualnego stanu zdrowia pacjenta, a także średnicy tętniaka, stosowane są inne metody leczenia. Na etapie leczenia muszą być systematycznie wykonywane badania kontrolne m.in. angiografia.
W przypadku wykrytych tętniaków aorty stosowane jest leczenie farmakologiczne i leczenie operacyjne. Do leczenia operacyjnego kwalifikowane są nie tylko tętniaki pęknięte, ale także tętniaki objawowe.
Istotnym elementem leczenia tętniaków jest eliminacja czynników, które przyśpieszają poszerzanie się światła aorty, a także przestrzeganie wskazań lekarza odnośnie do zapobiegania zaostrzeniu się chorób współistniejących np. nadciśnienia tętniczego, choroby niedokrwiennej serca oraz przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (POCHP). Bezwzględnie trzeba rzucić palenie, ograniczyć spożycie alkoholu, a także stosować zdrową, zbilansowaną dietę i zmienić tryb życia na bardziej aktywny.
Czytaj też:
Udar mózgu – rodzaje, przyczyny, objawy i pierwsza pomocCzytaj też:
Nagły, bardzo silny ból głowy może oznaczać tętniaka mózgu. Sprawdź, jakie są inne objawy
Źródła:
- Szczeklik A., Choroby wewnętrzne, Tom I, Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, Kraków, 2005.
- Szczeklik A., Interna Szczeklika. Podręcznik chorób wewnętrznych, Medycyna Praktyczna, Kraków, 2013.
- Noszczyk W., Chirurgia, Tom 2, PZWL, Warszawa, 2005