Zespół stresu pourazowego – czynniki ryzyka, przyczyny, objawy, diagnostyka i leczenie PTSD

PTSD jest skutkiem stresujących lub stanowiących bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia i życia oraz osobistego bezpieczeństwa wydarzeń. To zaburzenie psychiczne dotyczy zarówno dzieci, jak i osób dorosłych. Pod pojęciem traumy nie muszą jednak kryć się jedynie powszechnie uważane za zagrożenie dla zdrowia psychicznego sytuacje np. napad, gwałt, molestowanie seksualne, wypadek, katastrofa, klęska żywiołowa, wojna, porwanie, przemoc fizyczna itp.

Zespół stresu pourazowego

Zespół stresu pourazowego może rozwinąć się nie tylko na skutek jednorazowego traumatycznego przeżycia. Bywa również skutkiem długotrwałego życia w ciągłym napięciu nerwowym. Diagnozowany jest u osób, które musiały mierzyć się z różnymi trudnymi zdarzeniami i sytuacjami, a także osób, które były jedynie świadkami takich zdarzeń. Każdy z nas ma nieco inną odporność psychiczną, dlatego trudno jest wyodrębnić grupę wszystkich przyczyn rozwoju PTSD. Każde zdarzenie traumatyczne może skutkować rozwojem zespołu stresu pourazowego. Objawy PTSD mogą stanowić poważne zagrożenie dla doświadczającej ich osoby oraz jej otoczenia, dlatego osoby, które mają za sobą trudne przeżycia, powinny być objęte pomocą psychologiczną.

Na zespół stresu pourazowego PTSD wskazują określone zachowania, objawy psychiczne oraz objawy fizyczne, które nie pozwalają na prowadzenie normalnego życia. Stres pourazowy, niezależnie od tego, co było jego przyczyną, zawsze wymaga wsparcia specjalisty. W przypadku PTSD niezbędna jest pomoc doświadczonego psychoterapeuty, a także psychiatry, który może zdecydować o konieczności rozpoczęcia terapii farmakologicznej.

Zespół stresu pourazowego PTSD (posttraumatic stress disorder) – co trzeba wiedzieć?

Zarówno podłoże zespołu stresu pourazowego, jak i objawy PTSD mogą znacząco się różnić u każdego pacjenta. Zdarza się, że objawy PTSD są bagatelizowane przez otoczenie osoby doświadczającej stresu pourazowego, co ma związek m.in. z różnym postrzeganiem konkretnych zdarzeń i sytuacji. Często osobom bliskim trudno jest zrozumieć zachowanie chorego. Powinniśmy pamiętać, że trauma może być związana z pozoru błahymi sytuacjami i zdarzeniami, a ignorowanie jej objawów, może dodatkowo pogorszyć stan osoby, która doświadcza stresu pourazowego. Niewłaściwe reakcje ze strony otoczenia osoby doświadczającej objawów zespołu stresu pourazowego PTSD są dość częste, bo nadal niewiele wiemy na temat zaburzeń psychicznych.

Niekiedy diagnozowany jest złożony zespół stresu pourazowego (complex PTSD), który nie jest związany z jednym wydarzeniem traumatycznym, a wieloma traumami, których osoba chora doświadczyła w ciągu całego życia.

Kiedy pojawiają się objawy PTSD?

Objawy stresu pourazowego nie muszą pojawić się tuż po traumatycznym przeżyciu. Zdarza się, że objawy stresu pourazowego PTSD pojawiają się dopiero po kilku tygodniach lub kilku miesiącach od wystąpienia traumatycznego wydarzenia. PTSD może mieć związek z nagłą zmianą sytuacji życiowej – od momentu wybuchu pandemii COVID-19 zespół stresu pourazowego PTSD diagnozowany jest u części osób, które musiały zmierzyć się z obowiązkową izolacją, zakaziły się koronawirusem lub doświadczyły stresu związanego z lękiem o zdrowie i życie bliskich im ludzi.

Ze względu na moment ujawnienia się objawów PTSD oraz czas ich trwania wyróżniamy kilka postaci tego zaburzenia psychicznego.

Czynniki ryzyka wystąpienia PTSD

Ryzyko wystąpienia PTSD zwiększają różne czynniki. Jednym z częściej wskazywanych jest zła kondycja psychiczna, której podłożem jest silny stres oraz konieczność borykania się z różnymi problemami, które bezpośrednio oddziałują na psychikę. Nie należy mylić zespołu stresu pourazowego z załamaniem nerwowym, które również może pojawić się po traumatycznym wydarzeniu, a także być skutkiem długotrwałego życia w ciągłym napięciu nerwowym.

Do grupy czynników ryzyka wystąpienia zespołu stresu pourazowego PTSD zaliczamy m.in. podatność genetyczną, traumatyczne przeżycie w okresie dzieciństwa, występowanie zaburzeń psychicznych i PTSD u członków rodziny.

Wcześniej występujące zaburzenia psychiczne np. zaburzenia lękowe u osoby, która doświadcza traumatycznego przeżycia, także zwiększają ryzyko PTSD. Im silniejsze traumatyczne przeżycie, które bezpośrednio lub pośrednio oddziałuje na naszą psychikę, tym ryzyko wystąpienia zespołu stresu pourazowego jest większe.

Przyczyny zespołu stresu pourazowego

Jak już zostało wspomniane, zespół stresu pourazowego PTSD może wywołać traumatyczne wydarzenie, którego jesteśmy uczestnikiem lub obserwatorem. Najczęściej wskazywane przyczyny rozwoju PTSD to m.in.:

· wypadek,

· wojna,

· atak terrorystyczny,

· napad na tle rabunkowym,

· gwałt lub próba gwałtu,

· molestowanie seksualne,

· klęska żywiołowa,

· przemoc fizyczna i psychiczna,

· każda inna sytuacja bezpośredniego zagrożenia zdrowia i życia.

Zespół stresu pourazowego PTSD bywa także związany z bardzo obciążającymi dla psychiki zdarzeniami, które nie stanowią bezpośredniego zagrożenia dla zdrowia i życia, jednak przekraczają granice naszej wytrzymałości psychicznej. Zdarza się, że przyczyną zespołu stresu pourazowego jest śmierć bliskiej osoby, choroba, stres przeżyty podczas porodu, poronienie, a także brak możliwości zaspokojenia potrzeb własnych i potrzeb bliskich nam osób.

Na skutek wydarzenia powodującego uraz psychiczny zaczynają pojawiać się różne objawy PTSD, które nie zawsze kojarzone są z przeżyciem traumy. W przypadku PTSD oraz innych zaburzeń psychicznych typowe jest występowanie objawów psychosomatycznych, które przypominają objawy różnych chorób, jednak nie są wywoływane zaburzeniami w funkcjonowaniu narządów i układów. Objawy PTSD w zależności od postaci tego zaburzenia mogą utrzymywać się przez krótki czas lub występować nawet przez wiele lat.

Objawy zespołu stresu pourazowego

Objawy zespołu stresu pourazowego dzielimy na reakcje fizyczne i objawy psychiczne, które występują z różnym nasileniem. W zespole stresu pourazowego występują objawy typowe dla zaburzeń lękowych. Do najczęściej diagnozowanych zaliczamy np.:

· uczucie wewnętrznego drżenia,

· nadwrażliwość na niektóre bodźce,

· bezsenność lub problemy ze snem,

· ciągłe uczucie niepokoju,

· drżenie dłoni,

· nadmierną potliwość,

· zaburzenia pamięci i problemy z koncentracją uwagi,

· kołatanie serca.

Inne objawy stresu pourazowego to m.in. nasilające się osłabienie, bóle głowy, zawroty głowy, zgaga, zaburzenia oddychania, ból brzucha, mdłości, wymioty, wysokie ciśnienie krwi. Objawy te pojawiają się na skutek nadmiernego pobudzenia układu wegetatywnego. Objawy PTSD zwiększają swoje nasilenie w sytuacjach i miejscach, które kojarzą się z traumatycznym wydarzeniem.

Objawy psychiczne, które wskazują na zespół stresu pourazowego to m.in.:

· nadmierna czujność,

· zaburzenia nastroju,

· omamy,

· poczucie winy,

· unikanie niektórych sytuacji,

· poczucie oderwania i odrealnienia,

· ataki agresji,

· ataki paniki.

Częstym objawem PTSD jest nadmierna czujność i kontrolowanie bliskich. Do symptomów PTSD zaliczamy także powracanie we wspomnieniach do traumatycznego wydarzenia, analizowanie sytuacji i doszukiwanie się popełnionych błędów. U osób z zaburzeniami snu często występują również koszmary senne. Chorzy obsesyjnie unikają kojarzących się z traumatyczną sytuacją czynności i miejsc, rezygnują z aktywności fizycznej, spędzania czasu z bliskimi, zapominają o swoich pasjach, a także czują się wyobcowani. Typowym objawem PTSD jest także poczucie utraty sensu życia i poczucie braku perspektyw na przyszłość.

Objawy PTSD mogą mieć różne nasilenie. Pojawiają się zarówno tuż po traumatycznych przeżyciach, jak i po dłuższym czasie.

W przypadku dzieci objawy zespołu stresu pourazowego bywają niespecyficzne. Zdarza się, że traumatyczne przeżycie powoduje silny lęk separacyjny, nagłą zmianę zachowania, zaburzenia mowy (jąkanie się, afazja), moczenie nocne.

Przyczyną PTSD jest silny uraz psychologiczny, który doprowadza do występowania wielu różnych zaburzeń w funkcjonowaniu organizmu. Traumatyczne wydarzenie prowadzi do wystąpienia zaburzeń psychicznych, jednak objawy zespołu stresu pourazowego dotyczą również relacji społecznych i funkcji poznawczych. Osoba, która cierpi z powodu stresu pourazowego, wycofuje się z życia zawodowego i towarzyskiego oraz innych ważnych obszarów funkcjonowania. Może przejawiać skłonność do zachowań autodestrukcyjnych, a także przejawiać wrogość i agresję w stosunku do osób ze swojego najbliższego otoczenia. Zdarza się, że zespół stresu pourazowego skutkuje niepohamowaną agresją, kierowaną m.in. w stronę osób bliskich. Dość często osoby cierpiące na PTSD popadają w uzależnienie od różnych substancji psychoaktywnych, które przynoszą chwilową ulgę w cierpieniu.

Rozpoznanie PTSD i leczenie zespołu stresu pourazowego

Rozpoznanie PTSD nie jest proste i wymaga różnicowania z innymi zaburzeniami o podłożu psychicznym. Postawienie diagnozy to pierwszy krok, który pozwala rozpocząć terapię.

Każda osoba, u której zdiagnozowano PTSD, musi rozpocząć leczenie oraz terapię, która nie tylko pozwala przetrwać trudne chwile, ale także jest kluczowa w celu pokonania lęków i poczucia winy. W leczeniu PTSD stosowana jest np. terapia poznawczo-behawioralna. Pacjenci mogą także korzystać z innych form terapii indywidualnej; dla wielu chorych dobrym rozwiązaniem jest terapia grupowa, która daje wsparcie i umożliwia obserwację reakcji osób dotkniętych tym samym zaburzeniem psychicznym. Pomocne podczas leczenia jest także dołączenie do grupy wsparcia PTSD.

W leczeniu PTSD, oprócz psychoterapeuty, bierze także udział lekarz psychiatra, który odpowiada za dobór leków redukujących objawy zaburzeń psychicznych.

Podsumowując, zespół stresu pourazowego PTSD może rozwinąć się u osób, które bezpośrednio lub pośrednio uczestniczyły w traumatycznym zdarzeniu. Zwykle PTSD ma związek z działaniem bodźca, który przekracza granice wytrzymałości psychicznej, jednak zdarza się, że stres pourazowy przybiera złożoną postać, będąc odpowiedzią na długotrwały stres i powtarzające się traumy.

Czytaj też:
Uwaga na złe newsy. Mogą poważnie zaszkodzić nie tylko psychiceCzytaj też:
To zaburzenie najczęściej rozwija się u uchodźców. Narażeni są też wolontariusze