Coraz więcej pacjentów słyszy, że musi stosować leczenie immunosupresyjne. Leki te są stosowane np. w chorobach autoimmunologicznych i nowotworowych, gdyż sprawiają, że układ odpornościowy zaczyna zwalczać zdrowe komórki. Ponadto bywają stosowane w leczeniu niektórych schorzeń alergicznych, a także w celu zapobieganiu odrzucenia przeszczepu tkanek np. szpiku kostnego i narządów u pacjentów po zabiegach transplantacyjnych. Leki immunosupresyjne to duża grupa leków, w której znajdują się różnego rodzaju substancje lecznicze.
Immunosupresja i leki immunosupresyjne – podstawowe informacje
Immunosupresja to stan, w którym organizm nie chroni się przed m.in. działaniem drobnoustrojów oraz innych patogenów. Immunosupresja ma związek z obniżeniem produkcji przeciwciał w związku z ograniczeniem aktywności komórek układu odpornościowego, do których zaliczamy m.in. limfocyty B i limfocyty T. Immunosupresja jest powikłaniem różnych schorzeń oraz terapii, jednak czasami konieczne jest ograniczenie aktywności układu odpornościowego za pomocą leków. Do tego celu służą leki immunosupresyjne. Zaliczamy do nich farmaceutyki o różnych mechanizmach działania. Leki immunosupresyjne stosowane są w celu np. „wyciszenia” nadaktywnego układu odpornościowego, który nieprawidłowo rozpoznaje zdrowe i chore komórki, drobnoustroje oraz białka obce i białka organizmu, co powoduje, że rozwijają się choroby autoimmunologiczne – choroby z autoagresji.
Leki immunosupresyjne stosowane są w celu kontrolowanego obniżenia odporności organizmu, zawsze pod ścisłą kontrolą lekarza. Nie są one dostępne dla każdego – przed zastosowaniem tych leków brane są pod uwagę zarówno korzyści terapii, jak i związane z nią zagrożenia. Stosowanie leków immunosupresyjnych związane jest z koniecznością ograniczenia zagrożenia związanego z różnymi zakażeniami i izolacji pacjenta np. tuż po przeszczepie szpiku lub narządów.
Leki immunosupresyjne wywołują różne skutki uboczne, jednak ich przyjmowanie jest czasami niezbędne przez całe życie. Istotną kwestią jest dobór leków immunosupresyjnych do potrzeb konkretnego pacjenta, co pozwala ograniczyć ryzyko związane z występowaniem skutków ubocznych.
Leki o działaniu immunosupresyjnym
Leczenie immunosupresyjne odbywa się z zastosowaniem kilku grup leków. Zaliczamy do nich m.in.:
- glikokortykosteroidy,
- cytostatyki,
- przeciwciała monoklonalne,
- przeciwciała poliklonalne.
Wyróżnia się także inne leki immunosupresyjne, których mechanizm działania nie pozwala na zakwalifikowanie ich do powyższych grup. Leki immunosupresyjne to zróżnicowana grupa leków, wśród których wyróżniamy nie tylko związki chemiczne, ale także związki biologiczne o różnym mechanizmie działania. Wspólną cechą wszystkich leków immunosupresyjnych jest hamowanie działania układu odpornościowego.
Leki immunosupresyjne – glukokortykoidy
Glukokortykoidy to substancje należące do grupy hormonów steroidowych, które są naturalnie wytwarzane w korze nadnerczy. Ich odpowiedni poziom w organizmie jest niezbędny do jego prawidłowego funkcjonowania. Glukokortykoidy biorą udział w procesach aktywności metabolicznej przemian glukozy, białek oraz lipidów. Przy ich udziale odbywa się rozwój, przekształcanie oraz śmierć komórek.
Leki immunosupresyjne z grupy glukokortykoidyów znajdują powszechne zastosowanie w chorobach autoimmunologicznych. Schorzenia, w których najczęściej są stosowane, to m.in.:
- reumatoidalne zapalenie stawów,
- stwardnienie rozsiane,
- nieswoiste zapalenie jelit,
- łuszczyca.
Glukokortykoidy mogą być stosowane dożylnie, miejscowo oraz doustnie. Te leki immunosupresyjne indukują apoptozę limfocytów, obniżają syntezę cytokin i ekspresję cząsteczek adhezyjnych w różnych typach komórek, jednak dokładny mechanizm ich działania nie został jeszcze poznany.
Leki immunosupresyjne – cytostatyki
Kolejną często stosowaną grupą leków immunosupresyjnych są cytostatyki. Mechanizm ich działania polega na hamowaniu podziałów komórkowych limfocytów T oraz limfocytów B. W zależności od rodzaju leku cytostatycznego może on działać niezależnie od fazy cyklu komórkowego lub jedynie w konkretnej fazie cyklu komórkowego.
W tej grupie leków immunosupresyjnych wyróżniamy leki alkilujące, antybiotyki cytotoksyczne i antymetabolity. Cytostatyki stosowane są w leczeniu m.in. chorób autoimmunologicznych oraz nowotworów, a także znajdują zastosowanie w celu zapobiegania odrzuceniu przeszczepów – po raz pierwszy zostały zastosowane w transplantologii.
Do substancji leczniczych z grupy cytostatyków zaliczają się m.in.:
- karboplatyna,
- metotreksat,
- azatiopryna,
- antracykliny,
- bleomycyna.
Czym są przeciwciała monoklonalne i poliklonalne?
Do leków, które oddziałują na układ immunologiczny, zaliczamy również przeciwciała. Stanowią one grupę leków, które znajdują zastosowanie m.in. w leczeniu niektórych nowotworów oraz w zapobieganiu odrzucaniu przeszczepów narządów i tkanek.
Przeciwciała dzielimy na monoklonalne i poliklonalne. Różnią się one pod względem mechanizmu działania. Przeciwciała monoklonalne działają na konkretny antygen. Do tej grupy przeciwciał zaliczamy np. alemtuzumab, natalizumab i trastuzumab. Wybiórcze działanie przeciwciał monoklonalnych pomaga ograniczyć skutki uboczne terapii. Przeciwciała poliklonalne hamują aktywność limfocytów T. Zarówno przeciwciała monoklonalne, jak i przeciwciała poliklonalne wywołują działania niepożądane.
Osłabienie układu odpornościowego na skutek stosowania leków immunosupresyjnych to poważne zagrożenie dla organizmu. Osoby stosujące leki immunosupresyjne są narażone na różne infekcje, które przy braku odporności mogą spowodować liczne powikłania.
Dobór terapii uwzględnia przede wszystkim ogólny stan pacjenta, rodzaj schorzenia oraz ewentualne zagrożenia, które związane są z terapią. Niestety, nie ma leków immunosupresyjnych, które gwarantowałyby brak efektów ubocznych.
Skutki uboczne stosowania leków immunosupresyjnych
Zastosowanie leków immunosupresyjnych ma także skutki uboczne, do których zaliczamy m.in. uszkodzenia ważnych narządów np. wątroby i nerek oraz wrzody żołądka, nadciśnienie tętnicze.
Skutkiem leczenia z zastosowaniem leków immunosupresyjnych są także różnego rodzaju zakażenia np. zakażenie dróg moczowych o podłożu bakteryjnym. Obniżona aktywność układu odpornościowego sprzyja również nawracającym infekcjom wirusowym i grzybiczym.
Czytaj też:
Antoś dostał wątrobę od mamy. To trzysta piąty tego typu przeszczep w PolsceCzytaj też:
Podwójny przeszczep płuc to ratunek dla chorych na zaawansowanego raka
Źródła:
- Ograczyk E., Kowalewicz-Kulbat M., Wawrocki S., Fol M., Immunosupresja – wymagający sprzymierzeniec na trudne czasy, Postępy Hig Med Dosw (online), 2015; tom 69: 1299-1312
- Durlik M., Przybyłowski P., Zalecenia dotyczące leczenia immunosupresyjnego po przeszczepieniu narządów unaczynionych Opracowane przez Polskie Towarzystwo Transplantacyjne