Choroba popromienna – objawy, leczenie i skutki

Choroba popromienna wywołuje szereg katastrofalnych dla organizmu skutków, do których zaliczają się nie tylko nowotwory złośliwe, ale również choroby skóry, choroby hematologiczne, zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej, zaburzenia hormonalne, wady genetyczne płodu. Ostra choroba popromienna jest w stanie doprowadzić do szybkiego zgonu osoby, która przyjęła wysokie dawki promieniowania jonizującego. Co trzeba wiedzieć o chorobie popromiennej i jakie dawki są niebezpieczne?

Promieniowanie a katastrofa w Czarnobylu

26 kwietnia 1986 roku wybuchł reaktor w elektrowni jądrowej w Czarnobylu. Była to największa katastrofa elektrowni jądrowej w historii świata. Do atmosfery dostały się promieniotwórcze izotopy, a katastrofa dotknęła tysięcy ludzi w całej Europie – nie tylko na terytorium ZSRR, ale także w państwach centralnych i zachodnich.

Choroba popromienna to hasło, które wywołuje nasze przerażenie. Jest to szereg różnych objawów, które pojawiają się na skutek działania promieni jonizujących. To, jakie one będą, jest uzależniona od dawki przyjętego promieniowania.

Po katastrofie w Czarnobylu tysiące ludzi zachorowały na przewlekłą chorobę popromienną i nowotwory, zwłaszcza nowotwory tarczycy. Oficjalne dane mówią o kilkudziesięciu ofiarach, głównie pracowników elektrowni, którzy przyjęli dawki promieniowania wielokrotnie przekraczające normę. Według danych niezależnych organizacji i Greenpeace, ofiar było zdecydowanie więcej, ponieważ trzeba zaliczyć do nich również tych ludzi, którzy zmarli na skutek choroby popromiennej.

Co to jest choroba popromienna?

Choroba popromienna to inaczej choroba radiacyjna. Promieniowanie elektromagnetyczne działa bardzo negatywnie na organizm człowieka, powodując uszkodzenie cząsteczki komórkowej. Jest w stanie uszkadzać chromosomy i DNA komórek, wywołując w nich trwałe zmiany. Nie wszystkie z nich są widoczne od razu – niektóre dopiero po pewnym czasie. Jest to uzależnione od dawki promieniowania jonizującego.

Wysokie dawki promieniowania są w stanie doprowadzić do rozwoju ostrej choroby popromiennej, której pierwsze objawy występują już kilka godzin po napromieniowaniu. Nadmierne dawki promieniowania powodują niedotlenienie mózgu, chory szybko traci przytomność, a wkrótce umiera.

Jakie są śmiertelne dawki promieniowania?

Chorobę popromienną może wywołać dawka promieniowania 100-200 R. W Czarnobylu pracownicy przyjęli dawki o wiele wyższe, wynoszące 5,6 R/s (200 Gy/h). Ostrą chorobę popromienną jest w stanie wywołać już dawka 200-400 R.

W czasie badania rentgenowskiego przyjmuje się bardzo niskie dawki promieniowania wynoszące od 0,001 msV do 1 msV. Ryzyko wystąpienia przewlekłej choroby popromiennej wzrasta przy przyjęciu dawki wyższej niż 100 msV.

Rodzaje choroby popromiennej

Rozróżnia się kilka rodzajów choroby popromiennej:

• enzymatyczna choroba popromienna – utrata przytomności, później śmierć
• mózgowa choroba popromienna – następuje utrata przytomności, a następnie zgon. Jest to postać choroby, która najszybciej się rozwija
• hematologiczna choroba popromienna – objawia się głównie zmniejszeniem ilości limfocytów we krwi obwodowej
• jelitowa choroba popromienna – może wystąpić niedrożność jelit, skaza krwotoczna, posocznica, uszkodzenie przewodu pokarmowego

Objawy choroby popromiennej

Objawy choroby popromiennej są różne. Po przyjęciu wysokiej dawki promieniowania na skórze pojawiają się oparzenia, obrzęk i otwarte rany, które powodują ogromny ból. Następuje szereg zmian w układzie krwionośnym, zmniejszenie ilości limfocytów we krwi obwodowej i spadek odporności. Zaburzeniu ulega gospodarka wodno-elektrolitowa, występują krwiste biegunki. Jeśli choroba popromienna przyjmie postać mózgową, człowiek bardzo szybko traci przytomność, a następnie umiera.

Do objawów choroby popromiennej zaliczają się:

• symptomy ze strony przewodu pokarmowego
• obniżenie odporności
  
• osłabienie układu kostnego
• osłabienie układu krwionośnego
• uszkodzenie przewodnictwa nerwowego
• skaza krwotoczna
• ogólne osłabienie
• utrata przytomności
• skrócenie życia bezpłodność
• przyspieszone starzenie
• uszkodzenie genomu komórek płciowych
• zwiększona liczba wad wrodzonych

Objawy choroby popromiennej przewlekłej

Choroba popromienna może mieć również charakter przewlekły. W takiej sytuacji występują odległe skutki jednorazowego napromieniowania, które dopiero po kilku lub kilkunastu latach dają o sobie znać. Takie osoby narażone są na choroby tarczycy, zaburzenia hormonalne, zaćmę, a także rozwój nowotworów złośliwych, chłoniaków, białaczki, raka piersi.

Przewlekła choroba popromienna może także doprowadzić bezpłodności, występowania wad wrodzonych u płodów w ciąży, szybkiego starzenia organizmu i do skrócenia długości życia. Z danych wynika, że promieniowanie może także doprowadzić do rozwoju alergii oraz chorób skóry.

Choroba popromienna a choroby tarczycy

Duże dawki promieniowania jonizującego mogą wywoływać choroby tarczycy. Gruczoł dokrewny przechwytuje jod radioaktywny, co zwiększa ryzyko wystąpienia choroby nowotworowej tarczycy. Z tego względu po katastrofie w Czarnobylu zalecano wszystkim ludziom przyjmowanie jodu, by ustabilizować pracę tarczycy i dostarczyć jej takiej ilości jodu, by już nie przechwytywała go z powietrza.

Po katastrofie w Czarnobylu odnotowano częstsze zachorowania na nowotwory tarczycy u osób zamieszkujących tereny współczesnej Białorusi, Ukrainy i Rosji. Szczególnie wyraźnie było widać to u dzieci, które chorowały znacznie częściej niż przed katastrofą. Choroby tarczycy rozwijały się u dzieci na skutek picia mleka skażonego izotopami promieniotwórczymi.

Choroba popromienna – przyczyny

Przyczyną choroby popromiennej jest przyjęcie dużej dawki promieniowania jonizującego. Na wystąpienie tego rodzaju choroby narażeni są pracownicy elektrowni jądrowych, ale też radiofarmaceutycy, którzy pracują przy promieniowaniu jonizującym i nie stosują odpowiedniej odzieży ochronnej.

Warto podkreślić, że w czasie zwykłego badania radiologicznego, przy dobrze pracującym sprzęcie, pacjent przyjmuje niewielkie dawki promieniowania, które nie wywołują choroby popromiennej.

Choroba popromienna a odczyn popromienny

Choroba popromienna to nie odczyn popromienny. Odczyn może dotknąć osoby, które otrzymują dużą dawkę promieniowania jonizującego np. w czasie badania rentgenowskiego, gdy sprzęt do RTG nie pracuje prawidłowo. W takiej sytuacji pojawiają się objawy ze strony organizmu takie jak zaczerwienienie czy swędzenie skóry, a także większa podatność na infekcje grzybicze czy wirusowe.

Odczyn popromienny – choroba popromienna po naświetlaniach

Odczyn popromienny może wystąpić również u osób, które biorą udział w radioterapii. Tego rodzaju zabiegi nie powodują żadnego bólu, ale po ich zakończeniu mogą wystąpić różne objawy ze strony organizmu. Pojawiają się wtedy problemy skórne takie jak obrzęk czy rany, wypadają włosy i rzęsy. Wzrasta ryzyko wystąpienia infekcji o podłożu bakteryjnym czy grzybiczym. Mogą też wystąpić problemy żołądkowo-jelitowe, nudności i wymioty.

Choroba popromienna a ciąża

Choroba popromienna może doprowadzić do śmierci wewnątrzmacicznej płodu. Dotyczy to zwłaszcza kobiet, które przyjęły duże dawki promieniowania w pierwszym trymestrze ciąży. W późniejszych tygodniach ciąży promieniowanie może spowodować szereg wad u dziecka, doprowadzić do jego śmierci okołoporodowej lub śmierci matki w czasie porodu.

Leczenie choroby popromiennej

Leczenie choroby popromiennej uzależnione jest od przyjętej dawki promieniowania. W przypadku ostrej choroby popromiennej można jedynie łagodzić ból chorego.

W przypadku chorób przewlekłych zaleca się preparaty krwiopochodne, środki przeciwwirusowe, środki przeciwbakteryjne, antybiotyki.

Czytaj też:
Czy możemy się przygotować na katastrofę nuklearną? Prof. Królicki: Nie mam płynu Lugola w apteczce