Szpiczak mnogi – jak się rozwija? Rodzaje, czynniki ryzyka i leczenie

Szpiczak mnogi zaliczany jest do grupy nowotworów, które diagnozowane są najczęściej u osób w średnim wieku. Choroba ta oddziałuje na różne narządy i układy w destrukcyjny sposób, powodując objawy ze strony m.in. układu szkieletowego oraz układu krwiotwórczego. Problem w leczeniu szpiczaka mnogiego stanowi zarówno dość późne postawienie diagnozy, jak i zróżnicowany przebieg choroby, która może przybierać różną postać u każdego z pacjentów.

W Polsce szpiczak plazmocytowy diagnozowany jest rocznie u około 1500 osób; choroba ta nie ma związku z przekazywanymi z pokolenia na pokolenie genami, jednak badania nad poznaniem czynników ją wyzwalających, nadal trwają. Trzeba wiedzieć, że w przypadku wykrycia szpiczaka u krewnych pierwszego stopnia, czyli rodziców i rodzeństwa, ryzyko zachorowania wzrasta. Wczesne wykrycie szpiczaka mnogiego znacząco zwiększa rokowania pacjentów, pozwalając na działanie we wczesnej fazie nowotworu.

Co to jest szpiczak mnogi?

Szpiczak mnogi (Multiple Myeloma, MM) jest jednym z rzadkich nowotworów złośliwych układu krwiotwórczego. Atakuje on przede wszystkim mieszkańców krajów rozwiniętych, co wskazuje na związek choroby z niekorzystnym oddziaływaniem na organizm różnych czynników środowiskowych – na rozwój szpiczaka wpływają m.in. czynniki chemiczne.

Przebieg szpiczaka mnogiego jest wyzwaniem dla onkologów, bo choroba ta sieje spustoszenie w wielu układach i narządach organizmu. Często przez długi czas nie jest rozpoznawana, co dodatkowo utrudnia leczenie szpiczaka oraz zmniejsza rokowania pacjentów. Trzeba wiedzieć, że w przebiegu szpiczaka mnogiego dochodzi do poważnych zmian osteolitycznych, czyli zmian w strukturze kości i innych zaburzeń w funkcjonowaniu organizmu, które wymagają specjalistycznego postępowania medycznego.

Częstotliwość rozpoznań

Szpiczak plazmocytowy nie jest często diagnozowanym nowotworem. Wśród wszystkich przypadków chorób nowotworowych układu krwiotwórczego, stanowi on około 10% diagnozowanych zmian; w przypadku nowotworów złośliwych szpiczak stanowi 1% diagnozowanych zmian. Niestety, systematycznie wzrasta zachorowalność na szpiczaka mnogiego. Niegdyś choroba była diagnozowana przede wszystkim u osób po 70. roku życia. Obecnie wzrasta odsetek młodszych chorych na szpiczaka mnogiego w wieku poniżej 40. roku życia.

Czym cechuje się choroba?

W przebiegu szpiczaka mnogiego rzadko mamy do czynienia z powstawaniem guzów nowotworowych – choroba zwykle cechuje się innym obrazem, co ma związek m.in. z rodzajem komórek, z których się wywodzi. Szpiczak plazmocytowy powstaje z dojrzałych komórek układu immunologicznego i rozprzestrzenia się poprzez szpik kostny, prowadząc do poważnych uszkodzeń układu kostnego. Nowotwór ten początkowo nie wywołuje niepokojących objawów, jednak w momencie, gdy się one pojawiają, mamy zwykle do czynienia z zaawansowaną postacią choroby.

Skutkiem toczącego się procesu chorobowego są trwałe zmiany w strukturze kości, które powodują komórki szpiczaka oraz upośledzenie odporności organizmu. W związku z powstawaniem patologicznych komórek nowotworowych układ odpornościowy nie produkuje odpowiednich przeciwciał, co sprawia, że organizm chorego nie jest chroniony przed infekcjami. Wadliwe funkcjonowanie układu odpornościowego przekłada się na efektywność działania limfocytów B, które odpowiedzialne są za wytwarzanie chroniących przed m.in. infekcjami bakteryjnymi przeciwciał.

Ten nowotwór hematologiczny cechuje się znaczną złośliwością, co wpływa na dobór metod jego leczenia. Leczenie zmian nowotworowych wymaga zastosowania skojarzonej terapii szpiczaka, która uwzględnia m.in. dobór najlepszych dla pacjenta leków.

Stale poszukuje się nowych metod leczenia szpiczaka plazmocytowego. Coraz częściej leczenie przeciwnowotworowe wspomaga m.in. immunoterapia. Cześć z terapii szpiczaka jest nadal w trakcie badań klinicznych, jednak ich wyniki są bardzo obiecujące.

Jak rozwija się szpiczak mnogi?

Mechanizm powstawania choroby jest dość skomplikowany. „Źródłem” choroby nowotworowej są patologicznie zmienione, w pełni dojrzałe komórki plazmatyczne. Rekombinacja klasy łańcucha ciężkiego immunoglobuliny powoduje, że zdrowe komórki plazmatyczne tworzą odkładające się w szpiku kostnym białko monoklonalne (białko M). Na skutek zmian nowotworowych nieprawidłowe białko monoklonalne przestaje być odkładane jedynie w szpiku kostnym, zaburzając funkcjonowanie różnych narządów. Wysokie stężenie białka M prowadzi do patologicznych zmian w strukturach kostnych organizmu np. kościach czaszki, kręgosłupa i miednicy, a także uszkadza narządy wewnętrzne, prowadząc m.in. do niewydolności nerek.

Szpiczak plazmocytowy jest heterogenną chorobą klonalną. Do jego rozwoju prowadzi mutacja genetyczna. Nie jest to jednak choroba, która jest dziedziczona wraz z genami. Przyczyną powstawania nieprawidłowych komórek plazmatycznych, które nie gromadzą się jedynie w szpiku kostnym, ale wędrują po organizmie, są najczęściej dwie mutacje – KRAS i NRAS – każda z nich odpowiada za ponad 20% przypadków choroby. Inne mutacje, które przyczyniają się do rozwoju szpiczaka mnogiego to m.in. mutacja FAM46C i BRAF.

Zanim dojdzie do pojawienia się patologicznych zmian w dojrzałych komórkach plazmatycznych, może pojawić się stan przednowotworowy (MGUS). Stan przedrakowy objawia się zaburzeniami funkcji plazmocytów, które mają wpływ na mechanizmy tworzenia białek monoklonalnych. W tym przypadku rozpoznanie choroby stawiane jest na podstawie wyników specjalistycznych badań. Na zwiększone ryzyko rozwoju szpiczaka mnogiego wskazuje m.in. białko M w surowicy krwi, którego stężenie utrzymuje się poniżej 1,5 g/dl.

Obraz kliniczny szpiczaka mnogiego jest dość zróżnicowany, co ma związek m.in. ze stopniem zaawansowania choroby. Szpiczak plazmocytowy może przebiegać w sposób łagodny, umiarkowany lub ciężki. Zdarza się, że przebiega skąpoobjawowo lub całkowicie bezobjawowo, co powoduje, że choroba wykrywana jest w bardzo zaawansowanym stadium. Ryzyko przeobrażenia się stanu przednowotworowego w szpiczaka plazmocytowego zwiększa się, gdy występują pewne czynniki ryzyka.

Czynniki ryzyka szpiczaka mnogiego

Oprócz zdiagnozowania stanu przednowotworowego, który zwiększa ryzyko rozwoju szpiczaka mnogiego, wyróżniamy także inne czynniki ryzyka. Należą do nich m.in.:

• wiek średni i podeszły – choroba najczęściej wykrywana jest u osób po 50. roku życia,
• rasa – szpiczak mnogi częściej diagnozowany jest u osób razy czarnej,
• płeć – nowotwór częściej atakuje mężczyzn,
• bliskie pokrewieństwo z osobą chorą – szpiczak nie jest dziedziczony wraz z genami, jednak ryzyko zachorowania w przypadku krewnych pierwszego stopnia nieznacznie wzrasta,
• choroby przewlekłe – szpiczak częściej rozwija się w organizmie osób chorujących na nadwagę i otyłość.

Ryzyko zachorowania na szpiczaka zwiększa także kontakt z niektórymi substancjami chemicznymi i metalami ciężkimi. Szczególne znaczenie w przypadku szpiczaka plazmocytowego ma kontakt z ołowiem, arsenem, kadmem i węglowodorami aromatycznymi. Ryzyko zachorowania zwiększa także kontakt z azbestem, który przez długi czas był stosowany jako m.in. materiał konstrukcyjny.

W przypadku wszystkich nowotworów hematologicznych czynnikiem ryzyka jest nałogowe palenie tytoniu oraz korzystanie z innych używek. Prowadząc zdrowy tryb życia, możemy znacząco zmniejszyć ryzyko zachorowania na każdą z obecnie znanych chorób o podłożu nowotworowym. Wśród wyodrębnionych dotychczas czynników ryzyka, największą rolę w rozwoju szpiczaka plazmocytowego odgrywa m.in. przenikanie do organizmu pyłu azbestowego, narażenie na kontakt z chemicznymi substancjami oraz nałogowe palenie, które powoduje, że do organizmu dostaje się kilkaset niebezpiecznych, mutagennych związków chemicznych. W przypadku wystąpienia stanu przednowotworowego powyższe czynniki mogą zwiększać ryzyko zachorowania nawet o kilkadziesiąt procent. Nie bez znaczenia na rozwój choroby pozostaje także promieniowanie jonizujące. Jeżeli zbyt często narażamy się na jego działanie, może to zwiększać ryzyko rozwoju szpiczaka, a także innych typów nowotworów złośliwych.

Szpiczak mnogi (plazmocytowy) – objawy

Objawy szpiczaka mnogiego związane są przede wszystkim z kośćcem, w którym gromadzą się komórki nowotworowe. Złośliwe plazmocyty, które powstają na skutek procesu nowotworowego, prowadzą do wystąpienia:

• zaburzeń odporności organizmu,
• zmian w układzie kostnym,
• wzrostu lepkości krwi,
• wzrostu stężenia wapnia w osoczu,
• uszkodzeń narządów wewnętrznych (niewydolność nerek)
• obniżenia poziomu czerwonych krwinek,
• amyloidozy.

Obserwowana w przebiegu szpiczaka niewydolność nerek wpływa nie tylko na stężenie wapnia w osoczu krwi, ale także stężenie kwasu moczowego, wywołując ból stawów i ból kości. Ze względu na charakter zmian szpiczak plazmocytowy może również objawiać się zaburzeniami neurologicznymi oraz powodować objawy typowe dla zmian osteoporotycznych.

W codziennej praktyce lekarze mają do czynienia z pacjentami, u których szpiczak mnogi przez długi czas nie wywołuje niepokojących objawów. Z tego względu niezwykle ważna jest profilaktyka chorób nowotworowych, która uwzględnia systematyczne badania m.in. krwi (morfologia krwi z rozmazem) i moczu, dzięki nim może zostać wcześnie wykryte np. podwyższone stężenie wapnia w osoczu, co skłoni lekarza do wykonania innych, specjalistycznych badań diagnostycznych.

Co więcej, szpiczak mnogi może również powodować bardzo niespecyficzne objawy, co utrudnia szybkie rozpoznanie choroby. Nie mamy w tym przypadku do czynienia z jednym wzorcem przebiegu nowotworu, dlatego pierwsze objawy szpiczaka mnogiego bywają mylnie brane za objawy innych schorzeń. Dzieje się tak ze względu na charakter zmian, które koncentrują się przede wszystkim w układzie kostnym, prowadząc do jego uszkodzenia oraz pojawienia się bólu i częstych złamań, do których dochodzi nawet podczas niewielkiego urazu.

Rodzaje szpiczaka mnogiego

Szpiczak mnogi może zostać zdiagnozowany w kilku różnych typach, które różnią się zarówno pod względem przebiegu choroby, jak i rokowań. Jednym z typów szpiczaka mnogiego jest szpiczak bezobjawowy, inaczej szpiczak tlący. To postać pomiędzy stanem przedrakowym MUGS i szpiczakiem objawowym. W przebiegu choroby obserwuje się podwyższony poziom białka M oraz innych parametrów, które wskazują na szpiczaka, ale brak jest objawów chorobowych oraz zmian w kościach i nerkach.

Szpiczak objawowy to typ szpiczaka mnogiego, który powoduje pojawienie się przynajmniej jednego objawu z grupy typowych symptomów tej choroby. Bardzo podstępnym rodzajem szpiczaka mnogiego jest szpiczak niewydzielający. W tym przypadku występują typowe objawy kliniczne choroby, jednak nie mogą być one potwierdzone badaniami surowicy krwi.

Inne typy szpiczaka mnogiego to m.in. odosobniony guz plazmatycznokomórkowy i białaczka plazmatycznokomórkowa.

Jak lekarz rozpoznaje szpiczaka mnogiego u pacjenta? – diagnostyka

Diagnostyka szpiczaka mnogiego wymaga wykonania wielu różnych badań. Zaliczamy do nich:

• badania hematologiczne (np. badanie krwi z rozmazem),
• badania biochemiczne (np. badanie moczu, próby wątrobowe, próby nerkowe),
• badania obrazowe (badanie kości, tomografia komputerowa, badanie radiologiczne),
• badania komórek szpiku kostnego (biopsja).

Każde z powyższych badań ma na celu potwierdzenie lub wykluczenie podejrzewanych zmian nowotworowych. Po rozpoznaniu choroby, rozpoczyna się proces jej leczenia. W przebiegu szpiczaka obserwowane są zmiany, które mają charakter rozsiany, dlatego proces leczenia jest wyjątkowo trudny. Obecnie dostępnych jest wiele opcji terapeutycznych, co pozwala na dobór odpowiedniej terapii szpiczaka względem indywidualnych potrzeb oraz wieku pacjenta.

Szpiczak mnogi (plazmocytowy) – leczenie

W leczeniu szpiczaka mnogiego stosuje się metody tradycyjne, które uwzględniają chemioterapię i podawanie specjalistycznych leków (np. bortezomib, talidomid, deksametazon) oraz przeszczep komórek krwiotwórczych, a także nowoczesne metody leczenia, dzięki którym mediana przeżycia wzrosła o niemal 10 lat. Zaliczamy do nich m.in. terapie z wykorzystaniem leków immunomodulujących i terapię z wykorzystaniem przeciwciał monoklonalnych.

Należy wiedzieć, że szpiczak plazmocytowy jest chorobą nieuleczalną, która wymaga długotrwałego stosowania leczenia podtrzymującego. U części chorych na szpiczaka mnogiego występują różne przeciwwskazania do zastosowania tradycyjnych i nowych terapii szpiczaka, co ma związek m.in. z wiekiem i ogólnym stanem zdrowia.

Czytaj też:
Czerniak paznokcia – przyczyny, jak się objawia, diagnostyka i leczenieCzytaj też:
Rakotwórcza żywność, czyli jaka? 8 produktów, które zwiększają ryzyko nowotworu