Borderline, czyli osobowość z pogranicza. Co musisz o niej wiedzieć?

Borderline po polsku dosłownie oznacza „z pogranicza”. Właśnie w tym kontekście termin został użyty po raz pierwszy, gdy klinicyści chcieli określić osobę, znajdującą się na granicy między nerwicami a psychozą. A człowiek z diagnozą borderline doświadcza obu z nich. Borderline, choć klasyfikowane jako zaburzenie osobowości, to bardziej cechy danej osoby, a nie choroba. Szacuje się, że około 2 procent Polaków cierpi na pełnoobjawowe zaburzenia borderline lub zaburzenia z jego spektrum. Czy życie osoby z borderline musi się wiązać z niebezpieczeństwem dla niej i jej bliskich? Czy osoba ta może funkcjonować w stałym związku? Jakie są przyczyny tego zaburzenia i czy można je leczyć?

Borderline: przyczyny

Do wyjaśnienia przyczyn borderline należy podchodzić z dużą ostrożnością. Najczęściej mówi się o nich w kontekście dzieciństwa danej osoby. Ludzie z tym zaburzeniem osobowości niekiedy pochodzą z rodzin dysfunkcjonalnych, w których rodzice nie zaspokajali ich potrzeb emocjonalnych, na skutek czego wyrosły na dorosłych bez poczucia bezpieczeństwa, za to z poczuciem osamotnienia i opuszczenia. Na wykształcenie osobowości borderline może mieć również wpływ doświadczenie w dzieciństwie wykorzystywania seksualnego, fizycznego, psychicznego, choć nie można tego uogólniać – nie każda osoba z borderline była wykorzystywana, a doświadczenie wykorzystywania w dzieciństwie nie oznacza, że u danego człowieka dojdzie do wykształcenia osobowości borderline.

Co ważne, obecnie psychoterapeuci, psychiatrzy i psychologowie starają się bardzo ostrożnie podchodzić do kwestii odpowiedzialności rodziny za wystąpienie zaburzeń borderline. Jest do bardzo złożone zagadnienie i jeden z najtrudniejszych wątków, szczególnie w terapiach, gdzie biorą udział bliscy.

Znaczenie w rozwoju tego zaburzenia mają również czynniki genetyczne. Jeśli rodzic danej osoby jest chwiejny emocjonalnie, impulsywny, bardzo możliwe, że i ona będzie mieć takie cechy. Także duża wrażliwość na bodźce i intensywna reakcja na nie w dzieciństwie często przenosi się i do dorosłości. Co więcej, jedno z badań wykazało, że osoby będące nosicielami krótkiego allelu 5-HTTLPR, odpowiedzialnego za transport serotoniny, częściej wykazują cechy borderline niż inni ludzie.

Borderline: objawy

Zgodnie z klasyfikacją DSM-IV, którą posługują się psychiatrzy diagnozujący borderline wśród najczęstszych objawów tego typu osobowości można zauważyć:

• usilne starania, by nie zostać opuszczonym przez rodzinę, partnera
• nieustające poczucie pustki
• niestabilne i intensywne relacje osobiste, przechodzące od uwielbienia do skrajnej niechęci
• trwale niestabilny obraz siebie – osoby z borderline często zmieniają ścieżkę kariery zawodowej, dobierają różne typy przyjaciół, partnerów seksualnych
• intensywne nastroje: niepokój, gniew, rozdrażnienie trwające nawet kilka dni
• trudności w kontrolowaniu złości
• myśli paranoiczne
• zachowania szkodzące samemu sobie: nadużywanie substancji psychoaktywnych, niebezpieczna jazda samochodem, napadowe objadanie się
• osoby z borderline bardzo często dokonują samookaleczeń i mają myśli samobójcze, podejmują również próby odebrania sobie życia

Objawy te nasilają się i występują w różnych sytuacjach. Ich występowanie jest niezależne od statusu społecznego danej osoby, jeśli chodzi o płeć osób z zaburzeniem borderline – również tu statystyki wyglądają podobnie, choć dawniej panowało, jak się z czasem okazało nieprawdziwe, przekonanie o tym, że to u kobiet częściej występuje ten rodzaj zaburzenia osobowości.

Borderline: diagnoza

Mimo konkretnie określonych objawów diagnoza osobowości borderline nie jest łatwa. Objawy te są również charakterystyczne dla innych chorób i zaburzeń, więc zanim specjalista podejmie jakąś decyzję, musi poddać daną osobę dokładnej ocenie psychologicznej, biorąc pod uwagę zarówno same objawy, jak i historię kliniczną konkretnego człowieka.

Poszczególne przypadki borderline też mogą się od siebie różnić. Jeśli chodzi o podobieństwo do innych jednostek, borderline bywa mylone z: zaburzeniami afektywnymi duwbiegunowymi, zaburzeniami depresyjnymi, zaburzeniami lękowymi, zaburzeniami odżywiania, a także z uzależnieniami od substancji psychoaktywnych. Z tego też powodu borderline często nie zostaje właściwie zdiagnozowane.

Borderline: leczenie

Osoby z borderline, które poddają się leczeniu, rzadziej doświadczają ostrych objawów, lepiej funkcjonują na co dzień. Leczenie osobowości borderline obejmuje psychoterapię, farmakoterapią i niekiedy hospitalizację.

Jeśli chodzi o psychoterapię, w leczeniu borderline najczęściej wykorzystuje się terapię dialektyczno-behawioralną (TDB). która pomaga osobom, u których występuje wiele problemów jednocześnie. Terapeuci z tego nurtu wierzą, że pacjent stara się najbardziej, jak umie i pomagają w osiągnięciu sukcesu. Taka terapia składa się z 4 etapów: zmniejszenia zachowań zagrażających zdrowiu i życiu pacjenta, a także tych, które mają negatywny wpływ na jakość jego życia i które przeszkadzają w leczeniu. Pacjent uczy się również jak najlepiej radzić sobie z codziennością i nie słyszy, że „musi się zmienić”, co bywa tylko przyczyną cierpienia.

Oprócz TDB w leczeniu borderline wykorzystuje się również terapię poznawczo-behawioralną, terapię dialektyczno-behawioralną, terapię schematu, terapię skoncentrowaną na przeniesieniu i terapię systemową.

Jeśli chodzi o farmakoterapię, nie istnieją leki konkretnie na borderline, jednak wykorzystuje się medykamenty, które mogą łagodzić konkretne objawy. Należą do nich selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny, gdy u danej osoby występują również zaburzenia lękowe i depresyjne. Osobom z borderline podaje się również leki przeciwpsychotyczne i stabilizatory nastroju drugiej generacji, które pomagają poradzić sobie z niektórymi objawami zaburzenia. Niektóre badania dowodzą również, że kwasy omega-3 pomagają zminimalizować objawy agresji i depresji u kobiet z borderline, jednak kwestia ta wymaga dalszego zgłębienia naukowego. W leczeniu borderline pewną rolę mogą także odgrywać leki modyfikujące neuroprzekaźniki glutaminergiczne, leki opioidowe i leki oksytocynergiczne.

W najcięższych przypadkach, gdy dana osoba próbowała popełnić samobójstwo, konieczna jest hospitalizacja w szpitalu czy ośrodku psychiatrycznym. Leczenie to obejmuje nie tylko podawanie leków, ale i psychoterapię. Rzadko zdarza się, by ktoś musiał przebywać w szpitalu długi czas, często osoba z zaburzeniem borderline korzysta z opieki dziennej w konkretnym ośrodku, uczęszcza na psychoterapię.

Osobowość borderline a związki

Osoby z borderline często przechodzą od idealizacji do dewaluacji, czyli na przemian swojego partnera uwielbiają i darzą ogromną niechęcią. Jako że dany człowiek bardzo boi się odrzucenia i porzucenia, nawet jeśli nic nie wskazuje na to, by jego partner miał takie zamiary, tę niepewność i zaborczość widać w jego codziennych zachowaniach, nastrojach. Taka osoba może odczuwać złość, gniew nawet z powodu krótkotrwałej rozłąki z ukochanym.

Borderline, czyli życie warte przeżycia

Nie oznacza to jednak, że osoba z borderline nie ma szans na stworzenie udanego związku. Pojęcie „życia wartego przeżycia” jest w terapii dialektyczno-behawioralnej bardzo ważne. Terapeuci razem z pacjentami/klientami z osobowością borderline dążą do tego, by udało im się zbudować satysfakcjonujące życie i satysfakcjonujące związki.

Borderline: czy jest niebezpieczne?

Jednym z najczęściej wyszukiwanych na temat borderline pytań jest to, czy to zaburzenie niebezpieczne. Niestety, takie pytanie jest bardzo stygmatyzujące. W jakim kontekście miałoby być niebezpieczne? Osobowość borderline wiąże się z dysregulacją emocji, co może zagrażać zdrowiu i życiu człowieka z tym zaburzeniem osobowości, jednak w trakcie terapii można nauczyć się te emocje kontrolować. Zdecydowanie nieuprawnione jest orzekanie, że osoba z borderline stanowi zagrożenie dla innych ludzi.