Zespoły mielodysplastyczne – przyczyny, przebieg choroby, objawy, diagnostyka i leczenie MDS

Zespoły mielodysplastyczne to grupa chorób, które mogą powodować bardzo nietypowe objawy, co opóźnia postawienie prawidłowej diagnozy. Są one związane z zaburzeniami w tworzeniu komórek krwi obwodowej. Do zaburzeń procesów krwiotwórczych dochodzi na skutek zmian genetycznych (mutacji) wielopotancjalnej komórki macierzystej. Aby lepiej zrozumieć przyczyny i objawy wywoływane przez zespoły mielodysplastyczne, musimy przypomnieć sobie nieco informacji na temat działania układu krwiotwórczego.

Jaką funkcję pełni krew i z czego się składa?

Krew to najważniejszy z płynów ustrojowych. Zbudowana jest z różnego rodzaju komórek, do których zaliczamy:

• czerwone krwinki – erytrocyty,
• białe krwinki – leukocyty,
• płytki krwi – trombocyty.

Czerwone krwinki, białe krwinki i płytki krwi zawieszone są w osoczu, pełniąc wiele ważnych funkcji. Jeżeli ich budowa i liczba jest prawidłowa, to możliwe jest utrzymanie homeostazy organizmu. W przypadku wad w budowie komórek krwi mamy do czynienia z patologicznymi zmianami. Chorobę wywołują nie tylko nieprawidłowo zbudowane, czyli dysplastyczne komórki krwi, ale także ich niewłaściwa – zbyt mała lub za duża – ilość.

Nieprawidłowości w wynikach badań krwi

Nieprawidłowości związane z krwią widoczne są w badaniu morfologii krwi. Morfologia krwi to jedno z podstawowych badań profilaktycznych, które należy wykonywać systematycznie. Jeżeli będziemy o tym pamiętać, unikniemy ryzyka związanego z wykryciem chorób hemolitycznych w późnym stadium.

Każda z komórek krwi pełni ważne funkcje. Powstają one w szpiku kostnym z bardzo pierwotnych komórek macierzystych. W przypadku zespołów mielodysplastycznych mamy do czynienia ze zmianami w budowie komórek krwi, które są skutkiem mutacji genetycznej. Na skutek patologicznych zmian w wyjściowej komórce, z której powstają krwinki, charakteryzują się one np. niewłaściwym kształtem oraz wielkością, co powoduje, że nie mogą prawidłowo pełnić swoich funkcji. Wadliwe komórki krwi nie dojrzewają, co sprawia, że pozostają w szpiku kostnym. Na etapie dojrzewania wszystkie komórki krwi noszą nazwę blastów. Prawidłowy przebieg procesów krwiotwórczych sprawia, że blasty dojrzewają i jako prawidłowo ukształtowane komórki krwi opuszczają szpik kostny i trafiają do krwi obwodowej, gdzie pełnią swoje funkcje.

Czytaj też:
Wiceminister Miłkowski na debacie Wprost: 2022 to będzie dobry rok dla hematoonkologii

Zaburzenia w komórkach krwi

W związku z uszkodzeniem pierwotnej komórki macierzystej w szpiku kostnym, z której powstają komórki krwi, dochodzi do różnych zaburzeń w funkcjonowaniu organizmu. Zaliczamy do nich m.in.:

• zaburzenia odporności na skutek uszkodzenia leukocytów, które odpowiedzialne są za wytwarzanie przeciwciał i niszczenie drobnoustrojów
• zaburzenia związane z niedotlenieniem oraz niedożywieniem organizmu na skutek uszkodzenia odpowiedzialnych za transport tlenu i substancji odżywczych erytrocytów;
• zaburzenia krzepliwości krwi, za którą odpowiadają trombocyty.

Zespoły mielodysplastyczne charakteryzują się różnym obrazem klinicznym. Zaliczamy do nich schorzenia, które związane są z niedoborami poszczególnych komórek krwi, bo ze względu na nieprawidłową budowę nie mogą one zostać uwolnione do krwi obwodowej. Jeżeli dochodzi do nadmiernej kumulacji niedojrzałych blastów w szpiku, to choroba przekształca się w ostre białaczki, co wiąże się z bardzo złym rokowaniem.

Zespoły mielodysplastyczne MDS – przebieg choroby

Zespoły mielodysplastyczne MDS to duża grupa schorzeń, które mają specyficzny przebieg. Cechują się obniżeniem ilości jednego składnika krwi lub większej liczby rodzajów komórek, co zaburza przebieg reakcji fizjologicznych, w których one uczestniczą. Zaburzenia związane z liczbą krwinek we krwi obwodowej występują w różnej konfiguracji, prowadząc do obniżenia ilości białych krwinek, niedokrwistości związanej z niedoborem krwinek czerwonych, a także małopłytkowości z niedoboru płytek krwi. Lista schorzeń hemolitycznych jest długa, jednak nie wszystkie wywołane są zmianami na etapie tworzenia komórek krwi, co ma miejsce w przypadku zespołów mielodysplastycznych. Przykładowo: niedokrwistość może być również spowodowana niedoborami żywieniowymi, które zaburzają funkcje krwiotwórcze z powodu braku odpowiedniej ilości żelaza, witaminy B12 i kwasu foliowego w diecie.

W odróżnieniu od innych schorzeń hemolitycznych, zespoły mielodysplastyczne MDS rozwijają się na skutek uszkodzenia szpiku kostnego, w którym odbywa się produkcja krwinek. Jest to nieodwracalne uszkodzenie pierwotnej komórki macierzystej, które skutkuje rozwojem poważnego schorzenia. Nie wycofa się ono samoistnie i wymaga doboru odpowiedniego leczenia.

Na przebieg chorób z grupy zespołów mielodysplastycznych wpływają różne czynniki ryzyka. Mogą one doprowadzić do przeobrażenia się stosunkowo łagodnego zespołu niedoboru komórek krwi w bardzo agresywną białaczkę szpikową. Co więcej, zespoły mielodysplastyczne MDS cechują się nie zawsze przewidywalnym przebiegiem, co sprawia, że dochodzi do niekontrolowanego postępu choroby oraz nasilenia się wywoływanych przez nią objawów. U części pacjentów wielokrotnie dochodzi do progresji choroby, co znacząco wpływa na ogólny stan zdrowia, zaburzając normalne funkcjonowanie. Nie bez znaczenia jest także obecność chorób współistniejących, które osłabiają organizm, prowadząc do pogorszenia się stanu pacjenta.

Zespoły meliodysplastyczne – przyczyny

Schorzenia zaliczane do grupy zespołów meliodysplastycznych mogą ujawnić się na każdym etapie życia, jednak częściej dotyczą osób w średnim i podeszłym wieku. Wyróżnia się kilka czynników ryzyka, które mogą prowadzić do rozwoju MDS. Oddziałują one bezpośrednio na szpik kostny, prowadząc do uszkodzenia pierwotnej komórki macierzystej oraz wystąpienia zmian w budowie komórek krwi. Zespoły mielodysplastyczne rozwijają się na skutek działania czynników zewnętrznych oraz czynników o nieznanym pochodzeniu. Część z negatywnie wpływających na komórki szpiku kostnego czynników można wyeliminować, prowadząc zdrowy tryb życia.

Przyczyną zespołu meliodysplastycznego może być spożywanie żywności skażonej środkami ochrony roślin i metalami ciężkimi, a także palenie tytoniu. Na rozwój zespołów MDS mają również wpływ inne związki chemiczne, obecne np. w farbach, klejach i rozpuszczalnikach, z którymi na co dzień mają styczność pracownicy różnych branż.

W niektórych przypadkach zespoły meliodysplastyczne są skutkiem intensywnej chemioterapii, która obarczona jest dużym ryzykiem powikłań. Uszkodzenie komórki macierzystej może być również związane z promieniowaniem jonizującym, jednak zdecydowana większość chorych nie ma styczności z powyższymi czynnikami, co wskazuje na działanie nieznanego czynnika ryzyka.

Oddziałujące na komórki szpiku, znane lub nieznane czynniki uszkadzające, prowadzą do powstawania w szpiku kostnym krwinek dysplastycznych. Nie przechodzą one do krwi obwodowej, co skutkuje rozwojem zespołu MDS o różnym obrazie klinicznym. Stąd wzięła się nazwa choroby.

Niezależnie od rodzaju czynników ryzyka, które mają wpływ na rozwój MDS, większość z zaliczanych do tej grupy chorób powstaje na skutek mutacji genetycznej w obrębie wielopotancjalnej komórki macierzystej. Mielodysplazja szpiku może być związana z m.in.: niestabilnością genomu, zaburzeniem frakcji białek odpowiedzialnych za apoptozę komórek lub punktową mutacją protoonkogenów. Charakterystyczną zmianę genetyczną, która wskazuje na zespół mielodysplastyczny MDS stwierdza się na podstawie wyników badania szpiku.

Zespoły mielodysplastyczne – objawy

Zespół mielodysplastyczny wywołuje objawy typowe dla niedokrwistości, niedoboru krwinek białych lub małopłytkowości. Spektrum objawów związane jest z niedoborem jednego lub kilku rodzajów komórek. Do częstych objawów, które skłaniają do wykonania badań diagnostycznych, zaliczamy m.in. zawroty głowy, bladość skóry i błon śluzowych, nasilające się krwawienia z nosa oraz powstające samoczynnie krwiaki i siniaki.

Zespoły mielodysplastyczne – diagnostyka

Specyficzny przebieg choroby może powodować, że przez długi czas jej objawy będą na tyle delikatne, że nie zostaną zauważone. Zmiany wskazujące na MDS są dość często ujawniane podczas rutynowej morfologii, jednak jedno badanie krwi nie wystarczy, aby zdiagnozować MDS. Aby można było zdiagnozować zespół mielodysplastyczny, konieczne jest wykonanie dodatkowych badań w kilku odstępach czasu. Jeżeli po kilku miesiącach wyniki badań krwi są nadal nieprawidłowe, to wykonuje się biopsję szpiku kostnego, która pozwala na poznanie budowy tkanek oraz określenie, czy jest ona prawidłowa.

W przypadku podejrzenia zespołu mielodysplastycznego może także zostać wykonana trepanobiopsja szpiku, która jest badaniem bardziej skomplikowanym i wiarygodnym. Ważne dla postawienia prawidłowej diagnozy jest również badanie genetyczne, które pozwala wykryć charakterystyczne dla MDS zmiany.

Leczenie w zespołach mielodysplastycznych

Ze zdiagnozowanym zespołem mielodysplastycznym żyje wielu pacjentów. Wymagają oni doboru odpowiedniego leczenia, a także systematycznego planowania jego ewentualnych zmian, które pozwolą dopasować się do progresji choroby. Planowanie leczenia pozwala na przedłużenie życia pacjentów, bo MDS jest chorobą nieuleczalną. Dobry stan biologiczny chorego pozwala na zastosowanie intensywnego leczenia w postaci transplantacji komórek krwiotwórczych. Przeszczepienie szpiku nie jest możliwe w przypadku wszystkich pacjentów np. osłabionych chorobą seniorów. Możliwości leczenia są ograniczone w przypadku pacjentów w gorszym stanie biologicznym i uwzględniają one przede wszystkim łagodzenie objawów choroby.

Dobór leczenia zależy od indywidualnej sytuacji klinicznej pacjentów. Zdarza się, że zespół mielodysplastyczny przebiega w łagodny sposób, co pozwala na kontrolowanie wyników morfologii oraz przetaczanie krwi w momencie, gdy stan chorego ulega pogorszeniu. Niestety, możliwości terapeutyczne w przypadku zespołów mielodysplastycznych są ograniczone, co wpływa na rokowania pacjentów, u których choroba przebiega agresywnie.

Zespoły mielodysplastyczne (MDS): lek, który ograniczy konieczność transfuzji

Zespoły mielodysplastyczne to grupa chorób, które dopiero od niedawna są zaliczane do chorób nowotworowych, wcześniej były uznawane za stan przedbiałaczkowy. Sposób leczenia zależy m.in. od tego, czy chory zostanie zakwalifikowany do grupy niskiego czy wysokiego ryzyka transformacji choroby do ostrej białaczki szpikowej.

– Celem leczenia pacjentów niższego ryzyka nie jest uzyskanie całkowitej czy częściowej remisji, tylko uzyskanie poprawy hematologicznej. 50 proc. pacjentów już w momencie rozpoznania choroby jest uzależniona od przetoczeń koncentratów krwinek czerwonych, a w trakcie trwania choroby transfuzji będzie wymagało nawet 80-90 proc. chorych. Dlatego pacjentom niższego ryzyka chcielibyśmy móc zaoferować leki, które zmniejszyłyby konieczność przetoczeń, uniezależniły pacjentów od transfuzji lub zapobiegłyby uzależnieniu od transfuzji– mówiła dr Katarzyna Budziszewska, kierownik Oddziału Hematologii Diagnostycznej Instytutu Hematologii i Transfuzjologii.

Przetoczenie krwi w MDS ratują życie pacjentom, ale wiążą się z ryzykiem szeregu powikłań, m.in. immunizacji. Poważnym powikłaniem jest też przeładowanie żelazem. – Wraz z każdym przetoczeniem pacjent dostaje ok. 200-250 mg żelaza. Nie jest ono całkowicie wydalane z organizmu, odkłada się w ważnych życiowo narządach, jak serce, wątroba, trzustka, może prowadzić do ich uszkodzenia i niewydolności – podkreślała dr Katarzyna Budziszewska.

Lekiem, który może ograniczyć konieczność wykonywania transfuzji lub nawet całkowicie uniezależnić od nich pacjentów, jest luspatercept. Wykazał skuteczność w leczeniu pacjentów z MDS i obecnością pierścieniowatych syderoblastów w drugiej linii leczenia, po nieskuteczności podawania białek stymulujących erytropoezę. – Poprawa hemolityczna wystąpiła u 6 na 10 chorych, a 4 na 10 pacjentów uniezależniło się od przetoczeń. Taki lek jest dla pacjentów na wagę złota: poprawia ich funkcjonowanie, powrót do aktywności, zapobiega powikłaniom. Ma też duże znaczenie dla całego systemu krwiolecznictwa: jego stosowanie może zmniejszyć o ok. 20 proc. zużycie koncentratu krwinek czerwonych na rok. Na dostępności do tego leku zyskaliby nie tylko chorzy z MDS, ale też inni pacjenci, którzy dzięki temu będą mogli mieć przetoczoną krew, będącą lekiem deficytowym. Bardzo się cieszę się, że ten lek znalazł się na liście priorytetów Ministerstwa Zdrowia – mówiła dr Katarzyna Budziszewska.

Czytaj też:
Masz te trzy proste objawy? Zrób morfologię. Pomaga wykryć nawet nowotwórCzytaj też:
Ostra białaczka szpikowa – niewydolność szpiku. Nieleczona zagraża życiu