Wysiękowe zapalenie ucha – objawy, leczenie, powikłania

W budowie ucha, które jest narządem słuchu i równowagi, wyróżniamy ucho zewnętrzne, ucho środkowe i ucho wewnętrzne. Narząd słuchu narażony jest na różne schorzenia; w jego obrębie mogą także rozwinąć się wady anatomiczne, które powodują zaburzenia słuchu np. niedosłuch. Stan zapalny poszczególnych struktur ucha objawia się w nieco inny sposób. W przypadku wysiękowego zapalenia ucha środkowego dominującym objawem jest m.in. uczucie pełności w uchu oraz pogorszenie słuchu. Wysiękowe zapalenie ucha często rozwija się u dzieci. Na chorobę mogą wskazywać m.in. zmiany zachowania dziecka i zaburzenia rozwoju mowy. Warto dowiedzieć się więcej na temat przyczyn i leczenia wysiękowego zapalenia ucha środkowego, a także niespecyficznych objawów, które powinny skłonić do wizyty u lekarza.

Budowa anatomiczna ucha

Ucho zewnętrzne składa się z małżowiny usznej oraz zewnętrznego kanału słuchowego, który ma kształt tuby i jest zakończony błoną bębenkową. Zewnętrzny przewód słuchowy doprowadza docierające z otoczenia fale dźwiękowe do odbierającej je błony bębenkowej.

Błona bębenkowa zamyka przewód słuchowy zewnętrzny, stanowiąc przegrodę pomiędzy środowiskiem zewnętrznym i uchem środkowym, które składa się z wypełnionej powietrzem jamy bębenkowej. W jamie bębenkowej znajdują się trzy kosteczki słuchowe – młoteczek, kowadełko i strzemiączko. Zadaniem kosteczek słuchowych jest m.in. przekazywanie fal dźwiękowych. Jama bębenkowa połączona jest z gardłem trąbką słuchową Eustachiusza, która wyrównuje ciśnienie wewnątrz ucha. W jamie bębenkowej znajdują się mięśnie – mięsień bębenkowy i mięsień strzemiączkowy oraz komórki powietrzne m.in. komórka główna wyrostka sutkowatego.

Struktury ucha wewnętrznego to m.in. błędnik kostny i błędnik błoniasty. Ucho wewnętrzne odpowiada za zmysł równowagi i uczestniczy w odbieraniu oraz przekazywaniu bodźców akustycznych do mózgu. Narządem właściwym słuchu jest znajdujący się w ślimaku narząd Cortiego.

Co to jest wysiękowe zapalenie ucha środkowego?

W obrębie ucha środkowego najczęściej rozwija się ostry stan zapalny (ostre zapalenie ucha środkowego), który jest przyczyną występowania bardzo uciążliwych objawów m.in. silnego bólu ucha. Mniej charakterystyczne objawy wywołuje przewlekłe zapalenie ucha środkowego, które utrzymuje się przez dłuższy czas lub uporczywie nawraca. Wysiękowe zapalenie ucha środkowego różni się pod względem objawów od ostrego zapalenia ucha środkowego i przewlekłego zapalenia ucha środkowego. Ta choroba zapalna ucha środkowego powoduje gromadzenie się płynu w jamie bębenkowej i nie wywołuje objawów ostrego stanu zapalnego, do których zaliczamy m.in. ból ucha oraz podwyższoną temperaturę ciała.

Wysiękowe zapalenie ucha – przyczyny

Wysiękowe zapalenie ucha środkowego rozwija się w wyniku dysfunkcji trąbki słuchowej Eustachiusza, która łączy ucho środkowe z gardłem. Główną przyczyną choroby jest powstanie w jamie bębenkowej ujemnego ciśnienia, które sprzyja powstawaniu wysięku i zaburza funkcjonowanie wyściółki jamy bębenkowej – ryzyko rozwoju choroby zwiększa np. nieprawidłowa drożność trąbek słuchowych. Gromadzący się w przestrzeniach ucha środkowego płyn podrażnia błonę śluzową, przyczyniając się do rozwoju stanu zapalnego. Zaleganie płynu w jamie bębenkowej jest dodatkowym czynnikiem, który zwiększa ryzyko infekcji.

Wysiękowe zapalenie ucha środkowego może być również spowodowane infekcją bakteryjną lub wirusową, która rozwija się poza narządem słuchu, w jamie nosowo-gardłowej, oraz z innymi zaburzeniami w funkcjonowaniu organizmu. Istotne znaczenie w rozwoju choroby mają wady anatomiczne w budowie twarzoczaszki np. zaburzenia anatomiczne budowy nosa oraz rozszczep podniebienia. Ryzyko rozwoju choroby zwiększają m.in.:

• przerost migdałka gardłowego,
• przebyte ostre zapalenie ucha środkowego,
• częste nawracanie infekcji górnych dróg oddechowych,
• refluks przełykowo-gardłowy,
• przewlekły stan zapalny zatok,
• alergia wziewna.

Ze względu na czynniki ryzyka rozwoju wysiękowego zapalenia ucha środkowego choroba ta często występuje u dzieci. Warto wiedzieć, że nieleczone wysiękowe zapalenie ucha środkowego może doprowadzić do poważnych zaburzeń w rozwoju dziecka. Zmiana zachowania dziecka np. zaprzestanie reagowania na dźwięki, zaburzenia rozwoju mowy lub częste podnoszenie głosu mogą być związane z wysiękowym zapaleniem ucha.

Choć wysiękowe zapalenie ucha jest częstą chorobą wieku dziecięcego, to bywa zbyt późno diagnozowane – w wielu przypadkach dziecko trafia do lekarza, gdy pojawiają się zaburzenia w funkcjonowaniu słuchu. Wysiękowe zapalenie ucha środkowego u dorosłych diagnozowane jest rzadko, jednak część niedosłuchów może być związana z rozwojem tego schorzenia w dzieciństwie.

W niektórych przypadkach wysiękowe zapalenie ucha ustępuje samoistnie, jednak częściej ma nawracający lub przewlekły przebieg, co zwiększa ryzyko wystąpienia poważnych powikłań.

Ile trwa wysiękowe zapalenie ucha?

Ze względu na czas trwania choroby wyróżniamy ostrą, podostrą i przewlekłą postać wysiękowego zapalenia ucha środkowego. Postać ostra wysiękowego zapalenia ucha środkowego trwa do 10 dni. Postać podostra choroby trwa do 3 miesięcy, a postać przewlekła powyżej 3 miesięcy.

Objawy wysiękowego zapalenia ucha

Symptomy wysiękowego zapalenia ucha, które często pojawiają się w przebiegu choroby, to m.in.:

• uczucie pełności w uchu,
• wrażenie obecności płynu w uchu,
• przelewanie w uchu,
• szumy uszne,
• łagodny lub umiarkowany ból ucha,
• nawracające zapalenie uszu,
• zmiana zachowania dziecka – dziecko nie reaguje na polecenia i może być nadpobudliwe,
• zaburzenia orientacji dźwiękowej.

W przebiegu wysiękowego zapalenia ucha środkowego pojawiają się objawy ze strony górnych dróg oddechowych m.in. nawracające infekcje z objawami nieżytu nosa, objawy refluksu żołądkowo-gardłowego oraz nieprzyjemny zapach z ust.

Wysiękowe zapalenie ucha środkowego – diagnostyka

Diagnostyka wysiękowego zapalenia ucha środkowego uwzględnia wykonanie badań laryngologicznych oraz badanie słuchu np. badanie słuchu szeptem i badanie otoskopowe. Zakres badań dobierany jest do wieku dziecka. Inne metody diagnostyki wysiękowego zapalenia ucha środkowego to m.in. audiometria oraz badania dodatkowe, które pozwalają wykryć np. wady w budowie anatomicznej jamy nosowo-gardłowej oraz narządu słuchu. W niektórych przypadkach niezbędne jest wykonanie rezonansu magnetycznego lub tomografii komputerowej.

Leczenie wysiękowego zapalenia ucha u dorosłych i dzieci

Leczenie wysiękowego zapalenia ucha uwzględnia trzy metody, czyli obserwację pacjenta, leczenie zachowawcze i leczenie chirurgiczne. Doraźnie stosowane jest leczenie farmakologiczne – leki przeciwzapalne i przeciwbólowe, a także antybiotyki stosowane są, jeżeli w uchu środkowym pojawia się infekcja. Niezbędne jest odpowiednie leczenie nawracających stanów zapalnych dróg oddechowych i kontrolowanie zdrowia słuchu.

Leczenie chirurgiczne wysiękowego zapalenia ucha środkowego stosowane jest w przewlekłej postaci choroby, jeżeli leczenie zachowawcze nie przyniosło poprawy. Wskazania do leczenia chirurgicznego to m.in.:

• niedosłuch 30 dB lub więcej,
• nawracające infekcje uszu,
• przewlekła niewydolność trąbek słuchowych,
• zaburzenia rozwojowe związane z chorobą np. zaburzenia rozwoju mowy,
• wady anatomiczne związane z nieprawidłową budową głowy.

Leczenie chirurgiczne uwzględnia drenaż uszu, dzięki któremu możliwe jest usunięcie zalegającego płynu z jamy bębenkowej, a także usunięcie powodującego m.in. niedrożność ujść gardłowych trąbek słuchowych migdałka gardłowego. Drenaż ucha polega na nacięciu błony bębenkowej, usunięciu zalegającego płynu i założeniu drenu wentylacyjnego.

Powikłania po wysiękowym zapaleniu ucha

Skąpoobjawowy przebieg wysiękowego zapalenia ucha środkowego sprzyja wykrywaniu choroby, gdy doprowadzi ona do poważnych zaburzeń w funkcjonowaniu narządu słuchu. Wysiękowe zapalenie ucha środkowego może doprowadzić m.in. do perforacji błony bębenkowej i trwałego upośledzenia słuchu. Na skutek powikłań wysiękowego zapalenia ucha środkowego zwiększa się ryzyko rozwoju perlaka, który jest guzem zapalnym zbudowanym z prawidłowych komórek (nie jest związany z procesem nowotworowym). Rosnący perlak może zacząć uciskać kosteczki słuchowe, błędnik lub nerw słuchowy, powodując dodatkowe powikłania.

Czytaj też:
Domowe sposoby na ból ucha – bez lekarstw i naturalnieCzytaj też:
Swędzenie uszu to objaw różnych chorób. Nie bagatelizuj tego sygnału

Źródła:

• J. Kuczkowski, Aktualne problemy w rozpoznawaniu i leczeniu ostrego i wysiękowego zapalenia ucha środkowego, Forum Medycyny Rodzinnej, 3, 2011
• B. Zielnik–Jurkiewicz, O. Olszewska–Sosińska, M. Rakowska, Odległe wyniki leczenia drenażem wentylacyjnym przewlekłego wysiękowego zapalenia ucha środkowego u dzieci, Otolaryngologia Polska, 60, 2006
• J. Bożydar Latkowski, Otorynolaryngologia dla studentów medycyny i stomatologii, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, 2004