Pojawienie się zjawiska oporności na antybiotyki spowodowało, że lekarze wiedzą o tym, że ich przepisywanie niekiedy mija się z celem. Jednak stosowanie antybiotyków nadal jest powszechne na całym świecie, nawet z tendencją wzrostową. W latach 2000-2010 zażywanie antybiotyków wzrosło o 35 procent, czyli do 70 miliardów dawek rocznie, co odpowiada 10 dawkom przypadającym na każdego człowieka na ziemi. Te liczby zmuszają naukowców do lepszego przyjrzenia się wpływowi antybiotyków na ludzkie zdrowie.
Jednak w ostatnich latach naukowcy zaczęli zauważać znaczącą rolę, jaką bakterie jelitowe odgrywają w utrzymaniu zdrowia organizmu. I dlatego też, ponieważ antybiotyki zabijają bakterie jelitowe, mogą potencjalnie wywrzeć trwały negatywny wpływ na zdrowie ludzi. Jeżeli bowiem zabijają kolonie „dobrych” bakterii, pozostawiają wolne miejsce dla „złych” bakterii chorobotwórczych, w tym przyczyniających się do zachorowania na nowotwory.
Czytaj też:
Rak jelita grubego coraz częściej atakuje młodych ludzi. Jakie daje objawy?
Nowe dane, nowe priorytety badawcze
Wcześniejsze badania wykazały związki między antybiotykami a rakiem, jednak autorzy tych najnowszych zauważają, że dowody na to są znacznie ograniczone na ten moment. Na przykład do niektórych wcześniejszych badań zaangażowano stosunkowo niewielu uczestników, a w innych nie uwzględniono czynników ryzyka zachorowania na raka, takich jak palenie papierosów i spożywanie alkoholu. Ponadto ich uczestnicy sami raportowali stosowanie antybiotyków, zatem mogły tu wystąpić błędy wynikające z potencjalnie niewłaściwego stosowania tych leków, na przykład niezgodnie z zaleceniami lekarza.
Autorzy nowego badania mieli to na uwadze i przedstawili swoje cele względem niego. Sam przebieg i rezultaty badania opisano w czasopiśmie „Gut”. Celem było zbadanie związków między stosowaniem antybiotyków a typowym dla danego miejsca ryzykiem raka jelita grubego, przeanalizowali zatem największą na świecie bazę danych dotyczących podstawowej opieki zdrowotnej, czyli Clinical Practice Research Datalink z lat 1989-2012. Ta baza danych zawiera dokumentację medyczną 11,3 miliona osób z 674 gabinetów lekarskich w Wielkiej Brytanii. Zapisy zawierają szczegółowe informacje na temat rodzajów leków przepisywanych przez lekarzy, dawkowania i zalecanego sposobu przyjmowania.
Na podstawie tych informacji naukowcy wyodrębnili dane 19726 osób w wieku 40-90 lat, u których rozwinął się rak jelita grubego i 9254 osób, które zachorowały na raka odbytnicy. Zebrali także informacje o 137077 osobach, u których nie wystąpił rak jelita grubego i porównali te osoby pod względem wieku i płci.
Rodzaje raka a antybiotyki
Kiedy naukowcy zebrali informacje na temat stosowania antybiotyków, skupili się na lekach w postaci tabletek, ponieważ nie istnieją dostateczne dane na temat wpływu dożylnych antybiotyków na bakterie jelitowe. Podzielili antybiotyki na kategorie według klasy leków, na przykład tetracykliny i penicyliny. Sklasyfikowali także antybiotyki według rodzaju bakterii, na które wpływają, mianowicie tlenowych lub beztlenowych: bakterie tlenowe potrzebują tlenu, aby przetrwać, podczas gdy bakterie beztlenowe – nie.
Zróżnicowano także rodzaje raka według jego umiejscowienia: odbytnica, bliższa część jelita grubego (odcinek najbardziej oddalony od odbytnicy) i dystalna część jelita grubego (ostatnia część jelita grubego przed odbytnicą). Uczestnicy byli kontrolowani przez 8,1 lat (mediana) i przez ten czas około 70 procent osób w grupie z rakiem okrężnicy i 68,5 procent w grupie kontrolnej przyjmowało antybiotyki.
Naukowcy zbadali związek między ryzykiem zachorowania na raka jelita grubego a stosowaniem jakiegokolwiek antybiotyku. Jak podkreślają autorzy, uczestnicy, u których później rozwinął się rak jelita grubego, częściej przyjmowali antybiotyki w porównaniu z grupą kontrolną (71,3 procent w porównaniu z 69,1 procent).
Kiedy bardziej szczegółowo przyjrzeli się tej tendencji, odkryli, że ryzyko i wielkość zmian różniły się w zależności od lokalizacji anatomicznej. Efekt był najsilniejszy w przypadku raka okrężnicy w części najbardziej oddalonej od odbytnicy. Wykazany został również znaczący wzrost ryzyka raka okrężnicy, szczególnie w odcinku bliższym, w przypadku antybiotyków skierowanych przeciwko bakteriom beztlenowym.
Czytaj też:
Antybiotyki bez recepty - czy można kupić antybiotyk bez recepty?
Zaskakujące odkrycia
Autorzy stwierdzili, że istnieje związek między stosowaniem antybiotyków a zmniejszonym ryzykiem raka odbytnicy. Ten związek był silniejszy w przypadku dłuższych okresów przyjmowania antybiotyków. Związek ten uwzględniał przyjmowanie takich leków przez ponad 60 dni. Wystąpiło wówczas 15-procentowe zmniejszenie ryzyka zachorowania na raka odbytnicy.
Kiedy były badane poszczególne klasy antybiotyków, naukowcy odkryli, że penicylina była silnie związana ze zwiększonym ryzykiem zachorowania na raka jelita grubego, a tetracykliny wykazały zmniejszone ryzyko nowotworu odbytnicy. Jak wyjaśniają autorzy, powiązania między antybiotykami a ryzykiem raka były długotrwałe. Związek między przyjmowaniem antybiotyku a rakiem jelita grubego zaobserwowano u uczestników zażywających antybiotyki na ponad 10 lat przed wykryciem.
To najnowsze badanie ma wiele mocnych punktów; na przykład taki, że jest to największe jak dotąd badanie tego typu. Jednak autorzy zwracają również uwagę na ograniczenia, na przykład znaczące luki w danych dotyczących stylu życia. Należą do nich niemożność potwierdzenia, że dana osoba prawidłowo zażyła antybiotyki, a baza danych nie uwzględniała informacji na temat diety, poziomów aktywności fizycznej i historii chorobowej dotyczącej raka jelita w rodzinie, podczas gdy wszystkie te czynniki mogą mieć wpływ na zachorowalność.
Autorzy stwierdzają, że „niezależnie od tego, czy przyjmowanie antybiotyków jest bezpośrednią przyczyną raka, czy zaledwie przyczynia się do ryzyka zachorowania, wyniki podkreślają znaczenie przepisywania antybiotyków przez lekarzy z rozsądkiem. Ponieważ antybiotyki są powszechnie stosowane, a oporność na nie jest kluczowym zagadnieniem w świecie nauki, potencjalne działania niepożądane prawdopodobnie zostaną poddane pogłębionej analizie w przyszłości.
Czytaj też:
Epidemiolog o antybiotykach. Dowiedz się, kiedy można zastosować alternatywne metody