Wysoki poziom cholesterolu we krwi kojarzymy przede wszystkim z osobami w średnim i podeszłym wieku, jednak coraz częściej jest on także diagnozowany u ludzi młodych, a nawet młodzieży i dzieci. Winne temu są przede wszystkim codzienne nawyki, do których zaliczamy stosowanie bogatej w produkty wysoko przetworzone diety, a także znikoma (lub nawet jej brak) aktywność fizyczna. Choć cholesterol jest związkiem lipidowym, który niezbędny jest do prawidłowego funkcjonowania organizmu, bo stanowi m.in. składnik błon komórkowych, to zbyt wysokie stężenie cholesterolu we krwi w poważny sposób szkodzi zdrowiu.
Wysoki cholesterol całkowity to poważny problem zdrowotny, który wymaga odpowiedniego postępowania. W przypadku nieznacznego podwyższenia poziomu cholesterolu we krwi najczęściej, w pierwszej kolejności, zalecana jest zmiana diety i zwiększenie aktywności fizycznej. Na skutek zmiany nawyków żywieniowych oraz zwiększenia aktywności fizycznej możliwe jest obniżenie cholesterolu do wartości prawidłowej, jednak trzeba pamiętać, że musimy zdrowe nawyki wprowadzić do swojego życia na stałe, gdyż inaczej cholesterol całkowity ponownie wzrośnie. Warto dowiedzieć się więcej na temat dobrego i złego cholesterolu, a także jego źródeł w diecie i sposobów redukcji podwyższonego poziomu tłuszczowych substancji chemicznych, które dostarczamy do organizmu wraz z pożywieniem, bo pomoże to zadbać o ogólny stan zdrowia i uniknąć poważnych powikłań, do których zaliczamy m.in. zawał serca czy nadciśnienie tętnicze.
Cholesterol – co warto o nim wiedzieć?
Na temat cholesterolu we krwi oraz jego wpływu na organizm funkcjonuje wiele mitów. Co jakiś czas pojawiają się także niepotwierdzone wiarygodnymi badaniami informacje na temat braku szkodliwego wpływu cholesterolu na organizm, co sprawia, że tak naprawdę, nie wiemy, czy faktycznie cholesterol nam szkodzi. Komu ufać? Jak najbardziej lekarzom, którzy od wielu lat przestrzegają przed szkodliwością cholesterolu, który dostarczamy do organizmu w nadmiarze wraz z m.in. podrobami, tłustymi wędlinami, potrawami smażonymi oraz tłustym nabiałem. Faktem jest, że cholesterol jest związkiem niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania organizmu, więc powinien znajdować się w naszej diecie, aby mogły przebiegać np. reakcje metaboliczne, jednak dostarczany do organizmu w nadmiarze, odkłada się na ścianach naczyń krwionośnych, tworząc blaszki miażdżycowe, które zwiększają ryzyko wystąpienia zawału serca i udaru mózgu.
Czym jest cholesterol?
Cholesterol to substancja lipofilowa (substancja tłuszczowa), którą nasz organizm wytwarza w wątrobie w formie cholesterolu endogennego. Cholesterol egzogenny dostarczany jest do organizmu wraz ze spożywanymi przez nas pokarmami, stanowiąc uzupełnienie cholesterolu endogennego. Cholesterol jest potrzebny do prawidłowego funkcjonowania organizmu, jednak jego nadmiar może nam poważnie zaszkodzić. Coraz częściej podwyższony poziom cholesterolu we krwi diagnozowany jest u dzieci i młodzieży oraz młodych dorosłych, choć jeszcze kilka dekad temu podwyższony cholesterol był diagnozowanym jedynie u osób w średnim i podeszłym wieku. Wskazaniem do zbadania poziomu cholesterolu jest nadwaga i otyłość oraz prowadzenie siedzącego trybu życia. Co ważne, u osób szczupłych także diagnozowany jest podwyższony cholesterol, dlatego w celach profilaktycznych powinniśmy badać jego poziom, nawet jeżeli nasza masa ciała jest prawidłowa.
Cholesterol nie jest związkiem rozpuszczalnym w osoczu krwi i w wodzie. Aby mógł pełnić swoje funkcje w organizmie, cząsteczka cholesterolu musi połączyć się z innymi związkami, które ją transportują, przekształcając się do rozpuszczalnych w wodzie lipoproteidów. Cząsteczkami transportującymi cholesterol są białka transportujące, tłuszcze oraz fosfolipidy. Po połączeniu cholesterolu ze związkami transportowymi powstaje rozpuszczalna w wodzie struktura – lipoproteina - która transportowana jest po całym organizmie.
Lipoproteidy to m.in. HDL i LDL. Są one mylnie utożsamiane z odmianami cholesterolu, jednak w rzeczywistości są lipoproteidami transportującymi jego cząsteczki w organizmie. Po połączeniu cząsteczki cholesterolu z lipoproteidami powstają lipoproteiny HDL i LDL, które zbudowane są z różnych białek, pełniąc nieco inne funkcje i cechując się odmiennymi właściwościami.
Funkcje cholesterolu
Jak już zostało wspomniane, cholesterol jest związkiem niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Cholesterol potrzebny jest m.in. do budowy błon komórkowych, a także wytwarzania przez organizm kwasów żółciowych. Co ważne – bez cholesterolu nie mogą zachodzić w organizmie również inne reakcje metaboliczne – uczestniczy on m.in. w syntezie witaminy D, której niedobory w niekorzystny sposób odbijają się na stanie naszego zdrowia. Cholesterol bierze również udział w reakcjach metabolicznych, np. uczestniczy w produkcji hormonów steroidowych.
Rodzaje cholesterolu
Rodzaj cholesterolu związany jest z rodzajem związków transportowych, z którymi połączy się jego cząsteczka. Potocznie dzieli się cholesterol na „dobry” cholesterol HDL i „zły” cholesterol LDL. Te lipoproteidy różnią się pod względem gęstości oraz pełnionych funkcji, odmiennie wpływając na stan naszego zdrowia. Z tego względu niezbędne jest utrzymanie odpowiednio wysokiego stosunku cholesterolu HDL do cholesterolu LDL. Niski poziom cholesterolu LDL i wysoki poziom cholesterolu HDL chroni m.in. przed chorobą wieńcową. O wysoki poziom cholesterolu HDL możemy zadbać, stosując zdrową dietę, która uwzględnia m.in. fitosterole roślinne.
W celach profilaktycznych, oprócz badania poziomu cholesterolu całkowitego oraz jego poszczególnych frakcji, powinniśmy także badać poziom trójglicerydów. Profilaktycznie poziom cholesterolu całkowitego we krwi oraz trójglicerydów powinniśmy sprawdzać raz na 5 lat, jednak w przypadku zdiagnozowanej miażdżycy i innych chorób przewlekłych, badanie cholesterolu całkowitego trzeba wykonywać raz w roku. Dotyczy to osób dorosłych, zwłaszcza jeżeli występują dodatkowe czynniki ryzyka nadmiernego wzrostu poziomu cholesterolu, do których zaliczamy m.in. palenie tytoniu i niektóre choroby przewlekłe.
Cholesterol HDL, czyli „dobry” cholesterol
Lipoproteiny różnią się pod względem m.in. gęstości. Cholesterol HDL to lipoproteina o wysokiej gęstości, co ma związek z wysoką zawartością białek. Stanowią one ponad 50% cząsteczki cholesterolu HDL. Dlaczego Cholesterol HDL jest nazywany „dobrym” cholesterolem? HDL usuwa nadmiar cholesterolu LDL, który gromadzi się w komórkach, transportując go do wątroby, która odpowiada za jego metabolizowanie. Dzięki temu zmniejsza się ryzyko rozwoju miażdżycy oraz innych powikłań, które powoduje wysoki poziom cholesterolu we krwi.
Cholesterol LDL, czyli „zły” cholesterol
Cholesterol LDL to szkodząca naszemu zdrowiu frakcja cholesterolu. Charakteryzuje się ona niską gęstością. LDL jest najważniejszym układem transportującym w organizmie dostarczany wraz z pożywieniem cholesterol, co sprawia, że w przypadku stosowania nieodpowiednio skomponowanej diety, prowadzenia siedzącego trybu życia, a także dodatkowych czynników ryzyka, dość szybko może dojść do hiperlipidemii, czyli znacznego podniesienia poziomu cholesterolu we krwi.
Do skutków ubocznych wysokiego poziomu cholesterolu LDL zaliczamy bardzo szybki rozwój miażdżycy w obrębie m.in. naczyń wieńcowych. Stosowanie bogatej w tłuste produkty diety jest najczęstszą przyczyną nadmiernego wzrostu poziomu cholesterolu LDL w organizmie. Nie wszystkie jego cząsteczki mogą zostać wówczas zmetabolizowane, co skutkuje ich odkładaniem się w postaci blaszek miażdżycowych w naczyniach krwionośnych. Miażdżyca prowadzi do rozwoju choroby wieńcowej, a także innych powikłań, wpływając na ogólne samopoczucie, poprzez zmniejszenie wydolności, a także zwiększając ryzyko np. udaru mózgu.
Normy cholesterolu
Prawidłowy poziom cholesterolu całkowitego u zdrowej osoby dorosłej to 125-200 mg/dl. Stosunek cholesterolu HDL do LDL to:
- HDL minimum 50 mg/dl dla kobiet i minimum 40 mg/dl dla mężczyzn.
- LDL poniżej 100 mg/dl w przypadku kobiet i mężczyzn.
Podwyższony cholesterol całkowity u osoby dorosłej to 200-250 mg/dl. O poziomie znacznie podwyższonym mówimy, gdy wynik badania cholesterolu wskazuje powyżej 250 mg/ml.
Jak obniżyć cholesterol?
Obniżenie poziomu cholesterolu jest możliwe dzięki stosowaniu m.in. zdrowej, bogatej w naturalne i jak najmniej przetworzone produkty diety. Zdrowa dieta na cholesterol powinna uwzględniać przede wszystkim gruboziarniste kasze, pełnoziarniste pieczywo i inne produkty z pełnego przemiału, warzywa, owoce, chudy nabiał i chude mięso, a także zdrowe tłuszcze roślinne. Potrawy powinny być przygotowywane w sposób ograniczający dostarczanie do organizmu nadmiaru tłuszczów, przede wszystkim tłuszczów zwierzęcych, czyli np. gotowane lub duszone. Bezwzględnie z diety trzeba wyeliminować tłuste mięsa i wędliny, podroby, wyroby garmażeryjne, tłusty nabiał i tłuszcze zwierzęce m.in. smalec i masło.
Zdrowa dieta i aktywność fizyczna bardzo często pozwalają naturalnie obniżyć poziom cholesterolu we krwi, jednak czasami może być także niezbędne leczenie farmakologiczne. Aby leczenie metodami naturalnymi i farmakologicznymi było efektywne, konieczna jest rezygnacja z palenia papierosów i picia alkoholu.
Podsumowanie
Cholesterol dostarczamy do organizmu wraz ze spożywanymi pokarmami, jednak w niewielkim stopniu jest on również syntetyzowany w wątrobie. Wyróżniamy cholesterol endogenny, który jest wytwarzany przez organizm, a także cholesterol egzogenny, który obecny jest w spożywanych przez nas produktach.
Za transport cholesterolu w organizmie odpowiadają białka transportujące, tłuszcze i fosfolipidy. Wraz z cząsteczką cholesterolu tworzą one lipoproteidy, do których zaliczamy tzw. dobry cholesterol HDL i zły cholesterol LDL. Wysoki poziom cholesterolu LDL przyczynia się m.in. do rozwoju chorób układu krążenia, które zwiazane są z miażdżycą, zwiększając ryzyko wystąpienia zawału i udaru mózgu.
Czytaj też:
Dieta wegetariańska – charakterystyka, zasady, jadłospis