Narcyzm to jedno z zaburzeń osobowości, jednakże większość narcyzów nigdy nie podejmuje terapii. Termin „narcyzm” bywa nadużywany w stosunku do osób, które z różnych względów przejawiają zachowania typowe dla osobowości narcystycznej, ale jednocześnie nie są na tyle skupione na sobie, aby całkowicie zapominać o potrzebach otoczenia.
Czym jest narcyzm?
Miłość własna wpisana jest w naturę każdego człowieka, jednak wrażliwość na punkcie własnej osoby może niekiedy przyjmować patologiczną postać. W takim przypadku mamy do czynienia z klasyczną osobowością narcystyczną. Jedynie około 1% populacji ogólnej spełnia kryteria osobowości narcystycznej, jednak znacznie większa część ludzkiej populacji na co dzień przejawia skłonność do samouwielbienia oraz przesadnego skupiania się na własnej osobie. Warto wiedzieć, że w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób ICD-10 nie znajdziemy jednostki chorobowej o nazwie „narcyzm”. Zaburzenie to jest klasyfikowane wedle kryteriów klasyfikacji DSM-IV Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego.
Co ciekawe, typowe cechy osobowości narcystycznej ma każde małe dziecko. Brak zaspokajania potrzeb małego dziecka może skutkować tzw. wtórnym narcyzmem, którego podłożem są zaburzenia w rozwoju jednostki. Aby lepiej zrozumieć postępowanie osoby o osobowości narcystycznej, konieczne jest poznanie mechanizmów rozwoju zaburzeń osobowości. Nie obejdzie się także bez poznania historii mitycznego Narcyza, który zakochał się we własnym odbiciu.
Warto wiedzieć, że zaburzenia osobowości i związane z nimi zachowania nie są zależne od osoby, u której występują. Osobowość jest zespołem trwałych cech, które kształtują się w okresie dzieciństwa, w okresie dojrzewania, a także w okresie wczesnej dorosłości, obejmując myśli, uczucia oraz zachowania, pozwalające na adaptację w środowisku. W kształtowaniu się osobowości narcystycznej ogromną rolę odgrywają relacje ze strony otoczenia, zwłaszcza rodziców dziecka i innych członków bliskiej rodziny. Dotyczą one przede wszystkim zachowań prowadzących do obniżenia poczucia własnej wartości, co może skutkować rozwojem narcystycznych zaburzeń osobowości.
Z drugiej strony za czynnik mogący stać się przyczyną rozwoju narcystycznych zaburzeń osobowości uznaje się także nadmierne przecenianie dziecka oraz wymaganie od niego bycia perfekcyjnym. Istnieje wiele teorii dotyczących interpersonalnego i poznawczego pojęcia narcyzmu oraz mechanizmów rozwoju tego zaburzenia osobowości. Twórcą terminu „narcyzm” jest Freud, który po raz pierwszy użył tej nazwy w 1910 roku, jednakże cechy i zachowania typowe dla osobowości narcystycznej widoczne są w przypadku wielu różnych, określonych zaburzeń osobowości.
Definicja narcyzmu
Czym jest narcyzm? Najprostsza definicja słowa „narcyzm” to miłość własna lub samouwielbienie. Ludzie mający osobowość narcystyczną są zakochani w sobie i przekonani o swojej wyjątkowości, zachowując się w nieprzyjemny, arogancki sposób względem innych ludzi. Osoba mająca osobowość narcystyczną dostrzega jedynie samego siebie, nie wie, czym jest empatia oraz jest obojętna na potrzeby innych, dostrzegając jedynie własne potrzeby oraz dążąc do własnych celów. Inni ludzie są narcyzowi potrzebni do ich realizacji, a także utwierdzania się w przekonaniu o byciu lepszym i bardziej wartościowym.
Choć narcyzm bywa kojarzony z mężczyznami, to tego typu zaburzenia osobowości mogą dotyczyć również kobiet. Każdy z nas chce być doceniany oraz bywa przewrażliwiony na swoim punkcie, jednak osoba narcystyczna tak bardzo skupia się na własnych potrzebach i wyobrażeniach, że nie dostrzega swojego otoczenia, odczuwając nieodpartą potrzebę bycia w centrum zainteresowania. Co więcej, osoby narcystyczne są w stanie kierować swoje uczucia, myśli i zainteresowania jedynie ku własnej osobie, co sprawia, że mają poważne problemy z nawiązywaniem bliskich relacji nie tylko z partnerem lub partnerką oraz np. współpracownikami, ale także rodziną.
Narcyz nie może funkcjonować bez ludzi, bo są oni mu potrzebni w celu utwierdzania się w przekonaniu o swojej wyjątkowości i zbierania pochwał. Narcyz nie daje z siebie nic otaczającym go osobom, traktując relacje z ludźmi jako sposób na poprawę samopoczucia oraz podniesienie poczucia własnej wartości. Spotykając osobę narcystyczną, możemy mieć początkowo wrażenie, że mamy do czynienia z człowiekiem pewnym siebie, który doskonale wie, czego chce, jednak to jedynie pozory.
Narcyz poprzez swoje zachowanie maskuje niską samoocenę – nadmierna pewność siebie jest jedynie maską, pod którą kryją się osobowość narcystyczna. Skupienie na sobie, brak empatii, aroganckie zachowanie względem innych oraz poczucie wyższości pozwalają osobom z narcystycznym zaburzeniem osobowości lepiej radzić sobie z otaczającą je rzeczywistością, która daleka jest od wizji osoby narcystycznej. Dla osoby z narcystycznym zaburzeniem osobowości ona sama jest uosobieniem miłości idealnej, dlatego stworzenie udanej relacji z drugim człowiekiem jest dla narcyza bardzo trudne. Wprawdzie osoby narcystyczne wchodzą w różne związki, jednak są to relacje jednostronne, z których czerpie jedynie narcyz m.in. poprzez wyolbrzymianie swoich osiągnięć i utwierdzanie się w swojej wyjątkowości.
Narcystyczne cechy osobowości
Typowe cechy narcystycznej osobowości to m.in.:
- poczucie wyższości,
- arogancja,
- wyolbrzymianie swoich osiągnięć,
- wyolbrzymione poczucie własnej wartości,
- nadmierna pewność siebie,
- brak empatii,
- niedostrzeganie potrzeb innych ludzi,
- przekonanie o tym, że inni nie są godni towarzystwa narcyza,
- zaspokajanie własnych potrzeb kosztem innych,
- przekonanie o byciu lepszym.
Narcyz uważa, że należy się mu specjalne traktowanie i zasługuje na podziw innych. Oczekuje ciągłych pochwał, nie znosi krytyki oraz jest przewrażliwiony na swoim punkcie i wszystkimi niepowodzeniami obarcza innych ludzi. Nie widzi swojej winy, choć może być ona bezdyskusyjna, nie potrafi wybaczać, a także ma skłonność do popadania w skrajności – z błahego powodu może się mścić. Narcystyczne zaburzenie osobowości cechuje również skłonność do manipulacji, której inni ludzie nie dostrzegają na pierwszy rzut oka, stając się narzędziem w rękach narcyza.
Z zaburzeniem narcystycznym mamy do czynienia, gdy występuje co najmniej 5 z powyższych cech.
Narcystyczne zaburzenie osobowości – leczenie
Narcyzm zmienia postrzeganie rzeczywistości; osobowość narcystyczna wiąże się z problemami w niemal każdej dziedzinie życia, choć osoba cierpiąca na zaburzenia osobowości tego nie dostrzega. Narcyzm nie jest chorobą, jednak wymaga wsparcia specjalisty. Osobowość narcystyczna utrudnia życie, dlatego warto zdecydować się na terapię.
W przypadku osób narcystycznych stosowana jest przede wszystkim terapia psychologiczna, jednak nie przyniesie ona efektów, jeżeli narcyz nie będzie współpracował, co bywa bardzo trudne. Ze względu na specyficzne podejście do samego siebie osobę narcystyczną ciężko jest przekonać o konieczności uczestniczenia w terapii. Najczęściej udaje się to w przypadku współwystępowania innych zaburzeń osobowości, a także np. zaburzeń lękowych, które zaczynają utrudniać życie narcyza. Jednym z rozwiązań, które bywają stosowane w przypadku zaburzeń osobowości jest terapia psychodynamiczna.
Trzeba jednak pamiętać, że terapia psychologiczna to długotrwały i żmudny proces, który nie przyniesie efektów, jeżeli narcyz poczuje, że zyskał kolejną osobę, w której centrum zainteresowania może się znaleźć, podnosząc poczucie własnej wartości. Z tego względu narcystyczne zaburzenie osobowości wymaga wsparcia eksperta, który specjalizuje się w tego typu zaburzeniach.
Czytaj też:
Socjopata to nie zawsze krwawy złoczyńca. Co kryje to zaburzenie osobowości?