Choroby zakaźne mogą być bardzo niebezpieczne, o czym mogliśmy się przekonać, gdy ludzkości zaczął zagrażać nowy wariant koronawirusa, który spowodował pandemię choroby COVID-19. W grupie chorób zakaźnych wyróżniamy schorzenia, które wywoływane są przez różne drobnoustroje. Czynnikiem zakaźnym najczęściej są wirusy oraz bakterie, jednak do rozwoju infekcji mogą również doprowadzić np. grzyby, pasożyty oraz białka infekcyjne, które są nazywane prionami.
Choroby zakaźne towarzyszą nam od zamierzchłych lat
Choroby zakaźne od dawna są przedmiotem badań naukowców. Dzięki prowadzonym badaniom udało się nie tylko poznać mechanizm ich rozwoju, ale także opracować skuteczne szczepionki. Szczepienia ochronne pozwoliły znacząco ograniczyć ryzyko zakażenia chorobami, które jeszcze kilka dekad temu powodowały lokalne i globalne epidemie, prowadząc do poważnego uszczerbku na zdrowiu lub śmierci wielu chorych. Do grupy zakaźnych chorób wymarłych zaliczamy m.in. czarną ospę, która niegdyś dziesiątkowała całe populacje, ostre nagminne porażenie dziecięce oraz gruźlicę.
Nie oznacza to, że choroby te zostały całkowicie „pokonane”, bo chociaż bardzo groźne choroby zakaźne są sporadycznie diagnozowane w krajach wysoko rozwiniętych, to nadal zagrażają m.in. mieszkańcom krajów Trzeciego Świata, gdzie dostępność szczepień ochronnych jest bardzo ograniczona. Na terenie m.in. krajów tropikalnych zagrożeniem jest np. żółta gorączka (żółta febra), malaria, dur brzuszny i japońskie zapalenie mózgu, dlatego wybierając się w odległe zakątki globu, trzeba koniecznie pamiętać o wykonaniu szczepień ochronnych przeciwko chorobom tropikalnym.
Zagrożeniem w skali globalnej jest obserwowana od kilku lat masowa rezygnacja ze szczepień ochronnych, która doprowadziła do powrotu niektórych chorób np. odry. Ma ona związek z rozpowszechnianiem nieprawdziwych informacji na temat szkodliwości szczepionek, które mają prowadzić m.in. do rozwoju autyzmu. Ważne! Informacje dotyczące szkodliwości szczepionek nie zostały nigdy potwierdzone, a stosowane obecnie preparaty są poddawane wielu badaniom, zanim trafią na rynek. Warto dowiedzieć się więcej na temat chorób zakaźnych, aby skutecznie przeciwdziałać zachorowaniu oraz uniknąć poważnych w skutkach powikłań, które związane są z niektórymi zakażeniami.
Czym są choroby zakaźne?
Choroby zakaźne to choroby, które wywołują różne biologiczne czynniki chorobotwórcze. W przypadku tej grupy chorób pojawia się zagrożenie dla zdrowia publicznego, które związane jest z charakterem oraz sposobem rozprzestrzeniania się chorób zakaźnych. Niektóre choroby zakaźne bardzo szybko się rozprzestrzeniają, cechując się wysoką zakaźnością, czego skutkiem jest lawinowy wzrost liczby pacjentów.
Przykładem szczególnie szybko rozprzestrzeniającej się choroby zakaźnej może być choroba COVID-19, która opanowała świat, prowadząc do śmierci milionów osób, a także wywołując długofalowe skutki w postaci różnych powikłań. Wydawać by się mogło, że współczesnej ludzkości nie zagraża nowy wirus, jednak rzeczywistość okazała się brutalna, a koronawirus nadal mutuje, wywołując kolejne fale pandemii. Na tym przykładzie łatwo zrozumieć, dlaczego choroby zakaźne wymagają szczególnej uwagi oraz szybkiego reagowania w sytuacji, gdy obserwowany jest dynamiczny wzrost zakażeń.
Czytaj też:
10 najgroźniejszych chorób na świecie. Większość z nas umrze na jedną z nich
Choroby zakaźne – przyczyny
Przyczyną chorób zakaźnych są czynniki biologiczne m.in. wirusy. Rzadziej źródłem zakażenia są bakterie i inne drobnoustroje. Sposób szerzenia się chorób zakaźnych jest dodatkowym zagrożeniem, bo wiele schorzeń infekcyjnych rozprzestrzenia się drogą kropelkową lub przez kontakt bezpośredni z osobą zakażoną.
Co ciekawe, choroby zakaźne nie rozwijają się u wszystkich osób, które miały kontakt z chorym. Dlaczego tak się dzieje? Ogromne znaczenie ma w tym przypadku ogólna kondycja zdrowotna, która wpływa na funkcjonowanie układu immunologicznego. Infekcja zaczyna się rozwijać, gdy dojdzie do złamania sił odpornościowych organizmu. Niektóre choroby zakaźne pojawiają się sezonowo np. grypa; istnieją również choroby zakaźne, na które chorujemy tylko raz, bo organizm wytwarza na skutek zakażenia trwałą odporność. Zaliczamy do nich m.in. ospę wietrzną, odrę, świnkę i różyczkę. Wielu zakażeń chorobami typowymi dla wieku dziecięcego, można uniknąć, pamiętając o szczepieniach ochronnych. Warto jednak wiedzieć, że część chorób zakaźnych może nam zagrażać w dorosłym życiu, nawet jeżeli zostaliśmy zaszczepieni w dzieciństwie, dlatego powinniśmy sprawdzić, które schorzenia wymagają wykonania szczepień przypominających średnio co 10 lat.
Choroby zakaźne rozprzestrzeniają się różnymi drogami. Możemy się nimi zarazić drogą kropelkową, poprzez bezpośredni kontakt z osobą zakażoną oraz przedmiotami, na których znajdują się chorobotwórcze drobnoustroje, a także przez kontakt z krwią, kałem, moczem i wydzieliną z narządów płciowych osoby zakażonej. Specyficzną grupę chorób zakaźnych stanowią choroby rozprzestrzeniające się przez kontakt seksualny, czyli choroby weneryczne.
Najczęściej do zakażenia się chorobą zakaźną dochodzi drogą kropelkową, czyli przez drogi oddechowe – chorobotwórcze drobnoustroje wnikają do organizmu poprzez błony śluzowe jamy nosowo-gardłowej, rozprzestrzeniając się podczas kaszlu i kichania. Drogą kropelkową rozprzestrzenia się np. przeziębienie, grypa i wiele innych chorób sezonowych oraz chorób zakaźnych wieku dziecięcego. Zagrożenie stanowią również przedmioty, na których znajdują się wydzieliny osoby chorej np. naczynia i sztućce. Chorobą zakaźną możemy również zarazić się przez dotyk – w tej grupie dominują choroby, w których występują zmiany skórne.
Źródłem niektórych drobnoustrojów jest także materia nieożywiona. Chorobami zakaźnymi możemy również zarazić się na skutek spożycia np. mięsa chorych zwierząt. W ten sposób rozprzestrzenia się niezwykle niebezpieczna choroba Creutzfeldta i Jakoba. Drogą pokarmową rozprzestrzeniają się także dość powszechne m.in. w sezonie letnim zatrucia pokarmowe, które wywołują bakterie, znajdujące się w niewłaściwie przechowywanych lub niepoddawanych obróbce termicznej pokarmach.
Rodzaje chorób zakaźnych
Wyróżniamy kilka rodzajów chorób zakaźnych, które diagnozowane są u człowieka. Są to m.in.:
- choroby wywoływane przez wirusy,
- choroby wywoływane przez bakterie,
- choroby wywoływane przez grzyby,
- choroby wywołane przez pasożyty,
- choroby wywołane przez białkowe cząsteczki zakaźne (priony).
Szczególną grupą schorzeń zakaźnych są choroby wywoływane przez zaliczane do grupy bakterii riketsje. Są one przenoszone przez np. kleszcze i wszy. Szerzenie się zakażeń pomiędzy różnymi gatunkami, które są zarówno nosicielami drobnoustrojów, jak i ich przenosicielami, nie należy do rzadkości – człowiek może zarazić się różnymi schorzeniami od zwierząt (choroby odzwierzęce), chociaż nie wszystkie są zagrożeniem dla otoczenia chorego. Przykładem może być np. borelioza. Borelioza jest chorobą odkleszczową, którą wywołują bakterie. Atakuje ona różne narządy i układy ludzkiego organizmu i może ujawnić się nawet po wielu latach od momentu ugryzienia przez kleszcza. Mitem jest, że u wszystkich chorych na boreliozę występuje tzw. rumień wędrujący, bo objaw ten pojawia się u około 60-80% chorych.
Inne choroby, którymi możemy zarazić się od zwierząt to m.in.:
- wścieklizna,
- toksoplazmoza,
- leptospiroza,
- ptasia grypa.
Objawy chorób zakaźnych
Chorobom zakaźnym towarzyszą różne objawy. Do objawów chorobowych najczęściej diagnozowanych chorób zakaźnych, zaliczamy m.in.:
- katar, kaszel, ból gardła,
- podwyższoną temperaturę ciała,
- powiększenie węzłów chłonnych,
- objawy ze strony układu pokarmowego,
- ogólne osłabienie,
- zaburzenia neurologiczne,
- zmiany skórne.
Każda z chorób zakaźnych charakteryzuje się nieco innym obrazem klinicznym, jednak często pierwsze objawy zakażenia to podwyższona temperatura ciała, osłabienie, uczucie rozbicia, a także objawy grypopodobne. Zagrożenie związane z chorobami zakaźnymi jest szczególnie duże w przypadku niemowląt i małych dzieci, osób przewlekle chorych, kobiet ciężarnych i seniorów, bo w tych grupach najczęściej dochodzi do szybkiego przełamania sił odpornościowych organizmu oraz do występowania różnych powikłań.
Profilaktyka chorób zakaźnych
W zwalczaniu zakażeń szczególną rolę odgrywa wykonywanie szczepień ochronnych, przestrzeganie zasad higieny oraz unikanie kontaktu z osobą chorą. Profilaktyka chorób zakaźnych zależna jest od rodzaju choroby, uwzględniając m.in.:
- częste mycie rąk,
- zasłanianie nosa i ust maseczkami ochronnymi i noszenie rękawiczek jednorazowych podczas pielęgnacji chorych,
- unikanie bezpośredniego kontaktu z wydzielinami chorego, krwią oraz kałem i moczem,
- utrzymanie pomieszczeń, w których przebywa chory w higienicznej czystości,
- stosowanie skutecznych metod dezynfekcji powietrza i pomieszczeń i odkażania np. pościeli.
Profilaktyka chorób zakaźnych uwzględnia również stosowanie rękawiczek jednorazowych podczas np. udzielania pierwszej pomocy osobom poszkodowanym w wypadkach, unikanie ryzykownych kontaktów seksualnych i stosowanie prezerwatyw, unikanie spożywania posiłków w miejscach, w których panują złe warunki higieniczne, rezygnację z picia nieprzegotowanej wody oraz wody np. z rzek i strumieni, dbanie o ogólny stan zdrowia i naturalną odporność organizmu.
Lista chorób zakaźnych
Lista chorób zakaźnych jest bardzo długa. Znajdują się na niej schorzenia, które występują powszechnie na terenie całego świata oraz choroby występujące jedynie na ograniczonym obszarze. Na liście chorób zakaźnych znajdują się:
- choroby zakaźne, które wywołują wirusy m.in. choroby infekcyjne wieku dziecięcego (odra, ospa wietrzna, różyczka, świnka, półpasiec), opryszczka wargowa i opryszczka narządów płciowych, przeziębienie, grypa, COVID-19, wirusowe zapalenie oskrzeli, angina wirusowa, wirusowe zapalenie opon mózgowych, AIDS, wirusowe zapalenia wątroby;
- choroby zakaźne, które wywołują bakterie m.in. gruźlica, dur brzuszny, błonica, tężec, listerioza, salmonelloza;
- choroby zakaźne wywoływane przez priony m.in.: BSE i choroba Creutzfeldta-Jakoba;
- choroby zakaźne wywołane przez pasożyty m.in.: bąblowica, babeszjoza, świerzb, wszawica, owsica,
- choroby zakaźne wywoływane przez grzyby i drożdżaki m.in. kandydoza i aspergiloza;
- choroby zakaźne weneryczne przenoszone drogą płciową m.in. zakażenie wirusem HIV, zakażenia wirusem brodawczaka ludzkiego, rzeżączka, kiła, wirusowe zapalenie wątroby typu B, mięczak zakaźny.
Czytaj też:
Czy muchy i karaluchy mogą przenosić koronawirusa? Sprawdzili to naukowcyCzytaj też:
Czy małpia ospa przenosi się droga płciową? Dyskusja powraca