Ból ucha powinien skłonić do wizyty u lekarza, bo może wskazywać m.in. na choroby o podłożu zapalnym, które wymagają zastosowania dostępnych jedynie na receptę leków. Ból ucha występuje zarówno u dzieci, jak i u osób dorosłych. Dolegliwości bólowe w obrębie ucha mogą być związane m.in. z nieleczoną lub nieprawidłowo leczoną chorobą zębów i dziąseł. Ból ucha może być również powikłaniem infekcji dróg oddechowych np. zapalenia zatok. Niekiedy ból ucha wywołuje np. ciało obce w uchu. Ból ucha nie zawsze jest związany z chorobą ucha – choć jest odczuwany w uchu lub jego okolicy, to może mieć związek np. z chorobami przewodu pokarmowego lub chorobami układu sercowo naczyniowego.
Budowa ucha
Zmysł słuchu jest bardzo ważny dla prawidłowego funkcjonowania człowieka. Ucho nie tylko służy do odbierania dźwięków, ale także uczestniczy w rozwoju mowy u małych dzieci. Co więcej, zdrowie uszu ma wpływ na funkcjonowanie zmysłu równowagi. Choroby uszu mogą objawiać się nie tylko bólem, ale także dysfunkcją błędnika, która powoduje zawroty głowy.
W budowie ucha wyróżniamy ucho zewnętrzne, ucho środkowe i ucho wewnętrzne.
Wewnątrz organizmu kryją się skomplikowane pod względem budowy struktury ucha środkowego i ucha wewnętrznego m.in. kosteczki słuchowe i błona bębenkowa. Ich funkcjonowanie może zostać zaburzone na skutek m.in. oddziaływania czynników infekcyjnych.
Najczęściej choroby, których objawem może być ból ucha, zlokalizowane są w obrębie ucha zewnętrznego i ucha środkowego. Czynność ucha zewnętrznego mogą zaburzyć wady w budowie anatomicznej małżowiny usznej i przewodu słuchowego zewnętrznego. Wady anatomiczne dotyczą również wewnętrznych struktur ucha, powodując zaburzenia słuchu lub głuchotę.
Małżowina uszna i przewód słuchowy zewnętrzny są oddzielone od ucha środkowego błoną bębenkową. Ucho środkowe połączone jest z gardłem za pomocą trąbki słuchowej. Przez trąbkę słuchową często przedostają się do ucha chorobotwórcze wirusy oraz bakterie, wywołując nieprzyjemny ból ucha.
W budowie anatomicznej ucha wyróżniamy wiele struktur, które pozwalają na odbieranie dźwięków z otoczenia. Zbierane przez małżowinę uszną dźwięki, które przechodzą przez kanał słuchowy zewnętrzny, docierają nerwem słuchowym do ośrodków słuchowych, które zlokalizowane są w korze słuchowej mózgu. Ucho jest silnie unerwione przez włókna czuciowe z nerwów czaszkowych i szyjnych nerwów rdzeniowych, które biegną w obrębie głowy, szyi i klatki piersiowej, co sprawia, że ból okolicy ucha może wskazywać np. na zawał serca.
Małżowina uszna zbudowana jest z chrząstki, tkanki ochrzęstnej, tkanki podskórnej i skóry. Elementy małżowiny usznej to:
- obrąbek,
- czółenko,
- grobelka,
- muszla małżowiny,
- dół trójkątny,
- skrawek,
- przeciwskrawek,
- płatek małżowiny usznej.
Zapalenie ucha zewnętrznego, które obejmuje małżowinę uszną i przewód słuchowyzewnętrzny to jedna z przyczyn bólu ucha zewnętrznego. Ból małżowiny usznej może także wywołać uraz ucha i uraz okolicy ucha.
Małżowinę uszną z uchem środkowym łączy przewód słuchowy zewnętrzny, który ma kształt litery S i składa się z dwóch części – części kostnej pośrodkowej i bocznej części chrzęstnej. Przewód słuchowy zewnętrzny zakończony jest błoną bębenkową, która oddziela ucho zewnętrzne od ucha środkowego. Silny ból ucha może wskazywać np. na uszkodzenia błony bębenkowej oraz ostre pęcherzowo-krwotoczne zapalenie błony bębenkowej. Ucho środkowe to wypełniona powietrzem jama bębenkowa, w której znajdują się kosteczki słuchowe, czyli młoteczek, kowadełko oraz strzemiączko.
Silny ból ucha jest jednym z charakterystycznych objawów chorób ucha środkowego. Ból ucha wywołuje m.in. ostre zapalenie ucha środkowego. Ból w obrębie ucha środkowego może również wskazywać na uraz ucha, do którego może dojść podczas czyszczenia uszu patyczkami higienicznymi.
Ucho wewnętrzne to kilka połączonych ze sobą przestrzeni m.in. błędnik kostny i błędnik błoniasty. Błędnik kostny tworzą przedsionek, ślimak oraz trzy kanały półkoliste. We wnętrzu błędnika kostnego znajduje się błędnik błoniasty, który wypełniony jest endolimfą. Łączy się on z błoną bębenkową okienkiem przedsionka i okienkiem ślimaka.
W przypadku chorób ucha wewnętrznego nie występuje ból ucha. Dolegliwości, które mogą wskazywać na choroby ucha wewnętrznego to m.in. uczucie rozpierania w uchu, szumy uszne i pogorszenie słuchu.
Objawy bólu ucha
Objawy bólu ucha to nie tylko bardzo uciążliwe dolegliwości bólowe. Zanim pojawi się ból ucha, mogą występować np. uczucie swędzenia w uchu, uczucie zatkanego ucha, pulsowanie w uchu, a także osłabienie słuchu i szumy uszne. Ból ucha ma różny charakter i nasilenie, jednak zawsze jest bardzo nieprzyjemny. Mogą mu towarzyszyć bóle głowy i zawroty głowy, ból skóry w okolicy ucha, wyciek wydzieliny z ucha, ból szczęki, rozdrażnienie, a także podwyższona temperatura ciała.
W przypadku chorób ucha zewnętrznego małżowina uszna może być obrzęknięta i zaczerwieniona oraz wyraźnie ocieplona, co wskazuje na stan zapalny. Bolące ucho sprawia, że m.in. u małych dzieci pojawiają się problemy ze snem i brak apetytu.
Większość przyczyn bólu ucha powoduje dolegliwości bólowe, które różnią się pod względem charakteru. Na zapalenie ucha środkowego często wskazuje kłujący ból ucha, który stopniowo się nasila.
W większości przypadków za ból ucha odpowiadają szkodliwe drobnoustroje. Łącząca ucho z gardłem trąbka słuchowa umożliwia przedostawanie się bakterii i wirusów z jamy ustnej, a także jamy nosowej do ucha, co zwiększa ryzyko m.in. rozwoju infekcji o podłożu bakteryjnym.
Objawy bólu ucha u niemowląt i małych dzieci to m.in.:
- płaczliwość,
- rozdrażnienie,
- częste dotykanie okolicy ucha,
- pocieranie główką np. o materac w łóżeczku,
- brak apetytu,
- podwyższona temperatura ciała,
- częste wybudzanie się w nocy.
U niemowląt i małych dzieci ból ucha występuje częściej niż u osób dorosłych, ponieważ układ odpornościowy dzieci dopiero się rozwija i nie zapewnia właściwej ochrony przed atakującymi organizm drobnoustrojami. Zwykle rozwój choroby związany jest z infekcją w obrębie jamy nosowo-gardłowej. Ostre zapalenie ucha środkowego to jedna z częstszych przyczyn wizyt u lekarza w pierwszych latach życia dziecka. Dzieci, które często chorowały na ostre zapalenie ucha, są bardziej narażone na przewlekłe zapalenie ucha w dorosłym wieku.
Ważne! U małych dzieci ból ucha może wskazywać na ciało obce w uchu.
Przyczyny bólu ucha – ucho zewnętrzne
W większości przypadków ból ucha zewnętrznego związany jest z czynnikami infekcyjnymi. Często diagnozowaną chorobą ucha zewnętrznego jest rozlane zapalenie ucha zewnętrznego o podłożu bakteryjnym (ucho pływaka) lub grzybiczym.
Inne choroby, które często powodują ból ucha zewnętrznego to m.in. zapalenie ochrzęstnej oraz związany z zakażeniem bakteryjnym gruczołów łojowych lub mieszków włosowych czyrak przewodu słuchowego zewnętrznego.
Rzadziej diagnozowane schorzenia ucha zewnętrznego, których objawem jest ból ucha to m.in.:
- półpasiec uszny,
- wyprysk alergiczny,
- wyprysk kontaktowy,
- zatkanie ucha przez ciało obce,
- zatkanie ucha woskowiną,
- róża małżowiny usznej.
Ból ucha w okolicy małżowiny usznej oraz przewodu słuchowego zewnętrznego mogą także powodować nowotwory.
Przyczyny bólu ucha – ucho środkowe
Ból ucha środkowego najczęściej związany jest ze stanem zapalnym o podłożu bakteryjnym lub wirusowym. Do częstych przyczyn bólu ucha środkowego zaliczamy m.in.:
- ostre zapalenie ucha środkowego,
- przewlekłe zapalenie ucha środkowego, którego przebieg uległ zaostrzeniu – przewlekłe zapalenie ucha środkowego często powoduje zapalenie błędnika,
- zapalenie wyrostka sutkowatego;
- mechaniczny, ciśnieniowy lub akustyczny uraz błony bębenkowej.
Inne przyczyny bólu ucha środkowego to m.in. rozwijające się nowotwory.
Ból ucha jako objaw i powikłanie innych schorzeń
Ból ucha mogą powodować różne schorzenia w obrębie m.in. głowy i szyi, co ma związek z silnym unerwieniem tej okolicy. Mamy wówczas do czynienia z tzw. rzutowym bólem ucha.
Rzutowy ból ucha najczęściej związany jest ze schorzeniami stomatologicznymi m.in. próchnicą zębów oraz chorobami przyzębia. Mogą go również wywołać inne choroby toczące się w okolicy ucha np. stan zapalny stawu skroniowo-żuchwowego, zapalenie ślinianek, zapalenie zatok przynosowych i zapalenie gardła.
Inne przyczyny rzutowego bólu ucha to m.in. choroby kręgosłupa szyjnego np. zmiany zwyrodnieniowe i nerwobóle np. nerwoból nerwu trójdzielnego i nerwoból nerwów szyjnych.
Rzutowy ból ucha może mieć również inne podłoże. Wywołują go np.:
- zapalenie krtani,
- choroby przełyku,
- zapalenie migdałków,
- zapalenie węzłów chłonnych,
- zapalenie nerwu twarzowego,
- nowotwory w obrębie głowy, a także jamy ustnej i gardła,
- kręcz szyi,
- choroby serca np. zawał serca.
Rozpoznanie bólu ucha
Na etapie diagnostyki bólu ucha wykonywany jest wywiad lekarski. Zgłaszane przez chorego objawy stanowią dla lekarza wskazówkę diagnostyczną. Inne badania, które pozwalają określić przyczynę bólu ucha to m.in. badanie palpacyjne.
Istotne znaczenie dla postawienia prawidłowej diagnozy ma badanie otoskopowe, dzięki któremu lekarz może obejrzeć przewód słuchowy zewnętrzny oraz błonę bębenkową. Diagnostyka bólu ucha może uwzględniać także inne badania np. badanie bakteriologiczne wydzieliny z ucha. Jeżeli lekarz określi, jaki drobnoustrój jest przyczyną dolegliwości bólowych, które wskazują na infekcję, to może dobrać skuteczny lek.
Określenie, co jest przyczyną dolegliwości bólowych ucha, pozwala uniknąć m.in. przyjmowania antybiotyków, które często są przepisywane bez wyraźnych wskazań.
Leczenie bólu ucha
Leczenie bólu ucha jest zależne od jego przyczyny. Najczęściej ból ucha ma podłoże infekcyjne, co sprawia, że stosowane jest leczenie objawowe m.in. krople do ucha, a także leki przeciwbólowe i leki przeciwgorączkowe. W przebiegu infekcji bakteryjnej niezbędne jest przyjmowanie antybiotyku.
Domowe sposoby na ból ucha
Domowe sposoby na ból ucha to m.in. ciepłe okłady, jednak nie są one zalecane w przebiegu chorób zapalnych, bo nasilają objawy zapalenia. Doraźnie można zastosować dostępne bez recepty krople do uszu o działaniu przeciwzapalnym. Zewnętrzny przewód słuchowy można zatkać wacikiem nasączonym sokiem z Geranium (anginka). Roślina ta od dawna stosowana jest na ból ucha. Waty nie należy wkładać głęboko do przewodu słuchowego. Nie jest zalecane również wkładanie do przewodu słuchowego zgniecionych liści Geranium.
Ważne! Nie należy wkładać do ucha kawałków czosnku, cebuli, a także przypraw. Aby uniknąć ewentualnych powikłań, najlepiej do domowego leczenia stosować jedynie dostępne bez recepty krople na ból ucha.
Ból ucha zawsze wymaga wizyty u lekarza. Nie należy leczyć się na własną rękę, bo leczona jedynie domowymi sposobami infekcja, może doprowadzić do powikłań.
Czytaj też:
Tympanometria – jak wygląda badanie, na czym polega i wskazania do wykonaniaCzytaj też:
Coraz więcej młodych ludzi ma problemy ze słuchem. To efekt życia w hałasie
Źródła:
- J. Bożydar Latkowski, Otorynolaryngologia dla studentów medycyny i stomatologii, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, 2004
- A. Szczeklik, Interna Szczeklika. Podręcznik chorób wewnętrznych, Medycyna Praktyczna, Kraków, 2013
- E. Bojanowska, K. Oleś, J. Leszczyńska, J. Mika, Ból ucha a choroby innych narządów w obrębie głowy i szyi, Ból 2014, Tom 15, Nr 2, s. 39-42
- J. Kuczkowski, Aktualne problemy w rozpoznawaniu i leczeniu ostrego i wysiękowego zapalenia ucha środkowego, Forum Medycyny Rodzinnej 2011, tom 5, nr 3, s. 287–294