Epinefryna, inaczej adrenalina, to wydzielany przez organizm człowieka hormon, który uwalniany jest do krwi pod wpływem oddziaływania bodźców nerwowych, a także stanów emocjonalnych. Epinefryna to hormon strachu, walki i ucieczki, którego wydzielanie odgrywa istotną rolę w mechanizmie stresu. Choć w wielu sytuacjach nagły wyrzut adrenaliny i związany z nim przypływ energii pomaga radzić sobie w sytuacjach zagrożenia, to wysoki poziom adrenaliny lub jej podawanie w większych dawkach np. osobom chorującym na nadciśnienie tętnicze, może wywołać zawał mięśnia sercowego oraz udar mózgu.
Jak działa hormon epinefryna na organizm człowieka?
Epinefryna wydzielana jest przez rdzeń nadnerczy, który pełni funkcje wydzielnicze niezależnie od kory nadnerczy – zarówno rdzeń nadnerczy, jak i kora nadnerczy to gruczoły wydzielania wewnętrznego, których hormony są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu.
Epinefryna oddziałuje na receptory α- i ß-adrenergiczne, powodując m.in. zwiększenie siły skurczu mięśnia sercowego, zwiększenie częstości rytmu serca, zwiększenie poziomu cukru we krwi i obkurczenie naczyń krwionośnych. Działanie adrenaliny stymuluje mięsień sercowy, prowadzi do wzrostu ciśnienia tętniczego krwi, rozszerza drogi oddechowe, wpływając na mięśnie gładkie oskrzeli, powoduje rozszerzenie źrenic oraz pobudza lub zmniejsza wydzielanie insuliny.
Wyrzut adrenaliny zwiększa zdolności wysiłkowe, dlatego pod wpływem działania silnego stresu, w sytuacji zagrożenia, odczuwamy nagły przypływ energii i jesteśmy w stanie pokonywać własne ograniczenia. Objawy wskazujące, że na organizm oddziałuje adrenalina, to m.in.:
- płytki, szybki oddech,
- kołatanie serca,
- wzmożona potliwość,
- wzrost sprawności fizycznej,
- rozszerzenie źrenic.
Zaburzenia w wydzielaniu hormonów stresu odpowiadają za występowanie nieprzyjemnych objawów zaburzeń lękowych, a także napadu paniki. Na skutek oddziaływania epinefryny na organizm mogą pojawić się np. bóle głowy, zawroty głowy, uczucie drżenia ciała, wrażenie zbliżającego się omdlenia. Szybkie oddychanie może doprowadzić do utraty przytomności z powodu hiperwentylacji.
Epinefryna w złożony sposób oddziałuje na różne narządy ludzkiego organizmu. Na skutek jej działania możemy nie tylko odczuć przypływ energii i sił np. do walki oraz zyskać pozytywną motywację, pokonując własne ograniczenia, ale także borykać się z różnymi problemami zdrowotnymi. Przewlekły stres, który powoduje zwiększenie wydzielania hormonów stresu, przyczynia się do rozwoju zaburzeń nerwicowych i innych schorzeń, wpływając na organizm w destrukcyjny sposób.
Od działania adrenaliny na organizm i związanego z nim stanu euforii można się uzależnić. Przykładem mogą być osoby, które uprawiają sporty ekstremalne lub decydują się na bardzo ryzykowne, nie zawsze zgodne z prawem zachowania, aby poczuć dreszczyk emocji.
Epinefryna – lek stosowany w stanach zagrożenia życia
Zastosowanie epinefryny w lecznictwie wynika z jej działania na naczynia krwionośne, mięsień sercowy i mięśnie gładkie oskrzeli. Epinefryna to lek stosowany w stanach zagrożenia życia m.in. u pacjentów, u których doszło do zatrzymania krążenia, u pacjentów we wstrząsie kardiogennym, u pacjentów, u których występują objawy wstrząsu anafilaktycznego np. po ukąszeniu owada, u pacjentów z silną reakcją alergiczną np. na leki lub pokarmy, a także u pacjentów, u których wystąpiła ciężka bradykardia. Co więcej, epinefryna podawana jest w napadzie astmy oskrzelowej – zarówno syntetyczna, jak i naturalnie wydzielana adrenalina ułatwia oddychanie, co ma związek z rozszerzeniem oskrzeli.
Epinefrynę stosuje się również jako dodatek do środków znieczulających miejscowo w celu opóźnienia wchłaniania leku w miejscu podania i przedłużenia jego działania. W ten sposób epinefryna stosowana jest m.in. podczas zabiegów stomatologicznych.
Duże dawki epinefryny podnoszą ciśnienie tętnicze krwi, a małe dawki epinefryny mogą obniżyć ciśnienie krwi. Dzięki podaniu adrenaliny możliwe jest przywrócenie czynności oddechowej oraz bicia serca, dlatego jest ona stosowana w resuscytacji krążeniowo-oddechowej.
Działanie epinefryny
Działanie epinefryny syntetycznej oraz naturalnie wydzielanej przez organizm adrenaliny jest złożone. W przypadku leczniczego stosowania epinefryny niezbędne jest odpowiednie dobranie dawki oraz właściwe podanie leku, które wpływa na sposób jego działania.
Jeżeli dawka epinefryny zostanie szybko podana drogą dożylną, to następuje nadmierny wzrost ciśnienia krwi – adrenalina w mniejszym stopniu oddziałuje na ciśnienie rozkurczowe. Epinefryna podawana wolno drogą dożylną lub podskórnie, obkurcza naczynia krwionośne, dzięki czemu wchłanianie leku zostaje spowolnione.
W niektórych przypadkach konieczne jest podanie adrenaliny dotchawiczo lub dosercowo. Adrenaliny nie podaje się doustnie – ten sposób podania powoduje, że jest zbyt szybko metabolizowana m.in. przez komórki wątroby. Naturalnie wydzielana adrenalina również jest usuwana z organizmu dzięki sprawnej pracy wątroby. Wpływ adrenaliny na organizm hamuje wydzielanie insuliny, zwiększając stężenie glukozy we krwi.
Warto wiedzieć, że adrenalina w różny sposób wpływa na mięśnie gładkie narządów wewnętrznych, a także ich funkcjonowanie, czyli m.in.:
- rozkurcza mięśnie gładkie przewodu pokarmowego i żołądka,
- hamuje perystaltykę jelit, wydzielanie soków trawiennych i śliny,
- rozkurcza mięśnie gładkie oskrzeli,
- rozluźnia mięśnie wypieracza pęcherza moczowego,
- powoduje skurcz trójkąta pęcherza i zwieraczy,
- obkurcza naczynia krwionośne.
W największym stopniu epinefryna wpływa na funkcjonowanie mięśnia sercowego i naczynia krwionośne, powodując miejscowy skurcz naczyń krwionośnych. Stosowane w lecznictwie dawki epinefryny są precyzyjnie dobierane do potrzeb pacjenta, dzięki czemu możliwe jest uniknięcie ewentualnych skutków ubocznych działania epinefryny na organizm. Wpływ adrenaliny, która wydzielana jest w sytuacjach stresowych, na narządy i układy nie jest kontrolowany. W skrajnych przypadkach nagły wyrzut adrenaliny może doprowadzić np. do zawału mięśnia sercowego. W przypadku podania pacjentowi zbyt dużej dawki adrenaliny może wystąpić tachykardia. Inne objawy przedawkowania adrenaliny to np. zwiększone zużycie tlenu przez mięsień sercowy, rozszerzenie źrenic, wysoki poziom cukru we krwi, gwałtowny wzrost ciśnienia tętniczego.
Co ważne, dawki epinefryny, które stosowane są w lecznictwie, w niewielkim stopniu oddziałują na układ nerwowy. W niektórych przypadkach po podaniu adrenaliny mogą wystąpić bóle głowy, zawroty głowy lub inne przejściowe dolegliwości. Pojawiają się one również, gdy na organizm oddziałuje adrenalina wydzielana pod wpływem silnego stresu.
Epinefryna pobudza receptory w komórkach tłuszczowych, powodując uwalnianie kwasów tłuszczowych i zwiększenie ich stężenia we krwi. Powoduje również uwalnianie potasu i zwiększenie jego stężenia we krwi, wpływając na równowagę wodno-elektrolitową.
Wskazania do stosowania epinefryny
Epinefryna nie powinna być stosowana bez wyraźnych wskazań. Jak już zostało wspomniane, wskazaniami do stosowania epinefryny są stany zagrożenia życia. Uzasadnione względami medycznymi jest podanie epinefryny m.in. w:
- resuscytacji krążeniowo-oddechowej, jeżeli dojdzie do niewydolności krążeniowo-oddechowej (zatrzymanie rytmu serca i zatrzymanie oddechu)
- napadzie astmy oskrzelowej,
- przy obrzękach dróg oddechowych m.in. krtani,
- w ciężkiej bradykardii,
- we wstrząsie kardiogennym,
- we wstrząsie anafilaktycznym.
Epinefryna to lek ratujący życie w przypadku wstrząsu anafilaktycznego, który wywołują silne reakcje alergiczne np. na jad owadów błonkoskrzydłych. Osoby uczulone, u których wystąpił wstrząs anafilaktyczny, powinny mieć przy sobie tzw. pen z adrenaliną, który pozwala na zastosowanie leku przy pierwszych objawach wstrząsu anafilaktycznego, zanim zostanie udzielona pomoc medyczna.
Adrenalina stosowana jest także do przerwania nagłego napadu duszności o podłożu alergicznym, na który wskazuje nagle pojawiający się świszczący oddech. W przypadku reakcji alergicznych, które są związane z anafilaksją, adrenalina nie tylko pozwala uniknąć zatrzymania krążenia i zatrzymania oddechu, redukując m.in. obrzęk dróg oddechowych, ale także zmniejsza świąd oraz obrzęk naczynioruchowy.
Czytaj też:
Wstrząs kardiogenny – rozpoznanie, objawy, pierwsza pomoc i leczenieCzytaj też:
Nadnercze – budowa i funkcje, najczęstsze choroby oraz ich diagnostyka i leczenie
Źródła:
- Praca zbiorowa, Indeks leków nazwy międzynarodowe. Kompendium medycyny praktycznej, Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, Kraków 2008
- rxlist.com/epinephrine/generic-drug.html
- Baza leków, mp.pl