Niedobór witaminy D u dzieci – przyczyny i skutki

Witamina D zapewnia dzieciom nie tylko mocne kości, ale także prawidłowy rozwój. Zwiększa wchłanianie wapnia i fosforu w jelitach oraz zmniejsza ich wydalanie wraz z moczem. Te dwa minerały odpowiadają za prawidłową gęstość kości u dzieci i dorosłych.

Ponadto witamina D łagodzi stany zapalne, wzmacnia odporność i wspomaga układ nerwowy. To tylko kilka jej dobroczynnych właściwości, o których często zapominamy.

Witamina D a rozwój dzieci

Rodzice doskonale wiedzą, jak ważna jest witamina D w kontekście prawidłowego rozwoju dzieci. Pediatrzy uczulają, by nie zabrakło jej w codziennej diecie. Na ogół (a przede wszystkim w pierwszych miesiącach życia) niezbędna jest suplementacja witaminy D. Jej niedobór kojarzy się rodzicom z ryzykiem wystąpienia krzywicy oraz opóźnionym zrośnięciem się ciemiączka. I słusznie. – Osteoporoza dziecięca objawia się zmniejszeniem masy kostnej i patologicznymi złamaniami oraz mniejszą wytrzymałością kości na czynniki mechaniczne – tłumaczy dr Bartosz Pawlikowski.

To, że nasze dziecko zaczyna jeść normalne posiłki, jest samodzielne i regularnie przebywa na słońcu nie zawsze gwarantuje, że nie dojdzie do niedoboru witaminy D. Objawem niepokojącym może być np. utrata włosów lub ich nadmierne wypadanie i spowolniony wzrost. – Niedobór witaminy D może według niektórych badań prowadzić do łysienia plackowatego – ostrzega pediatra.

Niedobór witaminy D u dzieci powoduje także szereg innych, niebezpiecznych objawów. – Może pojawić się przedłużone gojenie drobnych ran ale też ran na przykład pooperacyjnych. Częste infekcje bakteryjne i wirusowe: zapalenia gardła, oskrzeli, płuc. Obniżona odporność – wylicza dr Pawlikowski i kontynuuje: – Niedobór witaminy D może także powodować bóle kostne i stawowe samoistne lub w przypadku uprawiania sportu na poziomie nie wyczynowym, bóle wzrostowe. Wskazaniem do określenia poziomu witaminy D w organizmie są też niekreślone bóle mięśniowe bez innej etiologii, nadmierna męczliwość mięśni w czasie wysiłku i bóle powysiłkowe. Przy niedoborze pojawiają się także problemy z koncentracją i nauką. – Dzieci są apatyczne, dopada je chroniczne zmęczenie, a w przypadku nastolatków występuje też skłonność do depresji. Jedne z badań określiły zbieżność depresji z niedoborem witaminy D u 65 proc. nastolatków – ostrzega lekarz.

Niezależnie od wieku zaniepokoić powinna utrata apetytu, choroby przyzębia, zaburzenia widzenia, biegunki i problemy ze snem. Wszystkie te objawy mogą wskazywać na niedobór witaminy D.

Wpływ witaminy D na organizm dziecka

Niedobór witaminy D diagnozuje się u większości populacji osób zdrowych. To zła informacja, ponieważ skutki niedoboru są poważne. Mogą obejmować wypadanie zębów, ale też osłabić układ kostny czy układ nerwowy. Dzieci, które mają niedobór witaminy słońca, mogą mieć problemy z koncentracją, trudności w skupieniu uwagi czy w zapamiętywaniu informacji.

Rola witaminy D w organizmie

Witamina D wytwarza się w skórze pod wpływem promieniowania słonecznego. Ze względu na to, że Polska położona jest w klimacie umiarkowanym, a lato jest u nas krótkie, synteza skórna nie dostarcza odpowiedniej dawki witaminy D. Pediatrzy zalecają, by wszystkie dzieci od 1. dni życia przyjmowały witaminę D w określonych dawkach. Pozwala to uniknąć niedoborów witaminy D, które mogą mieć fatalne skutki dla rozwoju dziecka.

Witamina D wpływa na właściwe funkcjonowanie układu immunologicznego. Prawidłowy poziom witaminy D może przyczynić się do wzrostu naturalnej odporności i rzadszego łapania infekcji. Oprócz tego reguluje gospodarkę wapniowo-fosforową, wpływając na budowę mocnych kości i zębów. Niedobór witaminy D u dzieci może wywołać opóźnione ząbkowanie, osłabić układ odpornościowy.

Dawkowanie witaminy D u dzieci

Zasady suplementacji witaminy D nie są skomplikowane. Pediatrzy zalecają, by witaminę D podawać dzieciom w następujących dawkach:

• dzieci do 6. miesiąca życia - 400 jednostek
• dzieci od 6. do 12. miesiąca życia - 600 jednostek
• dzieci pomiędzy 1. a 10. rokiem życia - 1000 jednostek
• młodzież pomiędzy 11. a 18. rokiem życia - 2000 jednostek

U osób dorosłych dawkowanie witaminy D dobiera się do masy ciała, ale zazwyczaj wynosi ono od 2000 do 4000 jednostek na dobę.

Jak rozpoznać niedobór witaminy D u niemowlaka?

Niedobór witaminy D u niemowlęcia często objawia się opóźnionym ząbkowaniem, ale również bardzo powolnym zarastaniem ciemiączka. Może powodować również płaską główkę, krzywicę żeber czy kości.

U niektórych dzieci z powodu niedoboru witaminy D występują bóle brzuszka i dolegliwości żołądkowe, a także zaparcia. U innych można zaobserwować krzywicę. Częstym sygnałem jest także spadek odporności – jeśli maluch często łapie przeziębienia i ma nieustanne infekcje, być może cierpi na niedobór witaminy D.

Jak rozpoznać niedobór witaminy D u dziecka?

Niedobór witaminy D u dziecka może przyczyniać się do osłabienia kondycji malucha. U maleńkich dzieci poznaje się go również przez nadmierne pocenie się główki dziecka. Jeśli nie jest ono związane z infekcją, warto zbadać poziom witaminy D, bo może się okazać, że jest on zbyt niski. Zbyt późne pojawienie się ząbków także jest wskazaniem do oznaczenia poziomu witaminy D.

W przypadku starszych dzieci niedobór witaminy D najczęściej diagnozuje się na podstawie zachowania dziecka. Jeśli dziecko jest apatyczne, osowiałe, nie chce się bawić, skarży się na bóle głowy czy bóle kości, może cierpieć na niedobór tej witaminy.

Oprócz tego niedobory witaminy D diagnozuje się również u maluchów, które często chorują, mają słabą odporność. Kolejnym kryterium są problemy z koncentracją i trudności w skupieniu uwagi, które mogą być spowodowane zarówno niedoborem witaminy D3, jak i niedoborem kwasów Omega czy kwasów DHA.

Niedobór witaminy D - skutki

Skutki niedoboru witaminy D mogą być bardzo poważne. Powodują osłabienie układu immunologicznego i mogą przyczyniać się do częstszych infekcji. Jak zaobserwowano w badaniach, niedobór witaminy D wywołuje wysoki poziom cytokin prozapalnych i może przyczyniać się do częstszego występowania chorób. Na skutek niedoboru witaminy D może dojść do osłabienia zębów i kości. Dzieci, które przyjmują zbyt mało lub wcale nie przyjmują witaminy D, mogą odczuwać bóle mięśni i cierpieć na choroby układu kostnego. Niski poziom witaminy D przekłada się również na niewłaściwą pracę układu nerwowego, może powodować niepokój, apatię, płaczliwość, utrudniać kontakty z otoczeniem.

Przy zbyt małej dawce witaminy D pojawia się także ogólne osłabienie organizmu, bóle głowy. Wzrasta ryzyko wystąpienia chorób przewodu pokarmowego (możliwe zaparcia, wzdęcia, bóle brzucha, stany zapalne jelita grubego).

Witamina D – suplementacja u dzieci

Wiemy, że niekiedy konieczna jest suplementacja witaminy D. Nie potrafimy jednak określić, jakie dawki będą odpowiednie. Na rynku nie brakuje preparatów dostępnych bez recepty, które zawierają tę witaminę, ale czy istnieje jedna, właściwa dla wszystkich dzieci, dawka? A może wystarczy wyłącznie wyganiać je na dwór, by ich skóra miała styczność z promieniami słonecznymi?

– Niedobór witaminy D u dzieci może mieć negatywne konsekwencje zdrowotne, takie jak niskorosłosc i krzywica. W 2008 r. Amerykańska Akademia Pediatrii zwiększyła zalecaną dzienną dawkę witaminy D u niemowląt, dzieci i nastolatków do 400 jm. Niemowlęta karmione piersią oraz dzieci i młodzież, które spożywają mniej niż 1 litr mleka dziennie wzbogaconego witaminą D, prawdopodobnie będą potrzebować suplementacji, aby osiągnąć 400 jm witaminy D dziennie. To zalecenie jest oparte na opinii ekspertów i najnowszych badaniach klinicznych mierzących biomarkery statusu witaminy D. Jest ono również oparte na konieczności zapobiegania i leczenia krzywicy. Oprócz źródeł żywieniowych, ekspozycja na światło słoneczne w zakresie UVB zapewnia dzieciom i dorosłym dodatkową porcję witaminy D. Chociaż Amerykańska Akademia Pediatrii zaleca trzymanie niemowląt z dala od bezpośredniego działania promieni słonecznych, zmniejszenie ekspozycji na światło słoneczne może zwiększyć ryzyko wystąpienia niedoboru witaminy D u dzieci. Nie przeprowadzono badań oceniających wyniki pacjentów w zakresie powszechnej suplementacji witaminą D. Jednak witamina D może zmniejszyć ryzyko niektórych infekcji i chorób przewlekłych – tłumaczy dr Pawlikowski.

– W przypadkach przewlekłych lub incydentalnych niedoborów witaminy D, po wykonaniu badania krwi i stwierdzeniu poziomu poniżej 25 nmol/L należy wdrożyć lecznicze dawki witaminy D przed rozpoczęciem długoterminowej suplementacji dawką 400 j.m. W takim przypadku dawki lecznicze wynoszą odpowiednio dla wieku: do 1. roku życia od 1000 do 3000 j.m. dziennie przez 4-8 tygodni, między 1. a 12. rokiem życia od 3000 do do 6000 j.m. dziennie przez 4-8 tygodni i między 12. a 18. rokiem życia nawet od 6000 do 10000 j.m. – wyjaśnia dr Pawlikowski, pediatra i zastrzega, że odpowiednia dawka powinna być zawsze ustalana indywidualnie po wykonaniu niezbędnych badań.

Witamina D – naturalne źródła

Witamina D3 wytwarza się w naszej skórze pod wpływem działania promieni słonecznych i dlatego nazywana jest „witaminą słońca”. Na tej podstawie można wysnuć wniosek, że stosowanie kremów z filtrami przeciwsłonecznymi prowadzi do niedoborów, jednak nie należy się tym kierować. Kremy z filtrami UV chronią skórę przed nowotworem, a także opóźniają procesy starzenia się skóry i chronią przed poparzeniem słonecznym. Dlatego też nie należy z nich rezygnować.

Nawet stosując kremy z filtrami nasza skóra produkuje pewną ilość witaminy D. Gdy dochodzi do niedoborów, możemy dodatkowo sięgnąć po suplementy z witaminą D, a także żywność wzbogaconą i niektóre produkty, w których znajduje się witamina D: nabiał, jajka, oleje roślinne, wątroba. Naturalnej witaminy D właściwie nie da się przedawkować. Jest to jednak możliwe w przypadku stosowania suplementacji. Nadmiar objawia się m.in.: zaburzeniami pracy serca i układu nerwowego.

Co powoduje brak witaminy D u dzieci?

Niedobór witaminy D u dzieci może wynikać z nieodpowiedniej ekspozycji dzieci na słońce. W sezonie jesienno-zimowym, gdy spacerujemy rzadko, nie dostarczamy do organizmu odpowiedniej dawki witaminy D. Z tego względu konieczna jest suplementacja - zaleca się, by wszystkie maluszki od urodzenia przyjmowały witaminę D3. W pierwszych 6 miesiącach życia jest to dawka 400 jednostek witaminy D dziennie.

Niedobór witaminy D może wynikać również z nieodpowiedniej diety. W jadłospisie rocznego dziecka powinny na stałe zagościć ryby, dostarczające do organizmu nie tylko witaminy D, ale również jodu i zdrowych kwasów Omega.

Zdarza się i tak, że do niedoborów witaminy D u dzieci dochodzi na skutek schorzeń wątroby lub niewydolności nerek. W takiej sytuacji konieczne jest wykonanie badań.

Niedobór witaminy D a zapalenia skóry

Zbyt niska zawartość witaminy D w organizmie może doprowadzić do rozwoju stanów zapalnych skóry. Bardzo często jest to powiązane z wystąpieniem atopowego zapalenia skóry, łojotokowego zapalenia skóry, a u młodzieży trądziku. Mogą pojawić się również stany zapalne skóry głowy czy łupież. W takiej sytuacji należy udać się do dermatologa i pielęgnować skórę odpowiednimi preparatami, ale warto też zbadać poziom witaminy D, bo może się okazać, że jest jej w organizmie zbyt mało.

Jak szybko uzupełnić niedobór witaminy D u dziecka?

Przy niedoborach witaminy D zalecane jest podjęcie suplementacji. W takiej sytuacji zdecydowanie lepiej jest wybierać witaminę D w formie leku, a nie suplementów, ponieważ ma lepsze działanie. Gdy niedobór witaminy D jest potwierdzony badaniami, konieczne jest przyjmowanie witaminy w formie dawek leczniczych ustalonych indywidualnie do zapotrzebowania dziecka. Warto pamiętać, że przy przyjmowaniu witaminy D nie podaje się już dodatkowych preparatów zawierających witaminę słońca takich jak tran.

Źródła witaminy D

Oprócz tego należy wzbogacić dietę w ryby, nabiał i produkty mleczne. Witamina D występuje w mleku krowim, maśle i innych produktach mlecznych pochodzenia zwierzęcego. Warto je włączyć na stałe do jadłospisu.

Najlepszym źródłem witaminy D są tłuste ryby morskie takie jak makrela, dorsz, łosoś, śledź. Warto podawać je dzieciom w różnych formach - np. z makreli i jajek można przygotować pyszną i zdrową pastę kanapkową. Ryby powinny pojawić się w jadłospisie przynajmniej 2 razy w tygodniu, ale najczęściej nie są one w stanie zaspokoić dziennej podaży witaminy D3. Konieczna jest suplementacja witaminy D przez całe dzieciństwo dziecka.

Długofalowe skutki niedoboru witaminy D

Niedobór witaminy D może przyczynić się do znacznego osłabienia organizmu. Wskazuje się na ryzyko rozwoju nowotworów w przyszłości, a także na związek z rozwojem chorób neurologicznych takich jak stwardnienie rozsiane. Oprócz tego następuje wyraźna kruchość kości i zębów, która może objawiać się częstymi złamaniami czy próchnicą.

Nadmiar witaminy D

Nadmiar witaminy D u dzieci zdarza się rzadko, tylko wtedy gdy rodzice niewłaściwie podają suplement. Jeśli stężenie witaminy D w organizmie jest zbyt wysokie, może dojść do hiperwitaminozy, stanu, który jest niebezpieczny. Witamina D w zbyt wysokim stężeniu prowadzi do hiperkalciurii (zwiększonego wydalania wapnia z moczem), a także hiperkalcemii (wysokiej zawartości wapnia w organizmie). Przedawkowanie witaminy D może doprowadzić do zmagazynowania zbyt dużych dawek witaminy słońca w wątrobie, sercu czy płucach.

Przedawkowanie witaminy D najczęściej daje wyraźne objawy. Mogą pojawić się nudności, wymioty, zaburzenia żołądkowo-jelitowe, bóle brzucha, bóle głowy, biegunka. Zbyt wysokie stężenie witaminy D prowadzi także do częstszego oddawania moczu, który może mieć inny kolor niż normalnie i być bardziej mętny. U dzieci może wystąpić również nadpobudliwość lub rozdrażnienie, a także problemy z właściwą pracą serca. Dlatego tak istotne jest, by w przypadku każdych wątpliwości udać się do pediatry, który pomoże nam dobrać odpowiednią dawkę witaminy D do dziecka, a także powie, jak ją podawać.

Jak podawać witaminę D dziecku?

Witamina D w aptekach występuje w formie kapsułek twist-off, sprayu, kropli, a dla dorosłych także w tabletkach. Bardzo ważne jest, by podawać ją maluchom prawidłowo. Witaminę D najlepiej jest suplementować każdego dnia o tej samej porze - w czasie śniadania. Ważne, by przyjmować ją z posiłkiem, ponieważ witamina D zaliczana jest do witamin rozpuszczalnych w tłuszczach. W przypadku małych dzieci tłuszczem jest mleko, natomiast u starszych, które nie chcą jeść posiłków mlecznych, wystarczy podać im kanapkę z masłem.

Witaminę D zaleca się suplementować rano, ponieważ wieczorem może ona negatywnie wpływać na produkcję melaniny i zaburzać jakość snu. U dzieci, które mają płytki sen, często się budzą, warto zwrócić na to uwagę. Być może zaburzenia snu są powiązane z błędami w zakresie suplementacji witaminy D.