Insulinooporność – co to znaczy być opornym na insulinę? Przyczyny, objawy, leczenie

Insulinooporność oznacza zmniejszoną wrażliwość na insulinę – bardzo ważny hormon, który odpowiada za regulację poziomu cukru we krwi. Nieleczona może wywoływać zaburzenia gospodarki węglowodanowej, zaburzenia hormonalne, a także zwiększyć ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2.

Insulinooporność – co to jest?

Insulinooporność (IR) to niska wrażliwość organizmu na insulinę. Żywność jest rozkładana na glukozę (cukier) w organizmie, a następnie insulina (hormon wydzielany przez trzustkę) transportuje i ułatwia jej wykorzystanie jako energii w komórkach. Z kilkoma potencjalnymi przyczynowymi czynnikami, czasami nie wytwarza się wystarczająca ilość insuliny lub komórki nie reagują na nią. Cukrzyca to stan, w którym cukier gromadzi się we krwi, a nie jest spalany jako paliwo.

IR może doprowadzić do rozwoju wielu schorzeń w organizmie, m.in. chorób układu krążenia takich jak hiperlipidemia, hipocholesterolemia, nadciśnienie tętnicze czy otyłość brzuszna. Może doprowadzić także do problemów ze snem i bezsenności.

Insulinooporność może prowadzić do rozwoju cukrzycy typu 2, a także chorób układu sercowo-naczyniowego czy niealkoholowego stłuszczenia wątroby. Zalicza się ją do tzw. zespołu metabolicznego.

Przyczyny insulinooporności

Przyczyn insulinooporności może być wiele. Może mieć podłoże genetyczne, być wynikiem nierównowagi hormonalnej, a także skutkiem nadwagi, ponieważ nadmiar komórek tłuszczowych upośledza zdolność reagowania na insulinę. Insulinooporność może wynikać także z nieodpowiedniego trybu życia i złego odżywiania.

Przyczyną insulinooporności jest również zwiększone wydzielanie wolnych kwasów tłuszczowych (WKT), które organizm traktuje jako źródła energii. To powoduje wzrost poziomu glukozy we krwi. Oporność początkowo powoduje, że trzustka po prostu wydziela więcej insuliny, aby utrzymać bezpieczny poziom glukozy we krwi i utrzymać wysoki poziom cukru we krwi na dystans. Oporności na insulinę mogą w końcu towarzyszyć utrzymujące się wyższe poziomy glukozy (przedcukrzycowej), a następnie utrzymująca się hiperglikemia cukrzycy typu 2.

Jakie są przyczyny i czynniki ryzyka insulinooporności?

Insulinooporność niestety jest schorzeniem, które jest dziedziczone. Jeśli w rodzinie występowały przypadki insulinooporności czy cukrzycy typu 2, warto regularnie wykonywać badania profilaktyczne, dbać o zdrową dietę i unikać produktów, które mają wysoki indeks glikemiczny.

Zmniejszona odporność na insulinę może także wynikać z zaburzeń hormonalnych oraz chorób tarczycy (m.in. nadczynności tarczycy).

Do jakich chorób może prowadzić insulinooporność?

Insulinooporność, zwłaszcza nieleczona, może doprowadzić do:

• stanu przedcukrzycowego
• cukrzycy typu 2 
• zaburzeń hormonalnych
• może wywołać nadczynność tarczycy
• zespołu policystycznych jajników PCOS
  
• chorób układu krążenia
• chorób układu sercowo-naczyniowego
• miażdżycy

Insulinooporność – objawy

Insulinooporność może rozwijać się bardzo długo, nie dając żadnych, szczególnych objawów lub dając takie, które łatwo zbagatelizować lub powiązać z inną chorobą lub dolegliwością. Ponieważ insulinooporność często towarzyszy np. nadwadze, objawy mogą się maskować.

• Mgła mózgowa. Kiedy komórki mózgowe nie są w stanie wchłonąć pożywienia, ich funkcja jest zmniejszona, co powoduje mgłę mózgową, obniżenie funkcji poznawczych i problemy z pamięcią.
• Wysoki poziom cholesterolu. Insulinooporność wiąże się ze zwiększonym poziomem cholesterolu LDL (i obniżonego HDL, dużej gęstości lipoprotein). Cholesterol jest syntetyzowany szybciej, ale nie jest odpowiednio absorbowany przez komórki, gdy poziom cukru we krwi jest wysoki.
• Ciągły głód. Leptyna i insulina działają przeciwstawnie i wzajemnie się regulują. Gdy insulina wzrasta, leptyna zmniejsza się i na odwrót. Jeśli zachodzi brak równowagi z insuliną lub komórki stają się odporne na to, produkcja leptyny może się zmniejszyć i wystąpić głód. Leptyna jest hormonem wytwarzanym w tkance tłuszczowej, który m.in. reguluje apetyt.
• Nadciśnienie. Po zmniejszeniu wchłaniania insuliny dochodzi do wchłaniania soli przez nerki, co skutkuje wzrostem poziomu sodu i wynikającym z tego nadciśnieniem.
• Ciemnienie skóry – zwłaszcza na karku, pod pachami, na łokciach i kolanach.
• Przyrost masy ciała, odkładanie się tkanki tłuszczowej w obrębie talii i problemy z odchudzaniem.
• Zmienne nastroje, z przewagą stanów depresyjnych.
• Przewlekłe zmęczenie.

Najczęstsze objawy insulinooporności

Objawy insulinooporności to:

• problemy z cyklem menstruacyjnym (m.in. z owulacją)
• zaburzenia miesiączkowania
• wahania masy ciała
• zmienne i wybuchowe nastroje
• napady głodu
  

Często przy insulinooporności współistnieje nadciśnienie tętnicze albo choroby układu sercowo-naczyniowego takie jak wysoki cholesterol.

Jak rozpoznać insulinooporność?

Sygnałem świadczącym o insulinooporności może być nagły przyrost wagi. Gdy nie jest on związany z niezdrowym trybem życia, nieodpowiednią dietą czy tzw. kanapowym spędzaniem czasu, może być wywołany chorobami tarczycy albo insulinoopornością.

Kolejnym sygnałem ze strony organizmu, który może sugerować problemy z poziomem insuliny, jest senność pojawiająca się po posiłku. Jeśli nie jesteśmy w stanie jej zwalczyć i utrudnia nam ona właściwe funkcjonowanie, warto przyjrzeć się jej z bliska. Być może występuje po posiłkach, które powodują nagły wyrzut insuliny i wzrost poziomu glukozy. Warto wykonać profilaktyczne badania i dowiedzieć się, czy nie jest to objaw insulinooporności.

Dobrze jest także kontrolować swoje zachowania i nastroje. Zmienność nastrojów, która nie jest związana z PMS-em może wynikać ze zwiększonego poziomu androgenów, który często występuje razem z zespołem policystycznych jajników albo z opornością na insulinę. Tutaj także pomocne okażą się badania.

Jak zdiagnozować insulinooporność?

Aby zdiagnozować insulinooporność, należy wykonać badania laboratoryjne. Polegają one na sprawdzeniu poziomu glukozy, wykonaniu testu insulinooporności i testu tolerancji insuliny. Wykonuje się doustny test tolerancji glukozy, który pozwala ocenić stężenie glukozy we krwi. Badania wykonuje się z krwi pobranej z żyły łokciowej, a wyniki dostępne są jeszcze tego samego lub kolejnego dnia.

Po zrobieniu badań laboratoryjnych, konieczne jest skonsultowanie ich wyników z lekarzem. Może się okazać, że konieczne jest także zbadanie poziomu TSH i hormonów tarczycy, ponieważ insulinooporność może być powiązana z zaburzeniami hormonalnymi lub chorobami tarczycy.

Jak leczyć insulinooporność?

Aby zmniejszyć insulinooporność, trzeba potraktować to schorzenie wieloaspektowo. Konieczna jest dieta oraz aktywność fizyczna, która pozwoli zredukować nadmiar tkanki tłuszczowej. Wiele rzeczy zależy bezpośrednio od chorego, m.in. zmiana trybu życia, zmiana diety na zdrowszą i bogatą w produkty o niskim indeksie glikemicznym, zwiększenie poziomu aktywności fizycznej. Pomaga to poprawić wrażliwość na insulinę.

Bardzo ważna jest redukcja masy ciała. Insulinooporność często jest powiązana z otyłością, a wywołać ją może zwłaszcza otyłość brzuszna. Warto zacząć zdrowiej się odżywiać i zwiększyć aktywność fizyczną, by stracić nadprogramowe kilogramy.

Insulinooporność może być też wywołana przyjmowaniem leków lub działaniem hormonów. W takiej sytuacji konieczna jest albo zmiana lekarstw albo wdrożenie farmakoterapii, która obniży poziom hormonów i wyrówna poziom cukru we krwi.

Leczenie schorzenia jest ważne, bo nieleczona insulinooporność może doprowadzić do stanu przedcukrzycowego oraz cukrzycy typu 2.

Dieta dla osób z insulinoopornością

Walka z insulinoopornością to walka o zdrowie. Warto spojrzeć na to w ten sposób, bo to pomoże nam wytrwać w zdrowych nawykach żywieniowych, które mogą poprawić parametry insuliny.

Dieta odporna na insulinę ma unormować poziom glukozy po posiłku. Z tego względu niezalecane jest spożywanie potraw, które powodują wyrzut insuliny i wzrost poziomu glukozy we krwi. Najlepiej sięgać po produkty o niskim indeksie glikemicznym:

• warzywa, będące źródłem błonnika
• rośliny strączkowe
• owoce
• pestki
• orzechy
  
• zdrowe tłuszcze roślinne
• produkty z pełnego ziarna
• chudy nabiał
• ryby
• jaja

Co trzeba wykluczyć z diety?

Należy wyeliminować węglowodany proste np. białe pieczywo, biały ryż, biały makaron czy mąkę pszenną. Konieczne jest także zrezygnowanie ze słodyczy, słodkich i słonych przekąsek, wysoko przetworzonych produktów, gotowych dań, sosów i fast foodów. Trzeba również wyeliminować alkohol.

Wskazówki dietetyczne dla osób z insulinoopornością

Dieta dla osób z insulinoopornością nie musi być nudna. Warto sięgać po sezonowe owoce i warzywa, które dostarczą dużej ilości błonnika, uregulują procesy trawienne, a jednocześnie obniżą poziom cukru we krwi. Z sezonowych warzyw i owoców można przygotowywać pyszne dania, będące odpowiednikiem dań mącznych i bogatych w skrobię, np. placki warzywne czy naleśniki.

Dobrym wyborem są także makarony warzywne (np. z soczewicy czy cukinii), które powalają przygotować pożywne i sycące dania obiadowe. Warto wzbogacić dietę także w pestki i wszelkiego rodzaju orzechy, dostarczające kwasów tłuszczowych.

Insulinooporność a zespół policystycznych jajników

Insulinooporność może być powiązana także z PCOS - zespołem policystycznych jajników. Z badań wynika, że może ona występować nawet u 70 procent kobiet cierpiących na PCOS. Co więcej, waga i masa ciała nie mają tutaj znaczenia, bo problem może w równej mierze dotyczyć osób szczupłych.

W takiej sytuacji insulinooporność jest powiązana z zaburzeniami hormonalnymi. Wymaga wykonania badań hormonalnych, nierzadko też brania antykoncepcji doustnej, która ureguluje gospodarkę hormonalną. W przypadku insulinooporności i PCOS równie ważne jak i w innych przypadkach jest dbanie o właściwą dietę oraz aktywność fizyczną.

Insulinooporność a ciąża

Insulinooporność może utrudniać zajście w ciążę, a u kobiet, które już spodziewają się dziecka, wywołać cukrzycę ciążową, nadciśnienie indukowane ciążą albo stan przedrzucawkowy. Jest to stan niebezpieczny zarówno dla dziecka, jak i dla mamy, dlatego ważne jest normowanie poziomu cukru i zapobieganie nagłym wyrzutom insuliny w organizmie. Insulinooporność może doprowadzić do wad rozwojowych u dziecka albo do wad serca, dlatego tak istotne jest rozpoznanie jej na czas.

Między innymi z tego względu zaleca się wykonanie badań profilaktycznych przed ciążą i unormowanie gospodarki hormonalnej oraz poziomu glukozy w organizmie. Warto też przynajmniej 3 miesiące przed podjęciem starań o ciążę zmienić dietę na zdrowszą, przyjmować kwas foliowy, zwiększyć aktywność fizyczną. Pomoże to zredukować stres, poprawi kondycję organizmu i zwiększy szansę na zapłodnienie.

W czasie ciąży mamy powinny dbać o dietę, unikać słodyczy, słodkich przekąsek, napojów gazowanych i produktów, które doprowadzają do nagłego wzrostu poziomu glukozy w organizmie. To między innymi produkty mączne, np. białe pieczywo, drożdżówki, ciasta czy chałki. Zrównoważona dieta (która powinna być ułożona przez dietetyka) bardzo często jest w stanie unormować insulinę. Dobrze jest skorzystać z porady dietetyka, który pomoże nam ustalić indywidualny plan żywienia i doradzi, jakich produktów powinniśmy zdecydowanie unikać.

Czytaj też:
Nagły skok ciśnienia – przyczyny, objawy, leczenie