Komórki nowotworowe mogą zacząć się namnażać w różnych miejscach w organizmie. Gwiaździak jest nowotworem, który wywodzi się z komórek ośrodkowego układu nerwowego, stanowiąc dość duży odsetek wszystkich nowotworów złośliwych, które są diagnozowane w jego obrębie.
Gwiaździaki (astrocytoma) najczęściej diagnozowane są u małych dzieci oraz osób w średnim lub podeszłym wieku. Statystyki wskazują, że szczyt zachorowań w grupie dzieci przypada pomiędzy 3. a 10. rokiem życia. Gwiaździaki u osób dorosłych są najczęściej diagnozowane po 60. roku życia. Nie oznacza to, że ten nowotwór pierwotny nie może rozwinąć się u osoby spoza grupy szczególnego ryzyka, bo gwiaździaki bywają także diagnozowane np. u młodych dorosłych.
Gwiaździaki to nowotwory z grupy glejaków. Mogą utworzyć się w obrębie mózgu oraz w rdzeniu kręgowym. Glejak to pierwotny nowotwór o charakterze złośliwym. Oznacza to, że powstaje z komórek układu nerwowego i nie jest związany z przerzutami z innych narządów.
Warto wiedzieć, że gwiaździaki zaliczane są do grupy najczęściej diagnozowanych nowotworów pierwotnych OUN. Powstają z astrocytów, które tworzą tkankę podporową mózgu. Zwykle rozwijają się w obrębie pnia mózgu, w półkulach mózgu, w obrębie półkul móżdżku, a także w okolicy nadnamiotowej. Rzadziej gwiaździaki tworzą się w okolicy rdzenia kręgowego. Lokalizacja gwiaździaków w przypadku małych pacjentów i osób dorosłych jest nieco inna. U dzieci dominują gwiaździaki w pniu mózgu i półkulach mózgowych, a u dorosłych najczęściej diagnozowane są gwiaździaki w okolicy nadnamiotowej.
Każdy nowotwór, w szczególności złośliwy, niesie za sobą poważne ryzyko. Jest ono związane nie tylko z zaburzeniami w obrębie funkcjonowania narządów i układów, w których się rozwija, ale także ryzykiem naciekania okolicznych tkanek i dawania przerzutów do odległych narządów. W przypadku nowotworów ośrodkowego układu nerwowego często mamy do czynienia z dość niespecyficznymi objawami, które stopniowo zwiększają swoje nasilenie, co ma związek ze wzrostem guza. Rosnący guz powoduje wzrost ciśnienia wewnątrzczaszkowego oraz zaczyna uciskać okoliczne struktury mózgu, zaburzając ich funkcje.
W zależności od lokalizacji guza nowotworowego i stopnia jego złośliwości mogą pojawiać się nieco inne objawy oraz różne jest ich nasilenie. Niezależnie od rodzaju guza mózgu jego wzrost powoduje jednak kilka typowych dolegliwości, które są wskazaniem do wykonania badań diagnostycznych.
Klasyfikacja gwiaździaków
Jak już zostało wspomniane, gwiaździaki to rodzaj glejaków, które klasyfikowane są w zależności od stopnia złośliwości guza. Co ważne - gwiaździaki cechują się różnym charakterem. Nowotwory te mają zarówno charakter złośliwy, jak i łagodny. W celu klasyfikacji gwiaździaków stosowany jest m.in. system WHO, który uwzględnia podział guzów mózgu pod względem ich budowy histologicznej.
System ten uwzględnia cztery stopnie gwiaździaka. Stopień pierwszy gwiaździaka według systemu podziału WHO to młodzieńczy żółtakogwiaździak pleomorficzny, podwyściółkowy, gwiaździak włosowatokomórkowy i gwiaździak wielkokomórkowy. Guzy te najczęściej diagnozowane są u dzieci, charakteryzując się stosunkowo łagodnym przebiegiem i dobrymi rokowaniami. Stopień drugi to gwiaździak (astrocytoma low grade). Stopień trzeci to gwiaździak anaplastyczny. Stopień czwarty to glejak wielopostaciowy.
Wśród wszystkich glejaków największą grupę stanowią gwiaździaki rozlane. Są one bardzo różnorodną pod względem budowy grupą guzów mózgu, które najczęściej rozwijają się u dzieci, a także młodych dorosłych. Ten nowotwór o niskim stopniu złośliwości charakteryzuje się powolnym wzrostem, jednak ma on tendencję do naciekania okolicznych struktur.
Inny podział gwiaździaków dzieli te zmiany na gwiaździaki włókienkowe, gwiaździaki protoplazmatyczne oraz gwiaździaki tucznokomórkowe. Cechują się one różnym obrazem histyologicznym. Cechą charakterystyczną gwiaździaków jest atypia komórkowa, czyli zespół nieprawidłowych cech złośliwości w budowie komórek.
Gwiaździaki jako jeden z rodzaju glejaków, które powstają z komórek glejowych, będących drugim składnikiem tkanki nerwowej. Z tego względu ich obecność w ośrodkowym układzie nerwowym jest poważnym zagrożeniem. Wzrost gwiaździaka oraz innych glejaków niszczy okoliczną tkankę układu nerwowego, co przekłada się na zaburzenia w funkcjonowaniu organizmu chorego.
Gwiaździaki i inne rodzaje glejaków wymagają specjalistycznego leczenia, które dobierane jest pod względem umiejscowienia guza, stopnia złośliwości oraz wielkości guza. Gwiaździaki o niskim stopniu złośliwości dobrze rokują; gwiaździaki o wyższym stopniu złośliwości mogą powodować problemy na etapie leczenia, co ma związek przede wszystkim z większym ryzykiem pojawienia się przerzutów.
Objawy gwiaździaka
Wszystkie guzy mózgu objawiają się w podobny sposób, zaburzając m.in. funkcjonowanie różnych zmysłów oraz wpływając na przekaźnictwo nerwowe, co powoduje m.in. napady padaczkowe. Do grupy częstych objawów gwiaździaków i innych guzów mózgu zaliczamy m.in.:
- zaburzenia mowy,
- zaburzenia widzenia,
- zaburzenia świadomości,
- nocny i poranny ból głowy,
- zmiany osobowości,
- zaburzenia psychiczne,
- zawroty głowy,
- nudności i wymioty na czczo,
- zaburzenia równowagi.
W przypadku gwiaździaków pojawiają się objawy ogniskowe, czyli m.in. porażenie połowicze i porażenia nerwów czaszkowych. Objawy gwiaździaka to objawy typowe dla większości guzów mózgu, czyli m.in. silny ból głowy, a także poranne wymioty, które są związane ze wzrostem ciśnienia wewnątrzczaszkowego – podnosi się ono na skutek wzrostu guza. Spektrum objawów guzów mózgu zależne jest od wielu czynników. Jeżeli mamy do czynienia ze zmianą o łagodną, która wolno rośnie i nie nacieka okolicznych tkanek, to objawy mogą pojawić się nawet po kilku lub kilkunastu miesiącach od początku choroby. Agresywne guzy mózgu, które szybko rosną, naciekając okoliczne tkanki i atakując odległe narządy, mogą zacząć dawać objawy po zaledwie kilku tygodniach od powstania pierwszej zmutowanej komórki nowotworowej.
U dzieci, których ośrodkowy układ nerwowy intensywnie się rozwija, przebieg choroby bywa bardzo szybki.
Jak diagnozowane są gwiaździaki?
Gwiaździak diagnozowany jest dzięki badaniom obrazowym, które pozwalają określić jego położenie, a także wielkość. Do badań obrazowych, które stosowane są na etapie diagnostyki gwiaździaka, zaliczamy rezonans magnetyczny i tomografię komputerową. Ostateczną diagnozę pozwala postawić wykonana biopsja, która pozwala także dokładnie określić, z jakim typem zmiany nowotworowej mamy do czynienia. Biopsja nie jest wykonywana u każdego pacjenta. Lekarz prowadzący decyduje o konieczności pobrania próbki guza, która następnie jest wysyłana do badania histopatologicznego.
Gwiaździak – leczenie
Guzy ośrodkowego układu nerwowego to trudny w leczeniu rodzaj nowotworów, które nie zawsze mogą zostać w całości usunięte. Powodzenie leczenia zależne jest m.in. od lokalizacji guza, jego rozmiaru i stopnia naciekania okolicznych tkanek. Niekiedy całkowite wycięcie guza może doprowadzić do poważnych uszkodzeń struktur OUN, dlatego przed podjęciem decyzji o metodzie leczenia, są brane pod uwagę nie tylko korzyści, ale także zagrożenia, z którymi wiąże się leczenie operacyjne. Na etapie wyboru metody leczenia nowotworów układu nerwowego brane są także pod uwagę rokowania pacjentów.
W leczeniu różnego typu guzów mózgu stosowane są nie tylko metody chirurgiczne, ale także leczenie dodatkowe np. radioterapia. Gwiaździak I stopnia oraz gwiaździak II stopnia często dobrze rokują, co sprawia, że istnieje szansa na ich całkowite usunięcie. W tym przypadku wsparcie leczenia operacyjnego najczęściej stanowi radioterapia.
Gwiaździaki III stopnia i gwiaździaki IV stopnia często wymagają nie tylko leczenia operacyjnego oraz radioterapii pooperacyjnej, ale także chemioterapii.
Podsumowując, gwiaździak jest jednym z glejaków, które rozwijają się z komórek gleju. Wśród tych nowotworów ośrodkowego układu nerwowego wyróżniamy guzy o różnym stopniu złośliwości, co wpływa na rokowania pacjentów. Szczyt zachorowań przypada na pierwszą dekadę życia oraz szóstą dekadę życia, jednak nowotwory te są także diagnozowane u młodych dorosłych.
W przypadku gwiaździaków mamy do czynienia z guzami, które mnogą stanowić niewielkie lub znaczne zagrożenie dla zdrowia i życia. Niektóre gwiaździaki rozrastają się powoli, co sprawia, że wywołują niezbyt nasilone objawy. Szybko rosnące glejaki gwiaździste mogą w krótkim czasie od momentu powstania wywoływać nasilające się objawy choroby. Sygnały alarmowe, które mogą wskazywać na guz OUN to m.in. ból głowy w nocy i nad ranem, poranne nudności i wymioty, a także zaburzenia w funkcjonowaniu wzroku oraz mowy i zaburzenia świadomości.
Czytaj też:
Rak mózgu – ile się żyje? Poznaj jego przyczyny, objawy i sposoby leczenia