Nowotwór szpiku kostnego, inaczej szpiczak plazmocytowy, nie jest często diagnozowanym nowotworem układu krwiotwórczego. Dawniej w przypadku raka szpiku kostnego stosowano także nazwę szpiczak mnogi, którą nadal możemy znaleźć m.in. w niektórych opracowaniach medycznych i artykułach w Internecie. Szpiczak plazmocytowy i szpiczak mnogi to jedna choroba, która rozwija się w obrębie szpiku kostnego. Jej początek dają nieprawidłowe komórki plazmatyczne, czyli plazmocyty. W przebiegu raka szpiku kostnego dochodzi do patologicznych zmian w obrębie plazmocytów oraz ich nadmiernego podziału, co skutkuje pojawieniem się objawów chorobowych. Zbyt duża liczba plazmocytów zaburza funkcje krwiotwórcze, które uwzględniają m.in. produkcję erytrocytów, leukocytów i płytek krwi, co skutkuje osłabieniem odporności oraz wywołuje niedokrwistość. Brak odpowiedniej ilości płytek krwi powoduje, że pojawia się związana z zaburzeniami procesu krzepnięcia skaza krwotoczna.
U części chorych szpiczak może nie wywoływać charakterystycznych objawów. Jeżeli przebiega bezobjawowo, to zwykle wykrywany jest podczas badań, które mają na celu zdiagnozowanie innego schorzenia lub podczas badań profilaktycznych.
Czym charakteryzują się nowotwory układu krwiotwórczego?
Nowotwory układu krwiotwórczego to nowotwory krwi, szpiku kostnego i węzłów chłonnych, które powodują poważne szkody w organizmie. Jest to m.in. związane z szybkim rozprzestrzenianiem się zmienionych chorobowo komórek.
Wszystkie komórki układu krwiotwórczego powstają w uporządkowany sposób – produkcja nowych komórek oraz usuwanie komórek zużytych pozwala na uniknięcie problemów z funkcjonowaniem tego układu, jednak zdarza się, że na skutek błędu podczas przebiegu procesów krwiotwórczych, dochodzi do powstania nieprawidłowych komórek. Chore komórki dzielą się w niekontrolowany sposób oraz gromadzą w organizmie w zbyt dużej ilości. Wiele nowotworów układu krwiotwórczego można wykryć we wczesnym stadium ich rozwoju, jeżeli systematycznie wykonujemy profilaktyczne badania krwi, do których zalicza się morfologia krwi obwodowej z rozmazem, oraz diagnozujemy przyczynę objawów, które mogą wskazywać na proces nowotworowy w obrębie krwi, szpiku kostnego i węzłów chłonnych.
U kogo najczęściej diagnozowany jest szpiczak?
Szpiczak plazmocytowy najczęściej diagnozowany jest u osób dorosłych w średnim wieku. Diagnoza zwykle stawiana jest u osób, które ukończyły 50. rok życia, jednak szczyt zachorowań przypada na około 70. rok życia. Szpiczak jest chorobą nieuleczalną, uwarunkowaną genetycznie – ryzyko zachorowania w przypadku występowania tego raka w bliskiej rodzinie, znacząco wzrasta.
Szpiczak mnogi przez długi czas może nie wywoływać charakterystycznych objawów. Jest to typowe w szczególności dla osób spoza grupy wysokiego ryzyka, czyli m.in. młodych dorosłych. Jednym z charakterystycznych objawów choroby jest ból kości, który przez chorych w średnim i podeszłym wieku, może być mylnie brany za objaw starzenia się organizmu.
Nowotwory układu krwiotwórczego to szczególna grupa chorób o podłożu nowotworowym, wśród których szpiczak stanowi około 18% diagnozowanych przypadków. Rozpoznanie szpiczaka bywa bardzo trudne, co ma związek z niespecyficznymi objawami. Jeszcze kilka lat temu szpiczak stanowił około 14% nowotworów układu krwiotwórczego, jednak zauważalny jest wzrost liczby zachorowań, co może mieć związek m.in. z działaniem czynników środowiskowych.
W przypadku szpiczaka mamy do czynienia z chorobą, która związana jest z nieprawidłowościami na etapie przemian limfocytów B. Choroba ta prowadzi do powolnego niszczenia kości. W ostatnich latach znacząco zmieniły się możliwości leczenia raka szpiku kostnego oraz innych nowotworów krwi, co poprawia rokowania pacjentów. Niezmiennie kluczową kwestią w przypadku wszystkich nowotworów, jest jednak profilaktyka, która nie wymaga od nas wielu wyrzeczeń, a pozwala w porę rozpoznać chorobę i rozpocząć jej leczenie, zanim w organizmie pojawią się przerzuty. Każdy nowotwór krwi wywołuje dość charakterystyczne objawy, które mogą być jednak mylnie brane za objawy innych, mniej groźnych schorzeń.
Szpiczak plazmocytowy (szpiczak mnogi) czynniki ryzyka
Szpiczak powstaje na skutek nieprawidłowości, które zachodzą na etapie przemian limfocytów B. Nadal nie wykryto przyczyny rozwoju szpiczaka, jednak zostały wyodrębnione czynniki, które mogą zwiększać ryzyko zachorowania. Badania dowiodły, że istotną rolę w rozwoju szpiczaka może odgrywać zanieczyszczenie środowiska oraz kontakt z obecnymi w nim związkami chemicznymi, do których zaliczamy m.in. benzen. Nie bez znaczenia jest także kontakt z pestycydami, które trafiają do naszego organizmu m.in. przez układ pokarmowy.
Inne czynniki ryzyka rozwoju szpiczaka to m.in. wiek, stymulacja antygenowa i promieniowanie jonizujące. Szpiczak częściej rozwija się u osób blisko spokrewnionych z osobą, u której zdiagnozowano tę chorobę, co potwierdza tezę naukowców o genetycznym podłożu raka szpiku kostnego.
Szpiczak mnogi w rodzinie jest wskazaniem do systematycznego sprawdzania swojego stanu zdrowia. Tyczy się to w szczególności bliskiego pokrewieństwa – rozwój tego nowotworu u rodzica lub rodzeństwa, zwiększa ryzyko zachorowania nawet siedmiokrotnie.
Jak już zostało wspomniane, szpiczak częściej diagnozowany jest u osób w średnim i podeszłym wieku, jednak zwiększa się odsetek młodych pacjentów, u których wykrywany jest ten nowotwór. Istotny postęp w zakresie stosowanych metod leczenia znacząco zwiększa szansę na długi życie pomimo postawionej diagnozy. Szpiczaka nie da się wyleczyć – choroba ta nawraca, jednak odpowiednia terapia pozwala znacząco zwiększyć medianę przeżycia.
Rodzaje szpiczaka
Szpiczak diagnozowany jest w kilku postaciach. Jeżeli nieprawidłowe komórki gromadzą się w jednym miejscu w organizmie, to tworzy się tzw. guz plazmocytowy. Inne rodzaje szpiczaka są klasyfikowane na podstawie wytwarzanej przez komórki nowotworu immunoglobuliny.
Objawy szpiczaka mnogiego
W momencie rozpoznania choroby u wielu chorych występują dość charakterystyczne objawy szpiczaka mnogiego, czyli m.in.:
- spowodowany gromadzeniem się w szpiku kostnym patologicznie zmienionych komórek ból kości;
- niedokrwistość wywołana zaburzeniami w produkcji czerwonych krwinek;
- skaza krwotoczna wywołana zaburzeniami w obrębie płytek krwi;
- związane z zaburzeniami w produkcji leukocytów zaburzenia odporności;
- niewydolność nerek, która związana jest produkcją przez komórki szpiczaka białka M;
- zakrzepica i podwyższony poziom wapnia we krwi.
Objawem szpiczaka mnogiego mogą być także złamania kości, do których dochodzi na skutek niewielkich urazów. Ból kości jest objawem dominującym u większości chorych. Mogą mu towarzyszyć m.in. osłabienie, przewlekłe zmęczenie, ból głowy, nasilające się krwawienia z dziąseł i nosa, a także objawy neurologiczne.
Jak diagnozowany jest szpiczak mnogi?
Diagnostyka szpiczaka uwzględnia zarówno badania laboratoryjne krwi, jak i badania obrazowe, do których zaliczamy RTG, rezonans magnetyczny i tomografię komputerową.
Na etapie diagnostyki wykonywana jest także biopsja szpiku, która pozwala ocenić, z jakim rodzajem komórek nowotworowych szpiczaka mamy do czynienia.
Jeżeli chory cierpi na szpiczaka bezobjawowego, to systematyczna diagnostyka jest niezbędna w celu oceny postępu choroby i związanych z nią zagrożeń. W wielu przypadkach szpiczak bezobjawowy nie wymaga stosowania leczenia do momentu, gdy choroba nie wejdzie w stadium objawowe.
Jak wygląda leczenie szpiczaka?
Rak szpiku kostnego, który wywołuje objawy, wymaga specjalistycznego leczenia. Obecnie najczęściej stosowana jest chemioterapia oraz terapia ukierunkowana molekularnie. Jeżeli dojdzie do rozwoju guza plazmocytowego, to leczenie uwzględnia zabieg chirurgiczny, a także radioterapię, która działa bezpośrednio w miejscu rozwoju guza nowotworowego.
Ze względu na zaburzenia funkcji krwiotwórczych u chorych przeprowadza się także transfuzje krwi, które pozwalają czasowo poprawić jej parametry i znieść niektóre objawy np. objawy niedokrwistości.
Podsumowując, szpiczak plazmocytowy (szpiczak mnogi) to nieuleczalna, przewlekła choroba szpiku kostnego, która często nawraca pomimo rozpoczęcia leczenia. Ten i inne nowotwory złośliwe układu krwiotwórczego wywołują dość charakterystyczne objawy, które związane są z zaburzeniami funkcji krwiotwórczych, czyli obniżeniem produkcji czerwonych krwinek, leukocytów i płytek krwi. Wskazaniem do wykonania badań w kierunku szpiczaka są m.in. bóle kostne, niedokrwistość, często nawracające infekcje bakteryjne i wirusowe, a także infekcje grzybicze oraz skaza krwotoczna. Niepokój powinny wzbudzić m.in. krwawienia z nosa i dziąseł, powstające samoczynnie krwiaki, siniaki i wybroczyny podskórne, jak również ogólne osłabienie i pogarszające się samopoczucie. Wykonanie morfologii krwi obwodowej z rozmazem to ogólnodostępne, proste badanie, które pozwala ocenić skład jakościowy i ilościowy krwi, stając się cenną wskazówką diagnostyczną dla lekarza.
Czytaj też:
Chłoniak migdałka – objawy, diagnostyka i leczenie