Polio to choroba zakaźna, która wywołuje porażenie mięśni. Najczęściej skutkuje ono trwałą niepełnosprawnością, jednak może także doprowadzić do zgonu. Choroba Heinego-Medina (poliomyelitis anterior acuta) nadal budzi lęk, bo choć zostały opracowane skuteczne szczepionki, które chronią przed zakażeniem, to od wielu lat obserwowany jest stopniowy wzrost liczby nieszczepionych dzieci. Może to skutkować powrotem dawno zapomnianych chorób zakaźnych. Obecnie obserwujemy stopniowy wzrost liczby diagnozowanych przypadków odry, która też przez długi czas była uważana za chorobę „wymarłą”.
Choroba Heinego-Medina, czyli polio
Choroba Heinego-Medina, która bywa nazywana nagminnym porażeniem dziecięcym i inne choroby zakaźne, które niegdyś wywoływały straszne w skutkach epidemie, udało się częściowo opanować dzięki powszechnym szczepieniom. Choroba polio jest jednym z wielu przykładów skuteczności działania szczepionek – pierwsze szczepienia przeciwko polio rozpoczęto w Polsce jesienią 1959 roku. Wirus polio nie ma rezerwuaru zwierzęcego, a jego jedynym naturalnym gospodarzem jest człowiek.
Co ciekawe – dość wysoka zakaźność wirusem polio nie idzie w parze z powszechnym występowaniem porażenia mięśni, bo najczęściej trwały uszczerbek na zdrowiu obserwowany jest u jednej osoby na kilkuset chorych. Choroba Heinego-Medina nie u każdego zakażonego powoduje ciężkie powikłania; w większości przypadków ma przebieg bezobjawowy lub skąpoobjawowy. Ostatni przypadek zakażenia wirusem polio w Polsce miał miejsce prawie 40 lat temu, a dokładnie w 1984 roku. Obecnie w rejonie Europejskim WHO nie są notowane nowe przypadki zakażenia. Światowa Organizacja zdrowia przestrzega jednak przed rezygnacją z obowiązkowych szczepień ochronnych, bo może to doprowadzić do powrotu epidemii polio.
Historia polio
Pierwsze wzmianki na temat objawów chorobowych, które mogą wskazywać na zakażenie wirusem polio, znajdują się w pismach Hipokratesa i Galena.
Na przestrzeni wieków badacze wielokrotnie odnajdywali dowody na istnienie wirusa polio przed wybuchem pierwszej pandemii choroby Heinego-Medina, która miała miejsce w 1887 roku. Wówczas wirus zaczął masowo atakować mieszkańców półkuli północnej. Choć chorobę Heinego-Medina kojarzymy przede wszystkim z chorobami wieku dziecięcego, to może się ona rozwinąć także u młodzieży i osób dorosłych. Wirus przenosi się przede wszystkim drogą kropelkową oraz drogą pokarmową. Kolejną epidemię polio wywołało w 1890 roku w Europie oraz Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej. Przez wiele lat trwały badania mające na celu dokładne poznanie mechanizmu zakażenia oraz przebiegu choroby.
Przez wiele dekad wirus polio zbierał swoje żniwo i udało się go zatrzymać dopiero dzięki powszechnemu obowiązkowi szczepień ochronnych. Szczepienie ochronne uwzględnia 3 dawki szczepionki w początkowym okresie życia niemowlęcia oraz 1 dawkę przypominającą dla dzieci, które ukończyły 6. rok życia. Pierwsze masowe szczepienia przeciwko polio zostały rozpoczęte w 1958 roku w Kongo Belgijskim. Rok później szczepionkę doustną zaczęto stosować w Polsce.
Zagrożenie związane z chorobą Heinego-Medina zostało zażegnane w połowie XX wieku, jednak od kilku lat wirus zaczyna ponownie atakować na terenach, na których od wielu dekad nie było żadnego przypadku choroby np. w Wenezueli, gdzie w 2018 roku zdiagnozowano pierwszy na tym terenie od 1989 roku przypadek polio u dziecka w wieku 3 lat. Obecnie przypadki choroby Heinego-Medina są diagnozowane jedynie w krajach rozwijających się oraz w krajach Trzeciego Świata.
Obraz kliniczny choroby Heinego-Medina
Choroba Heinego-Medina wywoływana jest przez poliowirusy należące do rodzaju Enterovirus. Rezerwuarem wirusa polio jest przede wszystkim człowiek. Przez wiele lat trwania intensywnych badań udało się ustalić, że wirus polio może namnażać się w zanieczyszczonej ściekami wodzie, skąd przedostaje się do układu pokarmowego człowieka, atakując nie tylko jelita, ale także układ oddechowy i układ nerwowy. W większości przypadków ma przebieg bezobjawowy – bezobjawowe zakażenie wirusem poliomyelitis dotyczyło ponad 90% badanych na przestrzeni wieków przypadków.
Pozostałe zakażenia to zakażenia poronne. Co to oznacza? W przypadku zakażeń poronnych mamy do czynienia np. z chorobą o znacznie skróconym i łagodnym przebiegu. Zakażenia poronne wirusem poliomyelitis stanowiły około 4% wszystkich przypadków. W przypadku zakażenia wirusem polio jedynie 1-2% pacjentów doświadcza porażenia mięśni. W tym przypadku wirus powoduje ostre zapalenie rogów przednich rdzenia kręgowego, które prowadzi do porażenia mięśni tułowia i kończyn oraz mięśni oddechowych. Przebieg choroby Heinego-Medina może być różny. Od 2-10% wszystkich zakażeń może zakończyć się zgonem. Ryzyko śmierci na skutek zakażenia wzrasta wraz z wiekiem.
Postać porażenna polio jest najcięższą z postaci choroby. Porażenie najczęściej dotyczy mięśni kończyn dolnych, powodując trwałe kalectwo, jednak wirus polio może zaatakować także inne grupy mięśni – zakażenie może również spowodować np. porażenie mięśni oddechowych, które jest zwykle śmiertelne.
Po przebytym porażeniu pacjent nie wraca do pełnej sprawności; samoistne cofnięcie się porażenia było obserwowane w przypadku niewielkiego odsetka chorych. Polio jest bardzo podstępnym wirusem, bo większość zakażonych przechodzi chorobę bezobjawowo, stając się zagrożeniem dla innych. Aktualna liczba zanotowanych przypadków polio na świecie przez Światową Organizację Zdrowia wynosi 3 od początku stycznia 2022 do końca maja 2022. W roku 2021 na świecie zachorowało na polio 5 osób.
Jak dochodzi do zakażenia wirusem poliomyelitis?
Choroba przenosi się przez bezpośredni kontakt z wydzielinami z jamy nosowo-gardłowej osoby chorej oraz przez kontakt z przedmiotami, na których znajdują się wydzieliny chorego. Może także dojść do zakażenia drogą pokarmową poprzez zanieczyszczoną fekaliami wodę. Czas wylęgania się choroby Heinego-Medina to średnio od 7 do 14 dni.
Objawy choroby Heinego-Medina
Objawy choroby Heinego-Medina nie są początkowo specyficzne. Wirus atakuje m.in. jelita, prowadząc do pojawienia się biegunki oraz wymiotów. Objawy charakterystyczne dla zakażenia wirusem polio to ogólne osłabienie i objawy podobne do objawów grypy. Jeżeli dojdzie do zakażenia mózgu, to pojawiają się objawy oponowe. Postać porażenna polio powoduje ból i osłabienie mięśni, nasilające się skurcze mięśni, a także przeczulicę w obrębie skóry. W przebiegu zakażenia występuje zarówno stan podgorączkowy, jak i wysoka gorączka.
Leczenie polio
Leczenie polio to przede wszystkim leczenie objawowe. Nie wynaleziono skutecznego leku na chorobę Heinego-Medina. Leczenie powinno zostać rozpoczęte w najkrótszym czasie od momentu pojawienia się objawów choroby. W przypadku postaci porażennej oprócz leków stosowanych w leczeniu objawów zakażenia wirusem polio, stosowana jest również odpowiednio dobrana rehabilitacja.
Czytaj też:
Polak, który ocalił miliony istnień. Hilary Koprowski – odkrywca szczepionki przeciwko polio