Organizm człowieka zasiedlają różne mikroorganizmy. Choć kojarzymy je przede wszystkim z zagrożeniem i ryzykiem rozwoju infekcji, to biorą one także udział w wielu procesach fizjologicznych, pomagając utrzymać dobre zdrowie i poprawiając odporność organizmu. Mikroorganizmy zasiedlają m.in. przewód pokarmowy, wpływając na przebieg procesów trawiennych i wspierając funkcjonowanie układu immunologicznego.
Czym jest mikrobiom?
Mikrobiom to nic innego jak zespół mikroorganizmów, które zasiedlają wnętrze ludzkiego ciała oraz znajdują się np. na skórze. Tworzą one unikalny „ekosystem”, pełniąc wiele ważnych funkcji. W skład mikrobiomu wchodzą głównie bakterie np. z rodzaju lactobacillus, a także grzyby i inne mikroorganizmy. Od wielu lat trwają intensywne badania nad składem ilościowym i jakościowym mikrobiomu, a także jego wpływem na ogólny stan zdrowia. Dowiodły one, że mikrobiom wpływa m.in. na funkcjonowanie układu immunologicznego, wspomagając jego pracę, a także na nasze ogólne samopoczucie i kondycję psychiczną. Zaburzenia naturalnej flory bakteryjnej, która tworzy mikrobiom, sprzyjają rozwojowi różnych schorzeń.
Mikrobiom człowieka to ogół zasiedlających nasz organizm mikroorganizmów komensalnych, symbiotycznych, a także chorobotwórczych, które są niezbędne do utrzymania właściwego statusu odpornościowego. Dla naszego zdrowia szczególnie ważne są mikroorganizmy symbiotyczne, które warunkują przebieg niektórych reakcji biologicznych. Przykładem mogą być bakterie, które zasiedlają jelito grube, uczestnicząc w przebiegu procesów trawiennych i zabezpieczając przed nadmiernym namnażaniem się patogenów.
Zaburzenia naturalnego mikrobiomu skutkują mniej lub bardziej poważnymi nieprawidłowościami, jednak zawsze wpływają na organizm człowieka w negatywny sposób. Są one związane z m.in. stosowaniem diety bogatej w produkty wysoko przetworzone oraz przyjmowaniem antybiotyków. W organizmie zdrowego dorosłego człowieka może znajdować się nawet ponad 2 kg bakterii, które tworzą jego unikalny mikrobiom, wpływając na przebieg procesów życiowych.
Mikrobiom, mikrobiota czy mikroflora?
„Mikrobiom” to jeden z terminów stosowanych w fachowej literaturze oraz mowie potocznej. Nazwa ta funkcjonuje od 2001 roku, oznaczając ogólny zbiór genomów mikroorganizmów, które zostały odkryte dzięki technologii badań molekularnych. Do mikrobiomu zaliczamy zarówno mikroorganizmy komensalne oraz symbiotyczne, jak i mikroorganizmy o chorobotwórczym wpływie na nasz organizm.
„Mikrobiota” odnosi się do grupy mikroorganizmówzasiedlających konkretne środowisko. Dawniej stosowano wspólną nazwę „mikroflora”, jednak ze względu na prowadzone badania oraz wyizolowanie różnego rodzaju mikroorganizmów, jest ona zbyt ogólnym określeniem.
Choć definicje w przypadku mikrobiomu, mikrobioty i mikroflory nieco się różnią, to zasadniczo odnoszą się one do tego samego, oznaczając ogół mikroorganizmów, które występują w danym środowisku, dlatego stosowanie tych nazw zamiennie nie jest błędem.
Funkcje mikrobiomu
Mikrobiom pełni wiele ważnych funkcji, wpływając na m.in.:
- mechanizmy naturalnej odporności organizmu,
- rozwój układu nerwowego oraz mózgu,
- prawidłowe funkcjonowanie narządów i układów.
Funkcje mikrobiomu nie ograniczają się jedynie do modulowania działania podstawowych mechanizmów funkcjonowania organizmu. Jego skład i jakość przekładają się na zwiększenie lub ograniczenie rozwoju ryzyka niektórych chorób np. alergii i nietolerancji pokarmowych, chorób metabolicznych oraz nowotworów. Przykładowo: mikroorganizmy bytujące w przewodzie pokarmowym, zmniejszają ryzyko rozwoju nowotworu jelita grubego oraz żołądka, a także schorzeń metabolicznych, do których zaliczamy m.in. cukrzycę. Co więcej, „zdrowy” mikrobiom organizmu człowieka zabezpiecza przed rozwojem schorzeń autoimmunologicznych oraz wpływa na poziom energii i samopoczucie, redukując ryzyko rozwoju m.in. depresji.
Rodzaje mikrobiomów
Ze względu na miejsce występowania, dzielimy mikrobiom na m.in.:
- mikrobiom przewodu pokarmowego,
- mikrobiom układu moczowo-płciowego,
- mikrobiom układu oddechowego,
- mikrobiom skóry,
- mikrobiom jamy ustnej i jamy nosowo-gardłowej.
Każdy z powyższych mikrobiomów różni się pod względem składu jakościowego i ilościowego, co sprawia, że nie mamy do czynienia z identyczną mikroflorą u dwóch osób – jest ona równie unikalna, jak odcisk palca. Szczególnie ważne dla naszego zdrowia są bakterie jelitowe, dzięki którym zachodzą podstawowe procesy przemiany materii oraz mogą przebiegać procesy syntezy niektórych substancji odżywczych.
Mikrobiom wpływa na funkcjonowanie mózgu, płuc, wątroby, narządów układu moczowo-płciowego, serca, skóry, błon śluzowych oraz procesy metaboliczne, które mają wpływ na gromadzenie się w organizmie tkanki tłuszczowej.
Jak kształtuje się mikrobiom?
Badania dowiodły, że mikrobiom każdego człowieka kształtuje się jeszcze w okresie prenatalnym oraz w pierwszych miesiącach życia. To wówczas w intensywny sposób dochodzi do kolonizacji organizmu różnymi mikroorganizmami oraz kształtują się podstawowe mechanizmy odporności.
Na kształtowanie się mikrobiomu, mają wpływ m.in.:
- sposób porodu – poród drogami natury pozwala na pierwszy kontakt dziecka z mikroorganizmami obecnymi w drogach rodnych matki;
- sposób karmienia – w przypadku niemowląt karmionych mlekiem modyfikowanym mamy do czynienia z mniejszą liczbą dobrych bakterii w układzie pokarmowym;
- środowisko życia – sterylne środowisko zaburza mikrobiom organizmu dziecka i wpływa na pojawienie się zaburzeń odporności.
Mikrobiom niemowląt, małych dzieci, młodzieży i osób dorosłych znacząco się różni, co ma związek z działaniem wielu czynników. Dowiedziono, że na skład mikrobiomu wpływa w pozytywny sposób tzw. kontrolowany brud. Jeżeli w naszym najbliższym otoczeniu przebywają zwierzęta oraz możemy stykać się z różnymi zagrożeniami tzn. wirusami, alergenami i bakteriami, to ryzyko częstych infekcji znacząco się zmniejsza.
Co wpływa na mikrobiom?
Jak już zostało wspomniane, każdy z nas ma unikalny mikrobiom, o który należy dbać. Ogromny wpływ na mikrobiom organizmu ma stosowana dieta, która może sprzyjać rozwojowi pożytecznych drobnoustrojów lub zaburzać równowagę pomiędzy dobrymi i złymi bakteriami, sprzyjając rozwojowi np. chorób o podłożu grzybiczym. W organizmie człowieka nie powinno dochodzić do znacznego osłabienia mikrobiomu, co ma miejsce np. podczas antybiotykoterapii, kiedy działając na chorobotwórcze bakterie, jednocześnie niszczymy pożyteczne bakterie jelitowe, co może doprowadzić do kolejnej choroby.
Sposób karmienia ma ogromne znaczenie już na starcie życia, pozwalając na rozwój flory bakteryjnej. Niemowlęta karmione piersią przez pierwsze 6 miesięcy życia, są mniej narażone na rozwój np. alergii niż niemowlęta karmione mlekiem modyfikowanym. Dzieje się tak, ponieważ mleko matki zawiera naturalne probiotyki, które korzystnie wpływają na kształtowanie się odporności oraz funkcjonowanie układu pokarmowego.
Na każdym etapie życia stykamy się z czynnikami, które zaburzają funkcjonowanie naturalnego mikrobiomu, wywołując m.in. ostre biegunki i ból brzucha, a także choroby przewlekłe np. zespół jelita drażliwego, otyłość, depresję, schorzenia autoimmunologiczne oraz groźne choroby nowotworowe. Możemy im zapobiegać, dbając o nasze bakterie jelitowe, które mają największy wpływ na odporność organizmu.
Jak dieta wpływa na mikrobiom?
Szczególne znaczenie dla „zdrowia” bakterii jelitowych ma stosowana dieta, tryb życia oraz to, w jakim środowisku przebywamy. Ciągła izolacja od drobnoustrojów, a także spożywanie żywności ubogiej w probiotyki i prebiotyki, jest jednym z czynników wpływających na obniżenie odporności organizmu. Aby zadbać o mikroflorę jelitową, powinniśmy przede wszystkim zwiększyć spożycie produktów roślinnych, które dostarczają do organizmu skrobię oporną, a także zwiększyć spożycie naturalnych probiotyków, których źródłem są np. kiszonki i fermentowane przetwory mleczne. Co więcej, konieczne jest wyeliminowanie z diety szkodliwych cukrów prostych oraz unikanie spożycia dużych ilości alkoholu.
Mikrobiom a choroby cywilizacyjne
Osłabiony mikrobiom sprzyja rozwojowi chorób cywilizacyjnych. Przykładem może być otyłość. Do chorób mających związek z mikrobiomem, zaliczamy także m.in. zespół jelita drażliwego, choroby z autoagresji, które prowadzą do niszczenia przez układ immunologiczny własnych komórek organizmu, jak również niektóre schorzenia serca i wątroby.
Zainwestuj w mikrobiom i zyskaj odporność!
Zdrowa dieta i higieniczny tryb życia pozwalają zadbać o florę bakteryjną oraz chronić się przed spadkiem odporności, a także związanymi z zaburzeniami flory bakteryjnej schorzeniami. O mikrobiom trzeba dbać od pierwszych dni życia, co zaprocentuje w przyszłości lepszym zdrowiem oraz samopoczuciem. Stosując dietę, która pozwoli zadbać o bakterie jelitowe i inne składniki mikroflory organizmu, możemy skutecznie redukować ryzyko związane z rozwojem częstych schorzeń oraz uniknąć pogorszenia się stanu zdrowia.
Podsumowanie
Mikrobiom tworzą obecne wewnątrz organizmu oraz na skórze bakterie i inne mikroorganizmy, które mają wpływ na m.in. funkcjonowanie naszego układu immunologicznego. Zaburzenia związane z równowagą mikrobiologiczną organizmu w znaczący sposób odbijają się na naszym stanie zdrowia, sprzyjając rozwojowi wielu chorób, z którymi współczesna medycyna nadal nie potrafi sobie skutecznie poradzić. Dostarczane do organizmu probiotyki i prebiotyki z pożywienia mogą okazać się niewystarczającym wsparciem, gdy przechodzimy antybiotykoterapię, dlatego wówczas niezbędne okazuje się stosowanie preparatów z żywymi kulturami bakterii w formie leków i suplementów diety.
Czytaj też:
Niezdrowa zdrowa żywność. Co naprawdę jest zdrowe, a czego unikać w diecie?