Wodobrzusze, inaczej puchlina brzuszna, nie jest typową chorobą. Choć wymaga diagnostyki oraz właściwego postępowania medycznego, to zaliczane jest do grupy objawów, które wskazują na możliwość występowania różnych schorzeń. Często nie mamy pojęcia, że powiększenie obwodu brzucha nie jest związany jedynie z występowaniem wzdęć oraz nadmiernym gromadzeniem się tkanki tłuszczowej w tej części ciała, dlatego warto dowiedzieć się więcej, aby nie pomylić wodobrzusza z nadwagą lub otyłością brzuszną. Przyrost masy ciała jedynie w obrębie brzucha to jeden z częstych objawów, które bagatelizujemy, choć widoczna jest znaczna dysproporcja sylwetki.
Jak rozwija się choroba?
Wodobrzusze rozwija się na skutek wzrostu ilości płynu surowiczego, który znajduje się w jamie brzusznej. Płyn surowiczy może gromadzić się w jamie otrzewnej z powodu nadprodukcji lub upośledzenia naturalnych mechanizmów jego drenażu. W jamie otrzewnej znajduje się do 150 ml płynu, którego ilość zaczyna stopniowo się zwiększać na skutek nadciśnienia wrotnego – uważane jest ono za bezpośrednią przyczynę wodobrzusza – oraz zaburzonego krążenia wrotnego.
W większości przypadków wodobrzusze związane jest z marskością wątroby, która rozwija się na skutek m.in. wieloletniego nadużywania alkoholu. U pacjentów z marskością wątroby, u których zostało zdiagnozowane wodobrzusze, mediana jednorocznego przeżycia wynosi 50%, co ma związek z bardzo zaawansowanym procesem chorobowym.
Choć wodobrzusze najczęściej stanowi objaw schorzeń wątroby, chorób nowotworowych narządów jamy brzusznej, a także niewydolności serca i układu krążenia, to może także być objawem innych schorzeń np. wrodzonych wad rozwojowych, które związane są z nieprawidłową budową anatomiczną narządów jamy brzusznej oraz wrodzonymi ubytkami w mięśniu przeponowym. Zdarza się, że wodobrzusze diagnozowane jest w przebiegu zapalenia otrzewnej, niewydolności krążenia, zakrzepicy żyły wrotnej oraz zespołu Budda-Chiariego.
Objawy wskazujące na wodobrzusze zawsze wymagają wnikliwej diagnostyki, która uwzględnia zarówno badanie fizykalne, jak i specjalistyczne badania obrazowe, do których zaliczana jest tomografia komputerowa jamy brzusznej.
Rodzaje wodobrzusza
Wyróżnia się trzy rodzaje wodobrzusza, które związane są z ilością gromadzącego się płynu w jamie otrzewnej jamy brzusznej, czyli wodobrzusze łagodne, wodobrzusze umiarkowane i wodobrzusze zaawansowane. Każdy z rodzajów wodobrzusza wiąże się z występowaniem określonych objawów oraz specyficzną zmianą wyglądu brzucha pacjenta.
Przyczyny wodobrzusza
Jak już zostało wspomniane, wodobrzusze nie jest chorobą, ale objawem. Za jego wystąpienie odpowiada zlokalizowany najczęściej w obrębie jamy brzusznej stan chorobowy. W ponad 80% przypadków wodobrzusze diagnozowane jest w przebiegu marskości wątroby, jednak do wystąpienia wodobrzusza mogą także doprowadzić inne choroby wątroby. Przyczyną wodobrzusza jest gromadzenie się w jamie otrzewnej płynu, który nie jest obecny w jamie brzusznej zdrowego pacjenta.
Przyczyny wodobrzusza to także zaawansowane choroby nowotworowe np. choroby trzustki. Nadprodukcja płynu w jamie otrzewnej związana jest także z chorobami serca i układu krążenia o przewlekłym i ostrym przebiegu.
Wodobrzusze związane jest przede wszystkim z nadciśnieniem wrotnym, które wpływa na zwiększenie się ilości płynu w jamie otrzewnej. Rzadko za rozwój wodobrzusza odpowiadają zaburzone procesy produkcji albumin wątrobowych, zaburzenia odpływu płynów tkankowych, a także stany zapalne w jamie otrzewnej i narządach jamy brzusznej. Ze względu na powodujące wodobrzusze choroby wewnętrzne, niezbędne jest leczenie choroby podstawowej, która powoduje gromadzenie się płynu surowiczego w jamie otrzewnej.
Leczenie objawowe wodobrzusza nie jest skuteczne i uwzględnia przede wszystkim usuwanie gromadzącego się płynu poprzez nakłucie jamy brzusznej i nakłucie jamy otrzewnej oraz założenie drenażu. Odbarczenie jamy otrzewnej pozwala zredukować nieprzyjemne objawy związane z wodobrzuszem, jednak nie leczy jego przyczyny.
Do najczęściej powikłanych wodobrzuszem chorób oraz przyczyn wodobrzusza zaliczamy:
- wirusowe zapalenie wątroby typu A i typu C;
- marskość wątroby spowodowaną alkoholizmem;
- niewydolność wątroby spowodowaną jej uszkodzeniem na skutek przyjmowania leków;
- uszkodzenie wątroby na skutek działania silnych toksyn np. zatrucia muchomorem sromotnikowym;
- przerzutowe zmiany nowotworowe;
- przewlekłą niewydolność serca,
- choroby trzustki o ostrym i przewlekłym przebiegu.
Najczęściej wodobrzusze wywołują nowotwory pierwotne wątroby i trzustki oraz nowotwory otrzewnej, a także przerzuty z płuc, jajnika, macicy, jelita grubego i gruczołu piersiowego.
Jak dochodzi do powstawania wodobrzusza?
Mechanizm powstawania wodobrzusza nadal jest dla lekarzy zagadką i nie został całkowicie wyjaśniony. Poznane zostały natomiast mechanizmy prowadzące do gromadzenia się płynu w jamie otrzewnej w przebiegu poszczególnych chorób m.in. w przypadku marskości wątroby. W tym przypadku proces chorobowy w obrębie wątroby prowadzi do wystąpienia nadciśnienia wrotnego, czyli zwiększonego ciśnienia krwi w naczyniach zatokowych wątroby. Nadciśnienie wrotne wywołuje tętniczą wazodylatację w układzie trzewnym, której skutkiem są wzrost ciśnienia zatokowego i pobudzenie wydzielania hormonów sodoretencyjnych. To skutkuje nerkową retencją wody oraz sodu, a także drenażem chłonki do jamy otrzewnej, co objawia się wodobrzuszem.
Objawy wodobrzusza
Objawy wodobrzusza pojawiają się na skutek zwiększenia się ilości płynu w jamie otrzewnej jamy brzusznej i są zależne od rodzaju wodobrzusza. Wyróżniamy typowe objawy brzuszne, które powodują, że zmienia się wygląd brzucha, a także objawy związane ze zwiększającym się uciskiem na narządy jamy brzusznej, czyli m.in. zaburzenia oddychania, zaburzenia w funkcjonowaniu pęcherza moczowego, zmiana rytmu wypróżnień, bóle brzucha, dolegliwości gastryczne, a także objawy typowe dla choroby, która spowodowała wodobrzusze, czyli m.in. zażółcenie powłok skórnych i gałek ocznych, świąd skóry, pojawienie się obrzęków obwodowych. Czasami pojawiają się również objawy psychiczne i zaburzenia świadomości. Podczas badania fizykalnego jednym z typowych objawów wodobrzusza jest objaw chełbotania, który wskazuje na obecność płynu w jamie otrzewnej.
Jak wygląda wodobrzusze?
Jednym z objawów wodobrzusza jest także powiększenie się obwodu brzucha. Zmiana obwodu brzucha początkowo może nie być zauważalna, jednak wraz ze wzrostem ilości płynu w jamie brzusznej, obwód brzucha zaczyna bardzo szybko się powiększać, co pozwala odróżnić wodobrzusze od otyłości, która nie pojawia się z dnia na dzień. Brzuch pacjenta leżącego na plecach, u którego występuje wodobrzusze, uwypukla się w częściach bocznych oraz jest spłaszczony w okolicy pępka. W pozycji stojącej przy zaawansowanym wodobrzuszu dochodzi do wypełnienia się płynem dolnej części brzucha, przez co przypomina on swoim wyglądem wypełniony wodą balon.
Leczenie wodobrzusza
Leczenie wodobrzusza zależne jest od jego przyczyny. Stosowane metody leczenia to przede wszystkim lecznicze nakłucie jamy otrzewnej, które pozwala na usunięcie nadmiaru płynu. Znajdujący się w jamie brzusznej płyn surowiczy usuwany jest za pomocą drenu. Usunięcie płynu nie jest wystarczające. W celu wyleczenia przyczyny wodobrzusza stosuje się leczenie przyczynowe. Zanim zostanie ono rozpoczęte, konieczna jest wnikliwa diagnostyka, która opiera się na badaniu fizykalnym, badaniach obrazowych oraz badaniach laboratoryjnych.
Czytaj też:
6 oznak stłuszczenia wątroby, o których prawdopodobnie nie wiesz