Ból kolan – najczęstsze przyczyny, objawy towarzyszące, diagnostyka i leczenie

Ból kolan dokucza nie tylko seniorom, u których dolegliwości bólowe w obrębie stawów często związane są z naturalnymi procesami starzenia się organizmu. Warto dowiedzieć się więcej na temat budowy stawu kolanowego, czynników ryzyka rozwoju jego chorób, domowych sposobów na zmniejszenie bólu kolan, a także metod leczenia, które pozwalają poprawić jakość życia i pozbyć się ograniczających sprawność dolegliwości.

Jak zbudowany jest staw kolanowy?

Staw kolanowy to największy staw w organizmie człowieka. Jest to tzw. staw zawiasowy, który znajduje się na zakończeniach kości udowej i kości piszczelowej. W budowie stawu kolanowego wyróżniamy: staw piszczelowo-udowy i staw rzepkowo-udowy (rzepka).

Za odpowiednią stabilizację stawu kolanowego odpowiadają aparaty więzadłowe m.in. przednie i tylne więzadło krzyżowe, więzadła poboczne i więzadło właściwe rzepki. W anatomii kolana wyróżniamy również łąkotki stawowe, torebkę stawową, kaletki stawowe oraz mięśnie i ścięgna.

Funkcje stawu kolanowego

Staw kolanowy to nie tylko największy, ale także jeden z najbardziej skomplikowanych pod względem budowy stawów, co sprawia, że jest bardzo podatny na kontuzje, a także procesy zwyrodnieniowe. Staw kolanowy pełni wiele ważnych funkcji. Dzięki niemu możemy nie tylko zginać kończynę dolną; staw kolanowy zapewnia odpowiednią amortyzację i redukcję nadmiernego nacisku m.in. na stopy.

Ból kolan a choroba zwyrodnieniowa stawów

Nagły ból kolan często ma związek z urazami i kontuzjami. Przewlekły ból kolan może wskazywać na postępujący proces zwyrodnieniowy. Choroba zwyrodnieniowa stawów częściej atakuje kobiety.

Czynniki zwiększające ryzyko jej rozwoju to m.in. nadwaga i otyłość, zmiany hormonalne, a także tryb życia, który sprzyja nadmiernemu obciążeniu stawów np. wykonywanie pracy stojącej. Zwyrodnienie stawów zwykle wywołuje ból kolan lub ból kolana u osób po 50. roku życia, jednak czasami związane ze zmianami zwyrodnieniowymi objawy pojawiają się wcześniej.

Choroba zwyrodnieniowa stawów powoduje zaburzenia ilości oraz jakości chrząstki stawowej, która odpowiada za amortyzowanie ruchów stawu kolanowego i umożliwienie przesuwania się powierzchni stawowych względem siebie. Charakterystyczne objawy zwyrodnienia stawów kolanowych to ból w okolicy rzepki (ból z przodu kolana), a także problemy ze zginaniem i prostowaniem kolan.

Ból stawów kolanowych powinien skłonić do wizyty u lekarza. Bagatelizowanie dolegliwości bólowych, a także innych objawów ze strony stawu kolanowego – obrzęk, zaczerwienie skóry i jej ocieplenie, sztywność stawów, niestabilność stawów – może doprowadzić do pogłębienia się schorzenia przewlekłego lub urazu, utrudniając nie tylko normalne funkcjonowanie, ale również leczenie. Dolegliwości związane z chorobą zwyrodnieniową stawów mogą występować także u osób młodych m.in. osób zawodowo i amatorsko uprawiających sport i osób z otyłością.

Komu najczęściej dokucza ból kolan?

Ból stawów kolanowych częściej dokucza osobom z nadwagą i otyłościom, osobom, które wykonują pracę w pozycji stojącej, w pozycji siedzącej i w pozycji na kolanach, a także osobom uprawiającym sport, u których często występuje ból wskazujący na kolano biegacza lub kolano kinomana.

W przypadku bólu kolan mamy do czynienia z negatywnym wpływem na staw kolanowy zarówno siedzącego, jak i aktywnego trybu życia.

Czynniki ryzyka wystąpienia przewlekłego bólu kolan to m.in.:

• nadwaga i otyłość na każdym z etapów życia – nadprogramowe kilogramy zwiększają ryzyko wystąpienia bólu kolan nie tylko u osób w średnim i podeszłym wieku, ale także dzieci i młodzieży oraz młodych dorosłych;

• nieodpowiednio skomponowana dieta oraz przyjmowanie zbyt małej ilości płynów – na zdrowie stawów wpływa podaż składników odżywczych, a także odpowiednie nawodnienie organizmu;

• obciążenie genetyczne;

• wady postawy i wady w budowie anatomicznej stawów kolanowych;

• tryb życia, poziom aktywności fizycznej i rodzaj wykonywanej pracy – z powodu bólu kolan cierpią osoby spędzające dużo czasu w pozycji siedzącej i stojącej, osoby pracujące w pozycjach wymuszonych np. na kolanach, a także osoby uprawiające sport, których kolana są szczególnie narażone na mikrourazy.

Ból kolan charakteryzuje się różnym nasileniem. Ostry ból kolana, który pojawia się nagle, najczęściej związany jest z urazem. Ryzyko urazu w obrębie stawu kolanowego zwiększają m.in.: błędy popełniane podczas wykonywania ćwiczeń, przeciążenie kolan podczas aktywności oraz korzystanie z niewłaściwie dobranego obuwia np. podczas biegania.

Ostry ból stawu kolanowego ma również związek z mikrourazami, które przez lata ulegają pogłębieniu, prowadząc do zmian zwyrodnieniowych w obrębie kolana i stopniowo ograniczając sprawność. Bagatelizując dolegliwości, które mają niewielkie nasilenie i nie ograniczają sprawności, zwiększamy ryzyko pogłębienia się schorzenia.

Jednym z charakterystycznych sygnałów alarmowych, które wskazują, że może zacząć dokuczać nam przewlekły ból kolan, są problemy z wchodzeniem po schodach. Powoduje je m.in. ograniczenie ruchomości stawu kolanowego. Ból kolan może mieć również związek z noszeniem nieprawidłowo dopasowanego obuwia oraz częstym chodzeniem w butach na wysokim obcasie. Ryzyko wystąpienia bólu w obrębie stawu kolanowego zwiększają przebyte urazy kolana.

Ból kolan różni się także pod względem rodzaju odczuwanych dolegliwości. W obrębie kolan może pojawiać się ból o zmiennym nasileniu, który jest ostry, przeszywający, kłujący, piekący lub rwący. U osób starszych często pojawia się nagły ból kolan, który związany jest ze zmianami pogody.

Najczęstsze przyczyny bólu kolan

Ból kolan może wskazywać nie tylko na chorobę zwyrodnieniową stawów i związane z nią uszkodzenia chrząstki stawowej, ale także inne schorzenia narządu ruchu i urazy stawów kolanowych np.:

• zapalenie kaletki maziowej stawu kolanowego,

• skręcenie stawu kolanowego,

• reumatoidalne zapalenie stawów,

• zespół pasma biodrowo-piszczelowego (kolano biegacza),

• zespół rzepkowo-udowy (zapalenie stawu rzepkowo-udowego, kolano kinomana),

• zapalenie więzadła właściwego rzepki (kolano skoczka),

• zwichnięcie rzepki,

• złamanie rzepki,

• zerwanie więzadła krzyżowego przedniego.

Urazy kolan najczęściej mają związek z aktywnością fizyczną np. bieganiem, jazdą na rowerze, jazdą na nartach i uprawianiem sportów wysiłkowych oraz sylwetkowych, jednak może do nich dochodzić także podczas zwykłych czynności dnia codziennego np. podczas upadku ze schodów, poślizgnięcia się na mokrej posadzce lub nagłego przyklęknięcia po długotrwałym siedzeniu np. podczas jazdy samochodem. Ból kolan lub ból kolana może również powodować np. dna moczanowa i rwa kulszowa.

Ważne! Ból w obrębie kończyn dolnych, np. w okolicy kolana, może wskazywać nie tylko na schorzenia ortopedyczne lub urazy kolan, ale także zaburzenia krążenia. Jeżeli pojawia się ból i wyraźny obrzęk nie tylko w obrębie stawu kolanowego, ale także w okolicy uda lub podudzia, a skóra jest zaczerwieniona i ocieplona, to może rozwijać się zakrzepica żył głębokich. Zakrzepica żył głębokich to poważna choroba, która wymaga natychmiastowego rozpoczęcia specjalistycznego leczenia. W przypadku zakrzepicy ból często zlokalizowany jest w dole podkolanowym.

Jakie choroby i urazy kolan powodują ból w przedniej części kolana?

Ból z przodu kolana, np. ból w okolicy rzepki, może mieć różne przyczyny. Wywołuje go zarówno przeciążenie kolan, jak i stan zapalny w obrębie struktur stawu kolanowego. W przypadku bólu z przodu kolana może występować także obrzęk stawu kolanowego, zaczerwienienie skóry i ograniczona ruchomość, która pojawia się przy zginaniu i prostowaniu kolana.

Ból z przodu kolana może mieć również związek z chorobą zwyrodnieniową stawów, reumatoidalnym zapaleniem stawów i innymi chorobami autoimmunologicznymi, zapaleniem kaletki maziowej stawu kolanowego, zapaleniem więzadła właściwego rzepki, a także zapaleniem stawu rzepkowo-udowego i zapaleniem ścięgien. Ból zlokalizowany z przodu kolana często nasila się podczas wykonywania ruchów i częściowo lub całkowicie ustępuje w spoczynku.

Jakie choroby i urazy kolan powodują ból w bocznej części kolana?

Ból z boku kolana także może mieć różne przyczyny. Najczęściej ma związek z urazami np. stłuczeniem kolana, ale może także wskazywać na zwyrodnienie stawu kolanowego, choroby łąkotki, choroby rzepki oraz stan zapalny wywołany przez naderwanie ścięgien, więzadeł lub mięśni. Jeżeli bólowi kolana towarzyszy niestabilność stawu kolanowego i nie można zgiąć kolana, to dolegliwości te wskazują na zerwanie więzadła krzyżowego.

Często trudno jest dokładnie określić, w którym miejscu boli kolano, dlatego diagnostyka bólu kolana opiera się nie tylko na badaniu podmiotowym i badaniu przedmiotowym. Istotną rolę na etapie diagnostyki i monitorowania efektów leczenia bólu kolana odgrywają badania obrazowe. Dzięki badaniom obrazowym można precyzyjnie zlokalizować uszkodzone lub objęte stanem zapalnym struktury stawu kolanowego i rozpocząć skuteczne leczenie.

Diagnostyka bólu kolana

Na etapie diagnostyki bólu kolana lub bólu kolan mogą zostać wykonane następujące badania obrazowe:

• badanie RTG,

• rezonans magnetyczny,

• USG stawu kolanowego,

• tomografia komputerowa.

Najczęściej wykonywane badania u pacjentów zgłaszających ból w kolanie to badanie RTG, rezonans magnetyczny i badanie USG stawu kolanowego. W niektórych przypadkach wykonywane są także inne badania np. artroskopia zwiadowcza.

Leczenie bólu kolana/kolan

W przypadku bólu kolan stosowane jest zarówno leczenie zachowawcze, jak i leczenie operacyjne. Podczas leczenia zachowawczego pacjenci przyjmują niesteroidowe leki przeciwzapalne i leki przeciwbólowe. Leki stosowane są doustnie i miejscowo w postaci maści lub zastrzyków. Uzupełnieniem leczenia farmakologicznego jest fizjoterapia oraz rehabilitacja. Pacjenci, u których występuje ból kolan, powinni zredukować nadmierną masę ciała, a także wykonywać zalecone przez specjalistę ćwiczenia.

Leczenie operacyjne stosowane jest, gdy leczenie zachowawcze nie przynosi efektów lub jest niemożliwe ze względu na stopień uszkodzenia struktur stawu kolanowego. Obecnie większość pacjentów poddawanych jest małoinwazyjnym zabiegom, dzięki którym zmniejsza się ryzyko powikłań pooperacyjnych oraz ulega skróceniu okres rekonwalescencji.

Domowe sposoby na ból kolan

Domowe sposoby na urazy i schorzenia, które mogą powodować ból kolan, nie zastąpią specjalistycznego leczenia. Doraźnie na ból w kolanie można stosować np. chłodne okłady, dostępne bez recepty maści, okłady z liści kapusty oraz działającą przeciwbólowo i przeciwzapalnie nalewkę bursztynową.

Czytaj też:
W tym schorzeniu boli cały człowiek. „Choroby nie widać. Dopóki nie opadną nam powieki albo nie zaczniemy bełkotać"Czytaj też:
Odczuwasz ból pięty przy chodzeniu? Nie ignoruj go, to może być ostroga piętowa

Źródła:

Bochenek A., Reicher M., Anatomia człowieka, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, 2016.

M. Corr, Ból w chorobach reumatycznych, Wydawnictwo Edra Urban & Partner, Wrocław, 2023.

D. Kusz, Kompendium ortopedii, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, 2015.

Szczeklik A., Choroby wewnętrzne, Tom II, Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, Kraków, 2006.