„Morfina w plastrach” – wskazania, przeciwwskazania i skutki uboczne

Ból towarzyszy wielu chorobom, które dotyczą różnych narządów i układów, będąc jednym z najczęstszych objawów schorzeń. Dolegliwości bólowe łagodzą środki o działaniu przeciwbólowym, które dostępne są w różnej formie. Zastrzyki, tabletki, proszek do rozpuszczania, maści i żele, a także plastry przeciwbólowe znajdują zastosowanie w leczeniu ambulatoryjnym i szpitalnym oraz leczeniu paliatywnym m.in. w terminalnej fazie raka. Część substancji o działaniu przeciwbólowym jest dostępna jedynie na receptę. W tej grupie znajdują się niektóre plastry przeciwbólowe. Potocznie określane są jako „plastry z morfiną” („plastry zawierające morfinę”), jednak nazwa ta nie jest właściwa, bo morfina nie jest wprowadzana do organizmu przez skórę. W leczeniu silnego bólu, który pojawia się m.in. w przebiegu chorób nowotworowych, stosowane są inne substancje czynne o działaniu silniejszym niż działanie morfiny, czyli buprenorfina i fentanyl. Te leki opioidowe mają właściwości lipofilne, co oznacza, że dobrze wchłaniają się przez skórę, działając nie tylko miejscowo.

Plastry z opioidowymi lekami przeciwbólowymi dostępne są jedynie ze wskazań lekarza. Nie należy stosować ich na własną rękę! Niewłaściwe korzystanie z plastrów o silnym działaniu przeciwbólowym może doprowadzić do działań niepożądanych i poważnych powikłań. Wskazania do stosowania fentanylu i buprenorfiny to m.in. przewlekły ból, który pojawia się u pacjentów w zaawansowanym stadium choroby nowotworowej.

Jak działają plastry przeciwbólowe? (zamienniki leków opioidowych)

Terapeutyczny system transdermalny, czyli plaster o działaniu przeciwbólowym, wprowadza substancję czynną przez skórę do tkanki podskórnej. Lek uwalniany jest z określoną szybkością i w określonej dawce – plaster dostarcza do organizmu substancję czynną w dawce, która dostosowana jest m.in. do masy ciała, a także stopnia nasilenia bólu. Odpowiedni efekt terapeutyczny można uzyskać, gdy plastry są stosowane zgodnie z zaleceniami lekarza (niektóre mogą powodować działania niepożądane). Plastry przeciwbólowe na receptę działają kilka dni, pozwalając utrzymać stałe stężenie leku przeciwbólowego w organizmie.

Plastry lecznicze nie są stosowane jedynie w terapii bólu różnego pochodzenia. Na podobnej zasadzie jak system transdermalny do leczenia bólu działają m.in. leki antykoncepcyjne w plastrach (uwalniają hormony) oraz plastry stosowane podczas rzucania palenia (uwalniają redukującą objawy odstawienne nikotynę).

Zastosowanie plastra z substancją przeciwbólową może przynieść wiele korzyści. Dostępne na receptę plastry z opioidami redukują przewlekły ból o dużym nasileniu, na który nie działają m.in. niesteroidowe leki przeciwbólowe, przynosząc ulgę przez dłuższy czas. Dzięki zastosowaniu plastra np. pacjenci onkologiczni nie muszą pozostawać pod specjalistyczną opieką w celu dożylnego podawania środków przeciwbólowych. Co więcej, podawanie substancji o działaniu przeciwbólowym przez skórę nie obciąża układu pokarmowego, jednak nie oznacza to, że leki przeciwbólowe w plastrach nie wywołują skutków ubocznych.

Działania niepożądane są związane z ogólnym wpływem na organizm opioidów, które są lekami o działaniu uzależniającym. Długotrwałe stosowanie plastrów z opioidami może spowodować wystąpienie zespołu abstynencyjnego, który jest odpowiedzią organizmu na zaprzestanie dostarczania do organizmu substancji, która spowodowała uzależnienie fizyczne.

Aby system transdermalny zapewniał optymalny efekt terapeutyczny, musi być stosowany zgodnie z zaleceniami lekarza oraz zaleceniami producenta. Większość plastrów przeciwbólowych stosuje się z zachowaniem podobnych środków ostrożności, jednak zawsze trzeba zapoznać się z ulotką, w której znajdują się ważne informacje na temat stosowania leku.

Plastry przeciwbólowe – rodzaje i zastosowanie w leczeniu bólu

Nazwa „plastry przeciwbólowe” odnosi się produktów, które są dostępne na receptę i bez recepty. W przypadku dostępnych bez recepty plastrów o działaniu przeciwbólowym efekt zastosowania preparatu dotyczy jedynie miejsca występowania bólu.

Plastry lecznicze bez recepty np. z ibuprofenem, lidokainą lub działającą przeciwbólowo kapsaicyną, są stosowane m.in. w redukcji bólu mięśni i stawów, a także objawów neuralgii. Na rynku dostępne są również plastry do stosowania na skórę o działaniu chłodzącym i rozgrzewającym oraz plastry przeciwzapalne. Ich działanie koncentruje się w miejscu naklejenia plastra, pozwalając uniknąć m.in. podrażnienia błony śluzowej żołądka, które związane jest z doustnym stosowaniem leków z grupy NLPZ, a także ogranicza ryzyko wystąpienia innych skutków ubocznych.

Inaczej działa system transdermalny z lekami przeciwbólowymi na receptę. W tym przypadku plaster uwalnia substancję czynną o silnym działaniu przeciwbólowym, która oddziałuje na ośrodkowy układ nerwowy. Działanie na ośrodkowy układ nerwowy jest możliwe dzięki przenikaniu substancji czynnej leku do tkanki podskórnej, skąd jest ona transportowana naczyniami krwionośnymi do receptorów opioidowych. Istnieją pewne przeciwwskazania do stosowania plastrów przeciwbólowych z opioidami – nie mogą być one stosowane np. w okresie ciąży.

Co ważne – system transdermalny do leczenia bólu zaczyna działać po kilkunastu godzinach – najczęściej pożądany efekt terapeutyczny odczuwany jest po 12-24 godzinach od naklejenia plastra, dlatego na początku leczenia zalecane jest stosowanie leków przeciwbólowych o natychmiastowym uwalnianiu.

Plastry przeciwbólowe – co trzeba wiedzieć przed zastosowaniem preparatu?

System transdermalny pozwala na wygodne i precyzyjne dawkowanie leków o działaniu przeciwbólowym. Przed zastosowaniem plastra przeciwbólowego z opioidami należy zapoznać się z zaleceniami producenta. Wykwalifikowany personel medyczny powinien poinstruować chorego lub opiekujące się nim osoby, w jaki sposób naklejać plaster.

System transdermalny uwalnia lek w określonej dawce przez kilka dni, co pozwala uniknąć częstych iniekcji lub przyjmowania leków w tabletkach, ułatwiając funkcjonowanie chorego oraz jego opiekunów. Co ważne – system transdermalny powinien być stosowany zgodnie ze wskazaniami – nie należy korzystać z plastrów przepisanych innej osobie, bo mogą one zawierać nieodpowiednią dawkę leku. Wskazaniem do stosowania fentanylu i buprenorfiny w formie plastrów jest m.in. ból związany z chorobą nowotworową, jednak system transdermalny znajduje również zastosowanie w innych schorzeniach, które wymagają stosowania silnych leków przeciwbólowych.

Pacjenci stosujący plastry przeciwbólowe nie powinni udostępniać ich innym osobom; należy zachować szczególną ostrożność i przechowywać plastry przeciwbólowe poza zasięgiem dzieci – przypadkowe zastosowanie systemu transdermalnego do leczenia bólu u dziecka może doprowadzić do wystąpienia działań niepożądanych, a nawet zgonu.

Należy zachować ostrożność podczas aplikacji plastra – plaster należy przykleić zgodnie z instrukcją stosowania oraz właściwie postępować po jego zużyciu – plastry przeciwbólowe powinny zostać oddane do apteki w celu ich prawidłowego zabezpieczenia i utylizacji!

Leki stosowane przez skórę mogą powodować jej podrażnienia – jeżeli pacjent odczuwa świąd i pieczenie pod plastrem, to należy skonsultować się z lekarzem. Plastry przeciwbólowe nakleja się na oczyszczoną, zdrową skórę. Miejscowe reakcje alergiczne po zastosowaniu plastrów z opioidami zdarzają się rzadko. Nie można naklejać nowego plastra przeciwbólowego w tym samym miejscu, w którym znajdował się odklejony plaster częściej niż co 7 dni. Po usunięciu plastra konieczne jest zmycie pozostałego na skórze kleju np. za pomocą specjalnego środka do usuwania plastrów. Miejsca, w którym naklejony jest plaster, nie można przegrzewać!

Plastry przeciwbólowe – przeciwwskazania

System transdermalny do leczenia bólu nie może być stosowany w okresie ciąży. Podczas stosowania leku nie należy karmić piersią. Przeciwwskazaniem do stosowania plastrów z opioidami są także schorzenia układu oddechowego np. nie zaleca się stosowania u pacjentów z przewlekłą obturacyjną chorobą płuc. Substancja czynna preparatu (stosowanie preparatu) może spowodować zahamowanie czynności ośrodka oddechowego, prowadząc do depresji oddechowej. Plastrów nie powinny stosować osoby z zaburzeniami czynności wątroby. Przeciwwskazaniem do stosowania plastrów przeciwbólowych jest także m.in. niedociśnienie tętnicze i niedrożność jelit. Plastrów przeciwbólowych nie należy stosować u pacjentów, u których występują objawy psychotyczne związane z zespołem odstawiennym.

System transdermalny stosowany jest ze wskazań lekarza, który przed zastosowaniem leku dobierze odpowiednią dawkę oraz rodzaj substancji czynnej do ogólnego stanu zdrowia pacjenta. Wybierając taki sposób łagodzenia bólu, specjalista poinformuje chorego o możliwości pojawienia się działań niepożądanych.

Plastry przeciwbólowe – skutki uboczne stosowania leku opioidowego

Plastry przeciwbólowe mogą być stosowane u pacjentów, u których występują schorzenia uniemożliwiające stosowanie leków przeciwbólowych w innej formie np. zaburzenia wchłaniania, uporczywe wymioty, problemy z przełykaniem oraz zaburzenia pamięci. Przenikające do organizmu substancje czynne mogą powodować różne działania niepożądane. Do najczęściej występujących należą m.in.:

• bóle głowy,
• uczucie zmęczenia,
• zawroty głowy,
• suchość w jamie ustnej,
• nadmierne pobudzenie,
• zaburzenia widzenia,
• zaburzenia koncentracji,
• apatię,
• senność,
• zaparcia,
• zaburzenia równowagi,
• problemy z oddychaniem (depresja oddechowa),
• zaburzenia żołądkowo-jelitowe,
• zatrzymanie moczu,
• zaburzenia krążenia.

Czytaj też:
Naukowcy pracują nad nowym środkiem przeciwbólowym bez skutków ubocznychCzytaj też:
Nie łącz leków na przeziębienie i grypę z tymi produktami. Skutki mogą być opłakane