Zespół jelita drażliwego: przyczyny, objawy, leczenie IBS

Zespół jelita drażliwego to choroba, która charakteryzuje się zaburzeniami rytmu wypróżnień i uczuciem niepełnego wypróżnienia. Towarzyszy im ból brzucha, niekiedy biegunka czy skurcze. Stany takie jak zespół jelita drażliwego (IBS) występują częściej u kobiet. Czynniki odpowiadające za ten stan mogą obejmować problemy ze snem, stres lub po prostu spożywanie niewłaściwego, pozornie łagodnego dla jelit jedzenia. Możesz zjeść coś, co pod każdym innym względem byłoby zdrowym posiłkiem, a mimo to czuć się fatalnie. Nawet z pozoru niegroźne jabłko może spowodować nagłą biegunkę.

Przyczyny zespołu jelita drażliwego

Zespół jelita drażliwego IBS to choroba przewlekła przewodu pokarmowego, która częściej występuje u kobiet niż u mężczyzn. Przyczyną choroby może być podłoże psychiczne, zaburzenia nerwicowe, zaburzenia lękowe. Wpływają one na zmianę częstości wypróżnień, mogą powodować nagłe biegunki, skurcze jelit i inne dolegliwości.

Zaburzenia jelita grubego często zdarzają się u osób wysoko wrażliwych, podatnych na działanie emocji i występowanie stanów lękowych. Bardzo często mogą być spowodowane niewłaściwą dietą bogatą w tłuszcze czy kofeinę. Przy zespole jelita drażliwego ogromną rolę odgrywa właściwe odżywianie, bez produktów bogatych w tłuszcze pochodzenia zwierzęcego.

Zespół jelita drażliwego może wynikać również z alergii. Nietolerancje pokarmowe (np. na gluten) mogą wywoływać silne bóle brzucha, skurcze i biegunki. Wystąpienie choroby jest ściśle powiązane z dietą, z której powinno się wyeliminować gluten. U większości chorych zmiana diety i unikanie produktów, które mogą zaostrzać chorobę, wystarcza do poprawy stanu pacjenta.

Kto choruje na zespół jelita drażliwego?

Często na zespół jelita drażliwego chorują kobiety pomiędzy 20. a 40. rokiem życia. Jest to częsta choroba, która może dotyczyć nawet 15 procent całej populacji. Jej podłożem może być niewłaściwa dieta bogata w tłuszcze i produkty wysoko przetworzone, a także nieodpowiednia ilość aktywności fizycznej. IBS może może również podłoże psychiczne i występować u osób wrażliwych i podatnych na stres.

W jakiej okolicy brzucha występuje ból w zespole jelita drażliwego?

Ból brzucha spowodowany zespołem jelita drażliwego zazwyczaj ma charakter przewlekły. Występuje głównie w górnej części brzucha, choć może rozlewać się na inne części, przez co chory ma wrażenie, że boli go cały brzuch. Ból może umiejscawiać się po lewej stronie brzucha i utrudniać nocny wypoczynek.

Objawy zespołu jelita drażliwego IBS

Objawy zespołu jelita drażliwego to:

• bóle brzucha
• biegunka
• stolec ze śluzem
• stolec bobkowaty
• zaparcia
  
• bóle głowy
• niepokój
• rozdrażnienie
• uczucie niepełnego wypróżnienia

IBS: Przegląd możliwych objawów

Oprócz wyżej wymienionych objawów mogą wystąpić również i inne dolegliwości. Zaliczają się do nich nudności i wymioty, które mają podłoże psychiczne. Oprócz tego chory może mieć obniżoną kondycję psychiczną, cierpieć na wahania nastroju, bezsenność.

U niektórych pacjentów zdarzają się również zaburzenia pracy żołądka, które objawiają się silnymi bólami, a także zaparciami i problemami z wypróżnieniami. Jeśli już udaje się oddać stolec, to może on być bobkowaty lub może znajdować się w nim śluz.

U części kobiet mogą wystąpić także zaburzenia miesiączkowania. To oznacza, że zespół jelita drażliwego może mieć podłoże hormonalne i być powiązany z zaburzeniami tarczycy. W takiej sytuacji IBS towarzyszą dodatkowe objawy takie jak utrata masy ciała, bóle w dolnej części brzucha.

Dieta w IBS

W wielu przypadkach choroba jest uzależniona od niewłaściwej diety. Zespół jelita drażliwego można opanować, jeśli zadbamy o prawidłowe nawyki żywieniowe. Aby pozbyć się przykrych objawów, warto zmienić dietę na lekkostrawną, bogatą w warzywa i owoce. Z jadłospisu należy wykluczyć produkty wysoko przetworzone, bogate w tłuszcze typu trans, w skrobię i cukier. Oprócz tego należy zrealizować z kawy i napojów, które mogą podrażniać układ trawienny, a także z jedzenia słodyczy i gotowych dań.

Aby zapobiegać bólom brzucha, dobrze jest nie jeść produktów wzdymających i powodujących dolegliwości trawienne. W diecie osób z IBS nie powinny znajdować się także rośliny strączkowe, które mogą podrażniać układ trawienny, a także produkty zawierające tłuszcze pochodzenia zwierzęcego. Dobrze jest jeść dania gotowane na parze lub duszone, bogate w składniki, które wzmacniają układ trawienny. Sprawdzą się produkty bogate w błonnik rozpuszczalny oraz w naturalne prebiotyki, stanowiące pożywkę dla bakterii z mikroflory jelitowej.

Możliwe diety dla osób z zespołem jelita drażliwego

Z diety osób cierpiących na zespół jelita drażliwego lepiej wykluczyć błonnik nierozpuszczalny. W takiej sytuacji lepiej zrezygnować z jedzenia otrębów owsianych, płatków owsianych i produktów, które mogą zbyt mocno obciążać układ trawienny. Dobrze jest zrezygnować również z orzechów, pestek, roślin strączkowych i produktów bogatych w tłuszcze pochodzenia zwierzęcego.

Probiotyki w zespole jelita drażliwego

Chorzy na IBS powinni dbać o zachowanie równowagi w mikroflorze jelitowej. Można to robić nie tylko za pomocą odpowiedniej diety, w której znajdą się naturalne kiszonki (kiszone warzywa, owoce, fermentowane produkty mleczne, kefiry), ale także za pomocą probiotyków w formie suplementów diety. Probiotyki pomagają zachować harmonię jelitową i sprzyjają utrzymaniu różnorodnego środowiska. Dzięki temu wzmacniają jelita przed działaniem patogennych drobnoustrojów i działaniem bakterii, które mogłyby doprowadzić do zaburzeń pracy układu trawiennego.

Rozpoznanie zespołu jelita drażliwego

Zespół jelita drażliwego podejrzewa się, gdy u chorego występują nawracające biegunki i bóle brzucha. Jeśli mają one charakter przewlekły, warto udać się do lekarza, który zleci odpowiednie badania. Najczęściej jednak chory sam zdaje sobie sprawę z tego, że objawy IBS nasilają się na skutek stresu i silnych emocji. Mogą wtedy pojawić się biegunki, problemy trawienne, problemy z wypróżnieniami – to reakcja na silne stany emocjonalne. Po poinformowaniu o tym lekarza najczęściej pada przypuszczenie, że przyczyną objawów może być zespół jelita drażliwego.

Zespół jelita drażliwego – badania

Aby przekonać się, czy biegunki, bóle brzucha i problemy z wypróżnieniami spowodowane są przez zespół jelita drażliwego, należy wykonać podstawowe badania. Należą do nich:

• morfologia
• CRP
  
• badanie moczu
• badanie kału
• badanie na obecność pasożytów w kale
• TSH
• badanie w kierunku celiakii

Lekarz rodzinny może zlecić też wykonanie USG jamy brzusznej, a w niektórych przypadkach również gastroskopii.

Pacjenci z IBS a opieka lekarska

– Bardzo często lekarze nie traktują tych pacjentów poważnie, a brak reakcji alergicznej jest używany jako argument, że to wszystko jest w ich umyśle i że nie mają problemu z fizjologią jelit – powiedział Guy Boeckxstaens, gastroenterolog z Katholieke Universiteit w Leuven. Zespół, w którym pracuje naukowiec, liczy ponad 40 badaczy i jest kierowany przez neuroimmunologa Javiera Aguilera-Lizarragę. Naukowcy niedawno zidentyfikowali biologiczny mechanizm stojący za IBS.

– Dzięki tym nowym spostrzeżeniom dostarczamy dalszych dowodów, że mamy do czynienia z prawdziwą chorobą – mówi Boeckxstaens.

Badania kliniczne sugerują, że infekcje jelit wywołane przez patogeny, takie jak Escherichia coli i Salmonella, mogą zwiększać prawdopodobieństwo wystąpienia IBS, a pacjenci często opisują objawy rozpoczynające się nagłym zatruciu pokarmowym. To dało naukowcom pewne przeczucia.

Jak przebiegało badanie?

Naukowcy wprowadzili do organizmów myszy laboratoryjnych bakterie Citrobacter rodentium, które powodują zatrucie pokarmowe, jednocześnie karmiąc je białkiem znajdującym się w jajach (owoalbuminą). Gdy myszy wyzdrowiały z infekcji, karmienie ich samą owoalbuminą aktywowało komórki odpornościowe jelita, ale te same komórki nie reagowały u myszy z grupy kontrolnej, którym podano owoalbuminę, ale nie podano bakterii.

Białko jaja było w dalszej kolejności rozpoznawane jako antygen (obca substancja atakująca) przez układ odpornościowy myszy spoza grupy kontrolnej.

Zwykle nasz układ odpornościowy „przymyka oko” na cząsteczki białek (które rozpoznaje jako antygeny), które trawimy. Wygląda jednak na to, że kiedy układ odpornościowy aktywuje się w odpowiedzi na infekcję, uczy się również postrzegać obecny pokarm jako zagrożenie, produkując przeciwciała, które rozpoznają i zapamiętują te antygeny.

Gdy następnie przeciwciała ponownie napotkają antygen (w tym przypadku białko jaja), zatrzymują go i wiążą się z komórkami tucznymi, wyzwalając te komórki odpornościowe do uwalniania histaminy i ich procesów zapalnych.

Histaminy zwiększają wrażliwość neuronów, co tłumaczy ból brzucha, nawet jeśli tkanka jelitowa jest rozciągnięta tylko w normalnych granicach podczas trawienia pokarmu.

Myszy genetycznie zmodyfikowane tak, aby nie posiadały komórek tucznych, nie wykazywały takiej samej odpowiedzi bólowej, co potwierdza rolę tych komórek.

Badania na ludziach

Następnie naukowcy przebadali 12 pacjentów z IBS i 8 zdrowych osób, aby sprawdzić, czy ich jelita zareagowały w taki sam sposób jak myszy. Podanie znanych wyzwalaczy pokarmowych, takich jak soja i mleko krowie, do ściany jelita pacjentów z IBS spowodowało podobną miejscową odpowiedź immunologiczną, ale nie stało się to u zdrowych ochotników.

Zarówno u myszy, jak i u ludzi odpowiedź immunologiczna była ograniczona do jelit, szczególnie do okrężnicy myszy, gdzie miała miejsce infekcja bakteryjna, co wyraźnie odróżniało tę nietolerancję pokarmową od alergii pokarmowych, takich jak alergie na gluten, które powodują aktywację całego układu odpornościowego.

– Pomysł, że w jelitach może zachodzić specyficzna reakcja alergiczna, jest naprawdę nową koncepcją – powiedział inny gastroenterolog z University of Nottingham, który nie był zaangażowany w badanie.

Leki przeciwhistaminowe wciąż skuteczną formą walki

Chociaż to badanie jest niewielkie, wcześniejsze badania kliniczne wykazały, że leczenie lekami przeciwhistaminowymi może złagodzić objawy IBS, potwierdzając pogląd, że aktywacja komórek tucznych jest kluczowym winowajcą. Inne podobne dolegliwości żołądkowo-jelitowe również mają wpływ na bakterie.

– Komórki tuczne uwalniają znacznie więcej związków i mediatorów niż tylko histamina – wyjaśnia Boeckxstaens. – Więc jeśli twój organizm może zablokować aktywację tych komórek, lepiej zareaguje na terapię.

Naukowcy badają teraz, czy IBS wywołany stresem obejmuje te same podstawowe mechanizmy. Trwają dalsze prace nad zastosowaniem leków przeciwhistaminowych w leczeniu IBS.

Jak dbać o siebie, cierpiąc na zespół jelita drażliwego

Osoby z przewlekłą biegunką lub zaburzeniami trawienia, powinny szczególnie o siebie dbać. Konieczne jest nie tylko przestrzeganie właściwej, lekkostrawnej diety, ale także dbanie o aktywność fizyczną. Ruch pomaga przyspieszyć perystaltykę jelit i ułatwia procesy trawienne. Chorzy powinni również unikać używek, produktów wysoko przetworzonych i bogatych w tłuszcze pochodzenia zwierzęcego. Oprócz tego należy dbać o regularne nawadnianie organizmu i wypijanie dużych ilości wody niegazowanej, która przyspiesza usuwanie z organizmu złogów pokarmowych.

Leczenie farmakologiczne w zespole jelita drażliwego

W leczeniu zespołu jelita drażliwego stosuje się leki rozkurczowe oraz leki przeciwbólowe, jeśli bóle brzucha są bardzo silne. W przypadku wystąpienia biegunki sięga się po leki przeciwbiegunkowe, które zatrzymują wypróżnienia. Warto jednak pamiętać, że leki odgrywają rolę wspomagającą, a kluczowa jest tutaj zmiana diety. W łagodzeniu objawów IBS można jednak wspomóc się lekami rozkurczowymi czy przeciwbólowymi.

Jeśli choroba jest bardzo nasilona, a z powodu biegunek i bólu brzucha chory nie jest w stanie właściwie funkcjonować, lekarz może zalecić także środki uspokajające.

IBS – porady psychologiczne

Leczenie zespołu jelita drażliwego polega również na skorzystaniu z pomocy psychologicznej. W przypadku zespołu jelita drażliwego warto skorzystać z pomocy specjalisty. Terapeuta nauczy pacjenta panować nad stresem i reakcjami emocjonalnymi, które mogą doprowadzić do wystąpienia choroby i problemów trawiennych. Skorzystanie z terapii u psychologa to ważny element w okiełznaniu choroby i umożliwieniu sobie normalnego funkcjonowania.

Nawracające biegunki i wymioty, a także bóle brzucha, bardzo osłabiają kondycję psychiczną i sprawiają, że chory wycofuje się z życia towarzyskiego czy społecznego. Z tego względu warto zrobić wszystko, by napady choroby i bólu brzucha były coraz rzadsze. Jeśli stan chorego jest poważny, nie należy unikać również wizyty u psychiatry. Niekiedy konieczne okazuje się sięgnięcie po silniejsze leki, m.in. trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne.

Czy możliwe jest całkowite wyleczenie zespołu jelita drażliwego?

Zespół jelita drażliwego nie jest chorobą w pełni wyleczalną. Najczęściej ma swoje lepsze i słabe momenty, a choroba wycisza się i zaostrza co jakiś czas. Z tego względu należy dbać o dietę lekkostrawną, uważać na spożywane pokarmy, a także pilnować aktywności fizycznej. Jeśli mamy świadomość, że ostrzejsze fazy choroby wracają na skutek stresu, dobrze jest uczęszczać na terapię do psychologa.