Arteterapia – co to jest i na czym polega?

Coraz częściej korzystamy z różnych form psychoterapii w celu radzenia sobie z problemami oraz odzyskania radości z życia i poprawy jego jakości w przypadku m.in. zaburzeń lękowych, depresji i innych problemów emocjonalnych. Jednym z rodzajów dostępnych terapii jest terapia poprzez sztukę. Zyskuje ona coraz większe grono zwolenników, wykorzystując szeroko pojęty proces tworzenia w celach terapeutycznych.

Sztuka jest jednym ze sposobów wyrażania siebie. Od dawna była wykorzystywana w celu radzenia sobie z różnymi problemami.

Pierwsze wzmianki na temat leczenia sztuką pochodzą z czasów starożytnych. Arteterapia jako forma terapii zaczęła rozwijać się na przełomie lat 70. i 80. ubiegłego stulecia. Prekursorem dzisiejszej arteterapii był Adrian Hill – ten brytyjski artysta po raz pierwszy użył terminu „art therapy” w 1942 roku. Jego działania ukierunkowane były na pomoc weteranom wojennym, którzy cierpieli m.in. z powodu stresu pourazowego.

Na początku rozwoju arteterapii służyła ona w celu leczenia pacjentów szpitali psychiatrycznych, jednak z czasem wyszła poza mury placówek medycznych, stając się formą terapii dostępną dla każdego. W Polsce dynamiczny rozwój tej formy psychoterapii obserwowany jest od przełomu lat 80. i 90. ubiegłego stulecia. Obecnie arteterapia stanowi jedną z częściej wybieranych form psychoterapii, uwzględniając różne metody i formy terapii z wykorzystaniem sztuki. Co więcej, arteterapia stosowana jest nie tylko w działaniach terapeutycznych i leczniczych, ale także ma charakter profilaktyczny i edukacyjny.

Na czym polega arteterapia?

W arteterapii wykorzystywane są różne dziedziny artystyczne w celu poprawy ogólnie rozumianej jakości życia m.in. osób cierpiących z powodu traum, depresji, zaburzeń lękowych, a także osób, które blokują ich fizyczne ograniczenia, związane z różnego rodzaju schorzeniami. Ta forma psychoterapii doskonale sprawdza się w przypadku osób w każdym wieku, pomagając kierować własnym zachowaniem, zrozumieć schematy postępowania, a także rozwijać umiejętności interpersonalne.

Termin „arteterapia” składa się z dwóch części „arte” i „terapia” (lepiej widoczne jest to w języku angielskim – art therapy), łącząc w sobie działania artystyczne, a także terapię ukierunkowaną na redukcję różnych problemów pacjentów.

Zajęcia arteterapii odbywają się w bezpiecznym środowisku i w sprzyjających warunkach, dzięki czemu korzystające z tej formy psychoterapii osoby mogą w pełni wykorzystać swój potencjał i skupić się na terapeutycznym procesie twórczym.

Zgodnie z definicją Brytyjskiego Stowarzyszenia Arteterapeutów (The British Association of Art Therapists (BAAT) „arteterapia jest formą psychoterapii – art psychotherapy, która traktuje media artystyczne jako podstawowy sposób komunikacji. We wspierającym środowisku, któremu sprzyja relacja terapeutyczna, uczestnik arteterapii może tworzyć obrazy i obiekty, w celu ich eksploracji oraz dzielenia się znaczeniami, które mogą być z nich odczytane. Dzięki temu osoba może lepiej zrozumieć siebie oraz naturę swoich problemów i trudności. To z kolei może prowadzić do pozytywnej trwałej zmiany w jego postrzeganiu siebie, w aktualnych relacjach oraz ogólnie rozumianej jakości życia”.

Arterapia a inne formy terapii

Arteterapia różni się od terapii zajęciowej oraz typowych zajęć rozwijających indywidualne talenty ich uczestników. Osoby korzystające z arteterapii nie muszą mieć zdolności artystycznych, bo terapeuta nie skupia się na wartościach estetycznych wytworzonych obiektów i nie wykorzystuje pracy twórczej w procesie diagnostycznym. Media artystyczne w przypadku arteterapii służą w celu rozwoju osobistego, odkrywania własnych problemów, a także właściwego postrzegania otaczającej pacjenta rzeczywistości. W przypadku arteterapii widoczna jest szczególna relacja terapeutyczna, która nie dotyczy pacjenta i terapeuty, ale twórcy i jego dzieła.

Stosowanie materiałów artystycznych ułatwia zebranie myśli i skupienie się na aktualnych relacjach, a także pomaga redukować stres. Ta forma terapii jest szczególnie użyteczna w przypadku osób, które mają problemy z wyrażaniem swoich myśli i uczuć drogą werbalną. Uczestniczenie w zajęciach arteterapii pomaga nazwać problem i umożliwia klientowi dokonanie zmiany oraz rozwój osobisty w sprzyjających ku temu warunkach.

Rodzaje arteterapii

W ramach arteterapii odbywają się różne zajęcia, które pozwalają wyrażać myśli i uczucia przez sztukę. Do głównych form arteterapii zaliczamy m.in.:

• ekspresję plastyczną – obejmuje dziedziny wizualnej twórczości artystycznej;
• teatroterapię i kinoterapię – obejmuje sztuki wizualne;
• choreoterapię – terapia tańcem;
• muzykoterapię – terapia dźwiękiem;
• biblioterapię – terapia poprzez czytanie książek.

Jedną z najstarszych i najczęściej stosowanych form terapii poprzez sztukę jest muzykoterapia, która znajdowała zastosowanie już w czasach starożytnych.

Uczestnik arteterapii może sam wybrać odpowiadającą mu formę sztuki, która pozwoli na zrozumienie własnych problemów oraz wyrażanie myśli i emocji, a także nawiązanie szczególnej relacji terapeutycznej z tworzonym dziełem.

Cele arteterapii

Głównym celem arteterapii jest ukazywanie pozytywnych, jasnych stron życia, które często przysłaniają różne problemy emocjonalne. Pojawiają się one na skutek przebytych traum, trudnych doświadczeń życiowych, odrzucenia, a także braku wsparcia i niskiej samooceny. W założeniu arteterapia pełni bardzo ważne funkcje, umożliwiając relaks i sprzyjając nabieraniu sił witalnych, ucząc, a także pomagając wyzbyć się szkodliwych mechanizmów działania i zastąpić je mechanizmami, które sprzyjają lepszemu samopoczuciu oraz rozwojowi osobistemu.

Do głównych celów arteterapii zaliczamy m.in.:

• odreagowanie tłumionych emocji i wewnętrznych napięć, a także wyzbycie się gniewu i agresji, które są skutkiem narastającej frustracji;
• szeroko pojętą socjalizację oraz rozwijanie zdolności emocjonalno-społecznych,
• rozwijanie zdolności percepcyjno-poznawczych,
• relaksację,
• ukierunkowanie na samoakceptację i wzrost zdolności manualnych,
• ujawnianie wewnętrznych blokad,
• komunikację za pomocą różnych środków artystycznych.

Zastosowanie arteterapii u dzieci i młodzieży

Arteterapia ma szerokie zastosowanie w przypadku pacjentów w różnym wieku. Doskonale sprawdza się jako forma terapii dla dzieci i młodzieży, osób dorosłych oraz osób starszych, pomagając radzić sobie z rozmaitymi problemami, które pojawiają się na każdym z etapów życia.

W przypadku najmłodszych pacjentów arteterapia jest jednym ze sposobów na pokonanie nieśmiałości, budowanie poczucia własnej wartości, a także pokonywanie ograniczeń, które związane są z różnego rodzaju fobiami sytuacyjnymi. Dzięki arteterapii dzieci rozwijają swoje wrodzone umiejętności oraz zyskują impuls, który pomaga im w nazywaniu nie tylko trudnych, ale także pozytywnych emocji. Arteterapia może być stosowana również w przypadku dzieci z różnego rodzaju wadami wrodzonymi oraz niedoborami rozwojowymi, dzięki czemu odgrywa ważną rolę w procesie adaptacji do nowych warunków w środowisku przedszkolnym i szkolnym, a także ułatwia akceptację „inności”.

Arteterapia u młodzieży stosowana jest przede wszystkim w celu redukcji objawów różnego rodzaju zaburzeń psychicznych. Doskonale sprawdza się w przypadku obniżonego nastroju, zaburzeń lękowych, depresji, a także braku samoakceptacji i poczucia odrzucenia przez grupę rówieśniczą.

Zastosowanie arteterapii u dorosłych

Zastosowanie arteterapii u dorosłych umożliwia m.in. odzyskanie radości z życia, która została utracona na skutek zmagania się z problemami dnia codziennego, przemęczenia i przepracowania, a także związanych z nadmiernym obciążeniem układu nerwowego zaburzeń o podłożu psychicznym. Dzięki różnym formom arteterapii łatwiej jest odnaleźć sens życia oraz zrozumieć często sprzeczne emocje, które kumulując się w organizmie, prowadzą m.in. do występowania objawów psychosomatycznych.

Nie mniej korzystnie wpływa arteterapia na seniorów, którzy coraz częściej zmagają się z osamotnieniem i izolacją społeczną, a także postępującymi zmianami w organizmie, które są skutkiem nasilających się procesów starzenia. Dzięki niej uczestnicy sesji arteterapii (osoby starsze) nie tylko mogą spędzać czas w grupie zmagającej się z podobnymi problemami, ale także zyskują możliwość do kreatywnego i rozwijającego spędzania czasu. Bardzo ważne w przypadku arteterapii seniorów jest usprawnianie manualne, dzięki któremu osoby starsze mogą oderwać myśli od chorób i problemów, z którymi się borykają.

Ze względu na bardzo korzystne oddziaływanie tej formy psychoterapii, arteterapia stosowana jest również w terapii uzależnień, oraz redukcji stresu pourazowego.