Cechy narcyza. Kim jest osobowość narcystyczna i jak ją rozpoznać?

Kiedy narcyz wkracza do akcji i nalega na „uratowanie” twojego dnia, zwykle ma ukryty motyw. Chociaż ich gest może wydawać się altruistyczny, często wykorzystują tę okazję, by poprawić swój wizerunek.

Narcystyczne zaburzenia osobowości to poważne zaburzenia psychiczne, które mogą mieć podwaliny w dzieciństwie. Często wynikają z wychowania i traktowania dziecka przez rodziców jako wyjątkowe i wybitnie utalentowane. Takie dzieci mają też wysoko podniesioną poprzeczkę i muszą nieustannie przekonywać wszystkich o swojej wyjątkowości, odnosząc kolejne sukcesy. Zaszczepia to w nich myśl, że miłość rodziców do nich jest warunkowa i że jeśli poniosą porażkę, rodzice przestaną ich kochać.

To wpływa na całkowite funkcjonowanie jednostki. Skupione na realizacji zamierzonych celów, osoby z zaburzeniami osobowości mogą instrumentalnie traktować innych, manipulować nimi i ich wykorzystywać. Na tle "gorszych" od siebie osób budują poczucie własnej wartości, przekonując się o własnej wyjątkowości.

Mit o Narcyzie, czyli skąd to się wzięło?

Mit o Narcyzie to jeden z mitów z mitologii greckiej. Opowiada o atrakcyjnym młodzieńcu, tak pięknym, że kochały się w nim wszystkie nimfy. On jednak nie dostrzegał ich, skupiając się jedynie na swojej głównej miłości – łowach. Pewnego dnia, gdy pochylił się nad zwierciadłem wody, ujrzał własne odbicie i natychmiast się w nim zakochał. Zapomniał o całym świecie, aż ostatecznie umarł z powodu nieszczęśliwej miłości. Na jego grobie wyrósł kwiat, który miał białe płatki - narcyz.

Narcyzm – co to jest i skąd się wziął w psychiatrii?

Badania nad jednostkami narcystycznymi mają swoje początki w XIX wieku, ale zjawisko to jest znane ludziom od wieków. Po raz pierwszy określenia osobowość "narcyzopodobna" użył Havelock Eliis w XIX wieku. Słowo "narcyz" zostało jednak po raz pierwszy użyte przez Sigmunda Freuda w 1910 roku w odniesieniu do homoseksualizmu. Freud wyróżnił również narcyzm pierwotny dotyczący maleńkich dzieci, niemowląt, skupionych na zaspokajaniu własnych potrzeb.

Osobowość narcystyczna jest sfokusowana na sobie. Może nie czuć potrzeby zawierania kontaktów towarzyskich i przebywania z innymi ludźmi. Narcyzi są przekonani o własnej wyjątkowości i o tym, że są lepsi od innych. Mogą żyć urojeniami i fantazjami na temat sukcesu, który wkrótce odniosą. Wszystkich wokół przekonują o własnych sukcesach, czując się osobami idealnymi. Dla takich ludzi istnieją tylko dwie sfery - można być albo najlepszym, albo przegrać.

Inne ujęcie narcyzmu

Amerykańska psycholożka Lorna Bejamin uważała, że narcyzm w dużej mierze wynika z czynników wychowawczych i z oczekiwań rodziców, którzy pragną, by ich dziecko było wyjątkowe i odnosiło sukcesy w życiu. Wzrastając w takim poczuciu i w ciągłym oczekiwaniu idealności, dziecko rzeczywiście czuje, że zostało powołane do osiągnięcia na świecie czegoś więcej.

Bejamin używa nawet terminu "Jego Wysokość Dziecko", co ma pokazywać, że rodzice nadmiernie czczą swoje dzieci, stawiając im jednocześnie wysokie wymagania. Takie wychowanie zostawia wyraźny ślad w psychice, a dziecko może czuć, że miłość rodziców do niego jest uwarunkowana jego sukcesami i osiągnięciami.

Dr Denise Davis z Uniwersytetu Vanderbilt z kolei uważa, że narcyzm wynika z pragnienia bycia wyjątkowym. Osobowość narcystyczna tworzy własną legendę, wyobraża sobie różne rzecz, umacniając w sobie przekonanie o tym, że jest lepsza od innych. Tacy ludzie często widzą świat zero-jedynkowo i mają problem z tym, by realnie ocenić rzeczywistość.

Czym cechują się osoby narcystyczne – współczesne rozumienie

Zgodnie ze współczesnymi badaniami osobowości narcystycznej wyróżnia się osobowości narcystyczne żyjące w świetle jupiterów, a także te, które unikają bycia w centrum uwagi (Cooper i Michales w 1987 roku).

Różnice w podejściu do badań nad osobowością narcystyczną dobrze opisali Otto Kernberg i Heinz Kohut. Pierwszy badacz uważał, że narcyzi są zawistnymi egocentrykami, natomiast drugi, że są ludźmi bardzo wrażliwymi, którzy łatwo mogą popaść w zaburzenia depresyjne.

Osobowość narcystyczna – czym jest?

Osobowość narcystyczna to osobowość egocentryczna i arogancka, skupiona wyłącznie na własnej osobie. Jest to osoba przekonana o własnej wyjątkowości i wynosząca się ponad innych ludzi. Uważa się za najpiękniejszą, najmądrzejszą, doskonałą w każdym stopniu, nie widząc w sobie żadnych wad.

Taka osobowość zazwyczaj ma też drugie dno. Oprócz próżności i egocentryzmu, narcyzi w głębi duszy mogą być bardzo niepewni siebie. Takie osoby często porównują się do innych ludzi, są podatni na cierpienie i na zranienie, biorą sobie do serca opinie innych. Choć na zewnątrz mogliby wydawać się twardzi, w głębi serca są krusi, a ich kondycja psychiczna może łatwo ulec rozchwianiu.

Osobowość narcystyczna

Początkowo narcyz wydaje się pewny siebie i uprzejmy. Zrozumienie, że jest pozbawiony skrupułów i kontroli, często pojawia się zbyt późno. Pytanie, które zadaje wielu osób, brzmi „dlaczego?” Dlaczego dana osoba czuje potrzebę kontrolowania i niszczenia innej osoby? Odpowiedź może być bardziej oczywista, niż ludzie zdają sobie sprawę.

Początkowo prawdziwie życzliwa i otwarta osoba zbliża się do narcyza. Jednak instynktownie wyczuwa, że nie jest on tak dobroduszny jak ona. Natychmiast zagraża to narcyzowi. Aby zwalczyć poczucie niepewności, automatycznie uruchamiają się solidne i nieświadome mechanizmy obronne. Ekstremalne i nieprzytomne odchylenie pozwalają narcyzowi uwolnić się od niepewności, widząc „złe” cechy w drugiej osobie. To pozwala narcyzowi czuć się uprawnionym do kontrolowania i zdominowania „problemu”.

Osoba zdrowa emocjonalnie jest świadoma niepewności i nie musi znęcać się, aby lepiej poczuć, kim jest. To narcyz, który jest nierealistyczny w kwestii swoich niepewności i nieświadomie rzutuje je na innych. Po części osoba zdrowa emocjonalnie jest głównym celem narcyza, ponieważ jest mniej broniona. Osoba, która ma elastyczną i plastyczną strukturę obronną, ma dostęp do głębokich i czasami niewygodnych emocji, takich jak: samoświadomość, wyrzuty sumienia, odpowiedzialność, empatia i sumienność. Niestety, narcyz często bezlitośnie wykorzystuje te głębsze zdolności i zamienia je na swoją korzyść.

Jednak osoba o dobrym sercu nigdy nie powinna zmieniać tego, kim jest. Silna świadomość, wyrzuty sumienia, empatia i wgląd to wyższe zdolności emocjonalne, które pozwalają osobie być odpowiedzialną i stale ewoluować. Te zdolności pomagają również w utrzymaniu bliskości z innymi.

Cechy osobowości narcystycznej

Narcystyczne cechy osobowości to przede wszystkim:

• przekonanie o swojej wyjątkowości i wybitnych zdolnościach
• wyolbrzymianie swoich osiągnięć
• wywoływanie u innych osób poczucia niższości
• wykorzystywanie innych ludzi do osiągania własnych celów
• uważanie siebie za jednostkę nieomylną i utalentowaną

Cechy osobowości narcystycznej: narcyzm przystosowawczy – narcystyczny styl funkcjonowania

Należy jednak rozróżnić narcystyczny styl funkcjonowania od zaburzeń osobowości. Osoby o silnych cechach przywódcy, pewne własnej wartości i skupione na realizacji swoich celów, mający wyraźne ambicje i plany, mogą wykazywać tzw. narcystyczny styl funkcjonowania. Tego rodzaju postępowanie nie jest wskazaniem do podjęcia terapii, jest zupełnie normalne, a osoby tego rodzaju często zachowują się z empatią w stosunku do innych ludzi i z poszanowaniem ich praw. Narcyzm przystosowawczy wynika z temperamentu i z charakteru, który często pozwala takim osobom snuć śmiałe plany i wytrwale realizować marzenia.

Osoby o stylu narcystycznym często uważają, że ją wyjątkowe i mogą dużo osiągnąć, ale ich ocena nie jest oderwana od rzeczywistości. W przeciwieństwie do narcystycznych zaburzeń osobowości nie fantazjują na swój temat, ale oceniają siebie na podstawie swoich rzeczywistych dokonań.

Narcystyczne Zaburzenia Osobowości: narcyzm nieprzystosowawczy

Narcyzm nieprzystosowawczy to z kolei narcystyczne zaburzenie osobowości, w którym jednostka nie wykazuje empatii w stosunku do innych ludzi, może wykazywać zachowania antyspołeczne lub agresywne, a także manipulować innymi ludźmi w celu osiągnięcia własnych korzyści. Narcyzm nieprzystosowawczy często jest uważany za objaw poważnych zaburzeń psychicznych, które mogą stanowić podwaliny do rozwoju osobowości psychopatycznej.

Takie osoby często nie mają żadnego poczucia winy ani wyrzutów sumienia z powodu manipulowania innymi ludźmi. Pragną być podziwiane, często więc wykorzystują wszystkie środki do osiągnięcia własnych celów - kłamią, manipulują, oszukują innych. Mogą instrumentalnie traktować kolegów i członków rodziny, jeśli pomoże im to osiągnąć założony przez siebie cel. Nierzadko takie jednostki prowadzą pasożytniczy styl życia, wykorzystując najbliższych, a same mają wyolbrzymione poczucie własnej wartości, tworzą w głowie własne legendy i marzą o sukcesach, które odniosą, ponieważ są ogromnie utalentowane i wyjątkowe. Są nadwrażliwe na krytykę i łatwo wpadają w złość i tracą równowagę psychiczną.

Rodzaje zaburzeń osobowości narcystycznych

Osobowość narcystyczna rzadko występuje samodzielnie. Często jest powiązana z innymi zaburzeniami osobowości. Wyróżnia się przede wszystkim:

• osobowość histrioniczną – która jest przekonana o własnej wyjątkowości, ale jednocześnie często też bardzo czarująca i atrakcyjna dla innych ludzi. Taka osobowość może łatwo nawiązywać relacje intymne, może mieć też skłonność do częstych zmian partnerów, których zadaniem jest ciągłe potwierdzanie jej atrakcyjności
• osobowość unikającą – tego rodzaju osobowość narcystyczna jest przekonana o własnej nieomylności i wyższości nad innymi ludźmi, ale jednocześnie jest bardzo wrażliwa i krucha, może mocno brać do siebie opinie innych i głęboko przeżywać porażki
• osobowość paranoidalna – głębokie zaburzenie osobowości, które może charakteryzować się arogancją wobec innych osób

Osobowość narcystyczna a inne diagnozy psychiatryczne

Narcyzi często mogą cierpieć na zaburzenia lękowe, zaburzenia depresyjne i zaburzenia afektywne dwubiegunowe. Do trwałego obniżenia nastroju i rozwoju depresji może dojść w sytuacji, w której osobowość narcystyczna przeżywa jakąś porażkę. Zazwyczaj nie jest w stanie sobie z nią poradzić, a cios może być tak duży, że wywołać trwałą zmianę w psychice. Taka osoba, wcześniej przekonana o swoim talencie, nagle czuje, że nie zostało jej nic. Odbiera świat zero-jedynkowo, w formie zwycięstw i porażek, a dotychczas często w ogóle nie zaznała tych drugich. W takiej sytuacji może przeżyć duży wstrząs, zamknąć się w sobie i odizolować od społeczeństwa. Depresja może rozwinąć się szybko i może być tak silna, że wywoła nawet myśli samobójcze.

Narcyzi też często sięgają po różnego rodzaju środki, które mają poprawić im nastrój, gdy nie radzą sobie z rzeczywistością. Mogą uzależnić się od środków psychoaktywnych.

Zaburzenia depresyjne a osobowość narcystyczna

Osobowości narcystyczne często chorują na depresję. Choroba może rozwinąć się niepostrzeżenie, zwłaszcza u osób, które mają osobowość unikającą. Narcyzi mają często bardzo silne osobowości, ale mocno przeżywają porażki. Co to oznacza? Że jednego dnia mogą czuć się szczęśliwi i zarażać swoim nastrojem innych, a drugiego dnia z powodu jakiejś porażki popaść w czarną rozpacz.

Depresja objawia się dokładnie tak samo jak w przypadku innych zaburzeń depresyjnych. Może prowadzić do nasilenia zaburzeń lękowych, do problemów ze snem, bezsenności, izolacji społecznej. Może również wywołać ciągły niepokój, a także myśli samobójcze. Taka osoba potrzebuje pomocy, terapii u psychiatry, który pomoże jej okiełznać chorobę i odzyskać równowagę psychiczną

Osobowość narcystyczna – objawy

Jak rozpoznać osobowość narcystyczną? Aby przekonać się, czy bliska osoba, z którą żyjemy, jest narcyzem, warto zastanowić się nad kilkoma rzeczami:

• narcyzi są często przewrażliwieni na własnym punkcie. Mocno przeżywają opinie innych osób, nie radzą sobie z porażkami, nieustannie porównują się do kolegów czy członków rodziny
• narcyzi czują, że muszą we wszystkim być zawsze najlepsi. Jeśli tak nie jest, nie potrafią sobie z tym poradzić
• narcyzi są przekonani o własnej wyjątkowości i wielu talentach
• mogą nie wykazywać się empatią w stosunku do innych ludzi
• mogą traktować inne osoby w sposób instrumentalny i wykorzystywać je, gdy są im potrzebne

Narcyzm – przyczyny

Nowoczesny styl życia może wspierać narcyzm. W mediach społecznościowych obserwujemy ludzi, którzy są na wszystkich polach spełnieni - zarabiają duże pieniądze, odnoszą sukcesy zawodowe, mają poukładane życia, piękne domy, często podróżują, są utalentowani w wielu dziedzinach. Osoby, które chętnie uzewnętrzniają się w social mediach, często chcą na każdym kroku podkreślać, że ich życie jest idealne i bardzo pozują na to, żeby tak właśnie ono wyglądało. Ich odbiorcy mogą przez to popadać w kompleksy, czuć, że są niewystarczający i że niczego nie osiągnęli w życiu. Nieustanne porównywanie się do innych osób może wpędzić je w kompleksy, a nawet przyczynić się do pogorszenia nastroju.

Do przyczyn narcyzmu zalicza się również:

• czynniki genetyczne
• czynniki środowiskowe
• czynniki wychowawcze, np. nadmierne oczekiwania rodziców względem dziecka lub przekonywanie go o jego wyjątkowości

Osobowość narcystyczna w związkach. Upośledzona zdolność kochania

Osobowość narcystyczna nie potrafi stworzyć szczerego i uczciwego związku. Nie zbuduje trwałej relacji opartej na solidnym fundamencie, ponieważ nie umie z siebie wykrzesać empatii ani odpowiedniej dozy zainteresowania drugą osobą.

Sama za to oczekuje ogromnego zainteresowania i ciągłej uwagi, a także ciągłego potwierdzania, że jest wyjątkowa i atrakcyjna. Osobowość narcystyczna może mieć skłonność do częstych zmian partnerów, by częściej przekonywać się, że jest uwodzicielska i czarująca. Ale nie musi tak być – niekiedy narcyzi są przekonani, że są osobami idealnymi, dlatego próbują stworzyć obraz wyidealizowanej rodziny. W takiej sytuacji będą zachowywali się jak przykładna żona/mąż, by potwierdzić mit, który tworzą na swój temat.

Związek z narcyzem jest trudny. Druga osoba może czuć się bagatelizowana i nieszanowana w związku. Może też mieć poczucie, że jej potrzeby są nieważne i że nie mają takiego znaczenia jak potrzeby partnera. Tym, co boli zwykle najbardziej, jest brak empatii i brak zaangażowania emocjonalnego. Narcyzi mają z tym problem, rzadko się uzewnętrzniają, nie potrafią zbudować czułej i trwałej więzi. Taki związek więc może dość szybko się rozpaść, a narcyz najczęściej nie będzie widział w sobie winy.

Osobowość narcystyczna w rodzinie

Osobowość narcystyczna często jest efektem wychowania. W takiej sytuacji rodzice sami sobie hodują narcyza, umacniając w dziecku przekonanie, że jest jednostką wyjątkową i zasługującą na specjalne traktowanie.

Dodatkowy problem pojawia się w sytuacji, w której to rodzice są osobowościami narcystycznymi. W takiej sytuacji mogą mieć problem z okazywaniem uczuć własnym członkom rodziny, co poważnie rzutuje na relacje w gronie najbliższych osób. Dzieci osób narcystycznych mogą cierpieć z tego powodu nawet w dorosłym życiu, czując się niegodne uczuć i zainteresowania drugiej osoby.

Jeśli mamy w rodzinie osobowość narcystyczną, najlepszą rzeczą, jaką możemy dla niej zrobić i dla wszystkich pozostałych członków rodziny również, jestpodjęcie psychoterapii.

Osobowość narcystyczna w pracy

Osobowość narcystyczna w pracy może znacząco zaburzyć funkcjonowanie całego zespołu. Często stara się być liderem, narzucając innym swoje zdanie i będąc przekonanym o własnej nieomylności.

W czasie grupowych spotkań czy szkoleń osobowość narcystyczna może być przekonana, że jest lepsza od innych i często to publicznie podkreślać. Tego rodzaju ludzie lubią wplatać w swoje wypowiedzi słowa, które podkreślają ich zasługi, wykształcenie czy sukcesy, próbując pokazać współpracownikom, że ci nie dorastają im do pięt.

Oprócz tego narcyzi w pracy mają problem ze współpracą w grupie. Próbują samodzielnie osiągnąć cel, a grupowe zasługi przypisuje sobie. Ma tendencję do bagatelizowania zdania współpracowników i do lekceważenia ich.

Jak radzić sobie z narcyzem?

Istnieją cztery rzeczy, które można zrobić w kontakcie z narcyzem. Po pierwsze, nie ulegaj winie, którą dzierży narcysta. Po drugie, dyplomatycznie przekaż mu, że takie traktowanie jest niesprawiedliwe i należy je przerwać. Może się to nie udać, ponieważ narcyz zazwyczaj odwraca uwagę od swojej odpowiedzialności i zbija argumenty. Jeśli tak się stanie, osoba może uprzejmie zakończyć interakcję, stwierdzając: „Ta rozmowa wydaje się bezproduktywna. Darujmy sobie ją”. Po trzecie, osoba może potrzebować trochę przestrzeni od narcyza. Ostatecznie powinna ustalić zdrowe granice w stosunku do narcyza. Bariery te mogą chronić osobę przed dalszym wykorzystywaniem.

Leczenie

Leczenie osobowości narcystycznej polega na terapii psychologicznej. Niekiedy stosuje się farmakoterapię, ale najczęściej w sytuacji, w której występuje równocześnie depresja czy zaburzenia lękowe.

Często w procesie terapeutycznym stosuje się psychoanalizę, która skupia się na analizowaniu przeżyć z dzieciństwa, ale też terapię poznawczo-behawioralną. Terapia psychologiczna nie jest prosta, zazwyczaj trwa długo, ale to jedyna metoda, by przywrócić choremu równowagę psychiczną.

Czytaj też:
Niektóre cechy narcystyczne mogą być przydatne dla zdrowia psychicznego