Jama ustna narażona jest na działanie różnych czynników mutagennych, które zwiększają ryzyko rozwoju chorób nowotworowych w jej obrębie. Szkliwiak to dość nietypowy nowotwór rzadki, który diagnozowany jest w kilku typach. Najczęściej rozwija się u młodych dorosłych i osób w średnim wieku, wzrastając bezobjawowo przez wiele lat. Czasami jedynym objawem nowotworu jest np. asymetria twarzy, problem z gojeniem się dziąsła po usunięciu zęba lub brak przylegania protez zębowych. Szkliwiak może także powodować zaburzenia czucia w obrębie warg i bródki.
Diagnostyka i leczenie szkliwiaków sprawiają wiele problemów, co ma związek z bezobjawowym początkiem choroby, lokalizacją guza oraz koniecznością rekonstrukcji związanych z operacją ubytków w obrębie kości żuchwy lub szczęki i sąsiadujących tkanek.
1. Co to jest szkliwiak?
Szkliwiak to najczęściej diagnozowany nowotwór z grupy guzów zębopochodnych. Wywodzi się z tkanek, które tworzą poszczególne struktury zębów, czyli m.in. z pozostałości listewki zębowej. Na etapie rozwoju organizmu tkanki tworzące poszczególne struktury zębów powinny ulec zanikowi, jednak zdarza się, że w ich obrębie dochodzi do mutacji komórek, która jest przyczyną rozwoju guza nowotworowego.
Szkliwiak najczęściej powstaje z kości pozostałości listewki zębowej, które znajdują się w żuchwie, jednak zmiana może rozwinąć się również w szczęce oraz w tkankach miękkich i w dziąśle pokrywającym wyrostki okołozębowe. Zdarza się, że szkliwiak powstaje z komórek narządu szkliwnego, komórek nabłonka torbieli zębopochodnej, a także komórek wysp nabłonkowych Malesseza. Szkliwiaki bardzo rzadko tworzą się u dzieci. W przypadku małych pacjentów najczęściej przyczyną rozwoju szkliwiaka jest zatrzymany ząb.
Wyróżniamy kilka rodzajów szkliwiaków, które różnią się m.in. pod względem utkania zmiany nowotworowej, a także stopnia złośliwości. W przypadku wszystkich szkliwiaków rzadko występującym objawem jest ból – dolegliwości bólowe występują najczęściej w bardzo zaawansowanym stadium nowotworu i dotyczą około 30% chorych pacjentów.
Większość szkliwiaków wykrywanych jest przypadkowo podczas rutynowego przeglądu stomatologicznego lub badań przygotowujących do leczenia kanałowego, ekstrakcji zęba, zabiegów z zakresu stomatologii estetycznej, a także zabiegów ortodontycznych. Zmianę najczęściej ujawnia wykonane badanie radiologiczne (RTG).
2. Rodzaje szkliwiaków
Szkliwiaki dzielone są z wykorzystaniem kilku kryteriów. Jeden z podziałów uwzględnia lokalizację zmiany, która ma wpływ na rokowania pacjentów, zwiększając ryzyko poważnych powikłań. Ze względu na lokalizację zmiany dzielimy szkliwiaki na guzy powstające w żuchwie (szkliwiak żuchwy stanowi około 80% wszystkich szkliwiaków) i guzy powstające w szczęce oraz w innych lokalizacjach. Szkliwiak szczęki rokuje gorzej, bo nacieka m.in. zatokę szczękową i zatoki przynosowe, powodując np. niedrożność nosa. Niektóre szkliwiaki naciekają bardzo głęboko – nacieki mogą sięgać m.in. podstawy czaszki.
Inny podział szkliwiaków uwzględnia charakter zmiany. W obrębie kości żuchwy i szczęki może utworzyć się szkliwiak łagodny, szkliwiak o miejscowej złośliwości, który nacieka jedynie okoliczne tkanki, a także szkliwiak złośliwy (szkliwiak przerzutujący), który ma zdolność dawania odległych przerzutów.
Szkliwiaki to guzy, które ze względu na bliskość wrażliwych struktur, mogą w niektórych przypadkach powodować zagrożenie dla zdrowia, a nawet życia, jednak najczęściej diagnozowane zmiany to szkliwiaki łagodne lub szkliwiaki o miejscowej złośliwości. Nieagresywny charakter guza nie wpływa jednak na wybór metody leczenia, bo każdy zdiagnozowany szkliwiak musi zostać usunięty wraz z odpowiednim marginesem zdrowych tkanek.
Obecnie niezwykle rzadko stosuje się metody leczenia inne niż leczenie radykalne, które w większym stopniu chroni przed wznową guza. Leczenie konwencjonalne, czyli łyżeczkowanie zmiany stosowane jest jedynie w przypadku dzieci, jednak wybór tej metody leczenia obarczony jest dużym ryzykiem nawrotu choroby, a także przemiany nowotworowej, czyli zezłośliwienia zmiany.
3. Przyczyny rozwoju szkliwiaków
Szkliwiak to jeden z nowotworów, które nie zawsze związane są z oddziaływaniem na organizm czynników powszechnie uważanych za czynniki rakotwórcze. W przeciwieństwie do innych chorób nowotworowych, które rozwijają się w obrębie jamy ustnej na skutek np. nałogowego palenia papierosów lub picia alkoholu, szkliwiaki mogą utworzyć się również u osób, które stronią od używek. Badany jest związek pomiędzy rozwojem szkliwiaka oraz zakażeniem wirusem brodawczaka ludzkiego HPV, który łączy się z ameloblastomą. Niektóre badania wskazują, że ryzyko rozwoju szkliwiaka mogą zwiększać urazy okolic jamy ustnej.
Wzrastający guz często wywołuje nietypowe objawy, których spektrum zależne jest od lokalizacji zmiany, stopnia zaawansowania choroby, a także miejsca powstania nacieków nowotworowych.
4. Objawy szkliwiaka
Jak już zostało wspomniane, szkliwiak jest nowotworem, który nawet przez kilka lat może rozwijać się bezobjawowo lub skąpoobjawowo. Szkliwiaki najczęściej rozwijają się w ukrytej przed naszym wzrokiem tylnej części żuchwy, co utrudnia samodzielne dostrzeżenie ewentualnych zmian w wyglądzie okolicy zębów.
Na szkliwiaka mogą wskazywać np. niebolesne zgrubienia w tylnej części żuchwy, przewlekły stan zapalny, który utrzymuje się po usunięciu zęba, obrzęk policzka, asymetria twarzy, zaburzenia czucia okolicy wargi dolnej i bródki. Pierwsze objawy szkliwiaka nie są widoczne w obrębie żuchwy, jednak wraz ze wzrostem guza dochodzi do jej wyraźnego rozdęcia oraz pojawiają się charakterystyczne objawy np. chrzęst pergaminowy, który związany jest z postępującym ubytkiem kości.
U większości pacjentów szkliwiak zaczyna wywoływać ból w okolicy żuchwy lub szczęki dopiero w zaawansowanym stadium choroby. Do grupy niepokojących objawów, które powinny skłonić do wizyty u lekarza, zaliczamy np. związane ze wzrostem guza rozchwianie zębów, przesunięcie zębów oraz postępujące wady zgryzu. Rosnący guz, który powoduje rozchwianie zdrowych zębów oraz ich przesunięcie, może powodować także uczucie mrowienia w obrębie dziąseł lub inne nieprzyjemne doznania, które związane są z niszczeniem kości i okolicznych tkanek.
U osób, które systematycznie odwiedzają stomatologa, wykrycie szkliwiaka we wczesnym stadium rozwoju nie jest trudne, bo podczas przeglądu stomatologicznego mogą zostać ujawnione objawy choroby, których chory nie jest w stanie zauważyć np. ze względu na lokalizację guza w tylnej części żuchwy.
Warto wiedzieć, że im wcześniej zostanie postawiona diagnoza, tym lepsze są rokowania, zwłaszcza w przypadku szkliwiaków o miejscowej złośliwości oraz szkliwiaków przerzutujących. Każdy szkliwiak niszczy okoliczne tkanki, co stanowi zagrożenie dla zdrowia oraz utrudnia usunięcie guza w zaawansowanym stadium rozwoju.
Niestety, w przypadku szkliwiaka najczęściej nie da się uniknąć operacji, która pozwala usunąć masę guza oraz okoliczne tkanki, w których mogą znajdować się komórki nowotworu. Ingerencja chirurgiczna, która najczęściej uwzględnia zabieg radykalny, jest wskazaniem do wykonania zabiegu rekonstrukcji usuniętych tkanek w celu przywrócenia sprawności funkcjonalnej żuchwy, a także poprawy wyglądu pacjenta.
5. Jakie badania pozwalają wykryć szkliwiaka?
Szkliwiak wykrywany jest najczęściej podczas badania RTG, które wykonywane jest rutynowo przed inwazyjnym leczeniem stomatologicznym oraz leczeniem ortodontycznym. Zmiana widoczna jest w postaci ubytku kości. Czasami na etapie diagnostyki i różnicowania zmiany wykonywana jest cienkoigłowa punkcja aspiracyjna, dzięki której można pobrać komórki do badania histopatologicznego. W celu oceny stopnia uszkodzenia tkanek przez nacieki nowotworowe wykonywana jest tomografia okolic szczęki.
6. Leczenie szkliwiaka
Leczenie szkliwiaka ma na celu usunięcie guza wraz z marginesem otaczających go tkanek, co zmniejsza ryzyko wznowy nowotworu. Niestety, szkliwiaki mogą nawracać nawet po wielu latach od zakończenia leczenia. Na etapie leczenia szkliwiaka wykonywana jest operacja radykalna, której zakres zależy przede wszystkim od wielkości guza i jego lokalizacji. Po usunięciu szkliwiaka konieczne jest wykonanie rekonstrukcji w obrębie uszkodzonych tkanek. W tym celu pobierany jest materiał do przeszczepu z talerza kości biodrowej pacjenta.
Podsumowując, szkliwiak jest bardzo podstępną i rozwijającą się bezobjawowo chorobą. Najczęściej diagnozowany jest u osób, które ukończyły 20. rok życia, jednak może również utworzyć się u dzieci. Szczyt zachorowania przypada na 3-5 dekadę życia. Guz może utworzyć się m.in. w żuchwie lub szczęce. Zwykle szkliwiaki mają charakter łagodny lub cechują się miejscową złośliwością, jednak zdarza się, że szkliwiak ma charakter złośliwy i daje przerzuty odległe.
Czytaj też:
Karcynogeneza krok po kroku, czyli jak powstają komórki nowotworowe. Poznaj przyczyny powstawania rakaCzytaj też:
Kwadrantektomia pozwala oszczędzić pierś. Wskazania do zabiegu