Gruźlica – przyczyny, objawy, leczenie choroby zakaźnej

Gruźlica, bakteryjna choroba zakaźna, w XIX wieku nazywana „galopującymi suchotami”. Choroba szybko prowadziła do wyniszczenia organizmu i często zbierała śmiertelne żniwo. Dziś gruźlica jest wyleczalna, ale wciąż niebezpieczna. Według szacunków Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) aż 1,7 miliarda ludzi na świecie może być nosicielami prątków gruźlicy. Choroba uaktywni się w momencie, gdy układ immunologiczny będzie osłabiony.

Można zarazić się nią nie tylko drogą kropelkową, ale również pokarmową. U części pacjentów choroba może nie dawać żadnych objawów, u innych pojawią się wyraźne objawy ze strony układu oddechowego.

Jakie są przyczyny gruźlicy?

Gruźlicę wywołują bakterie nazywane prątkami Kocha. W drugiej połowie XIX wieku opisał je niemiecki bakteriolog Robert Koch. Chorobę wywołują trzy gatunki bakterii: Mycobacterium tuberculosis, Mycobacterium bovis, Mycobacterium africanum. Drugi spośród nich, Mycobacterium bovis, to prątek bydlęcy i można się nim zarazić przez spożywanie zakażonego mleka.

Źródłem bakterii najczęściej jest zakażony człowiek. Znajdują się one w ślinie, wydzielinie z dróg oddechowych (plwocinach) i w moczu. Chory zaraża w czasie mówienia, kichania, napadów kaszlu.

Gruźlica bywa nazywana chorobą ubogich. Lekarze pulmonolodzy zwracają uwagę na to, że na wzrost zachorowalności mają wpływ warunki mieszkaniowe. Wilgoć, bród, złe warunki sanitarne to czynniki, które sprzyjają namnażaniu się prątków gruźlicy. Zachorowaniu sprzyjają też niedożywienie, stres, związany z tym niezdrowy styl życia. Wiele zachorowań występuje w Indiach, Rosji i byłych krajach Związku Radzieckiego.

W krajach europejskich od 2002 roku odnotowuje się coraz niższą zapadalność na tę chorobę. W 2018 roku odnotowano 52 862 przypadków choroby, z czego najwięcej w Rumunii (ponad 20 procent). Wśród pięciu krajów o najwyższej zapadalności oprócz Rumunii znalazły się też Wielka Brytania, Francja, Niemcy i Polska.

Rodzaje gruźlicy

Gruźlicę dzieli się dwojako: na gruźlicę pierwotną (dotyczącą płuc) i popierwotną, która jest reaktywacją przebytej choroby i może dotyczyć również innych narządów niż płuca. Wyróżnia się również podział na gruźlicę płuc (która występuje najczęściej i objawia się napadami kaszlu i krwiopluciem) i gruźlicę pozapłucną. Tę drugą dzieli się dodatkowo na:

• Gruźlicę węzłów chłonnych – występuje najczęściej u dzieci. Prątki gruźlicy przedostają się do węzłów chłonnych, które zaczynają puchnąć, a następnie pękają. W ich miejscu pojawia się ropna wydzielina. Dopiero gdy wydostanie się na zewnątrz, węzły chłonne ulegają pomniejszeniu.
  
• Gruźlicę opłucnej – występuje u osób młodych. Choroba daje ostre objawy w postaci gorączki, kaszlu, bólu w klatce piersiowej. W jamie opłucnowej po 3-6 miesiącach od zakażenia pojawia się wysięk.
• Gruźlicę układu moczowo-płciowego – choroba przebiega bezobjawowo i atakuje nerki.
• Gruźlicę narządów rodnych – choroba również przebiega bezobjawowo i najczęściej bywa zdiagnozowana przez przypadek. Mogą jej towarzyszyć zaburzenia miesiączkowania czy upławy.
• Gruźlicę prosówkową – występuje na skutek przedostania się prątków gruźlicy do krwi. Mogą się wtedy przedostać do opon mózgowych, kości i innych narządów.
• Gruźlicę układu pokarmowego – może wystąpić na skutek połykania własnej wydzieliny z dróg oddechowych.
• Gruźlicę kości i stawów – najczęściej dotyka starsze osoby, może pojawić się na skutek poważnego złamania. W kośćcu dochodzi do zmian martwiczych.

Objawy gruźlicy

Choroba przez lata może pozostawać w stanie uśpienia i dać o sobie znać w momencie obniżenia odporności organizmu. Czynnikami sprzyjającymi jej uaktywnienie są: cukrzyca, niedożywienie, zakażenie wirusem HIV, uzależnienie od alkoholu i nikotyny.

Nierzadko gruźlica objawia się osłabieniem, poczuciem zmęczenia, nocnymi potami, przedłużającym się stanem podgorączkowym. Objawom tym mogą towarzyszyć duszności, ból w klatce piersiowej, napady kaszlu i krwioplucie. Jeśli ten stan się przedłuża, chory powinien skonsultować się z lekarzem.

Diagnostyka gruźlicy

Aby zdiagnozować gruźlicę, konieczne jest pobranie rozmazu lub wydzieliny z dróg oddechowych chorego w celu wyhodowania prątków. Materiał do badania można również pobrać z moczu. Niestety, jest to długotrwałe – wyhodowanie prątków może trwać nawet 6 tygodni.

Diagnostykę przyspieszyć mogą badania RTG klatki piersiowej, które pozwalają wykryć zmiany w dolnych drogach oddechowych. Lekarz może również zlecić wykonanie odczynu tuberkulinowego, czyli skórnego testu tuberkulinowego. Polega on na śródskórnym podaniu tuberkuliny i ocenie nacieku po 48-72 godzinach. Jeśli naciek ma średnicę większą niż 10 mm, świadczy to o wyniku pozytywnym.

Leczenie gruźlicy

Chorobę leczy się wieloma antybiotykami, by mieć pewność, że zabije się jak największą liczbę prątków. Nie wolno skracać czasu leczenia, by nie doprowadzić do nawrotu choroby. Następnie ogranicza się liczbę leków, ale wciąż je stosuje, by zabić te prątki, które przeżyły kurację. Łącznie leczenie może trwać nawet 6 miesięcy.

Szczepienie na gruźlicę

W Polsce od 1955 roku szczepienie profilaktyczne BCG jest obowiązkowe. Wykonuje się je jednoetapowo. U niemowląt procedura ma miejsce w ciągu 24 godzin od narodzin. W przypadku wcześniaków szczepienie przeciw gruźlicy wykonuje się, gdy maluch osiągnie masę ciała powyżej 2000 g.