Odma płucna to stan chorobowy, który może zostać wykryty u osób w różnym wieku. Około 50 proc. zdiagnozowanych przypadków odmy płucnej to odma opłucnowa samoistna, czyli odma, która nie powstaje na skutek urazu w obrębie klatki piersiowej lub płuca. Przyczyną urazu prowadzącego do powstania odmy opłucnowej może być np. tępy uraz klatki piersiowej lub złamanie żeber – złamane żebro może spowodować uszkodzenia płuca. Zdarza się, że odma płucna ma związek z przebytym zabiegiem chirurgicznym – może powstać np. po biopsji płuca, która wykonywana jest przy podejrzeniu raka płuca.
Odma płucna – podstawowe informacje
Odma płucna uniemożliwia swobodne oddychanie, wpływając na przebieg wymiany gazowej. Rozwija się, gdy w jamie opłucnej pojawi się powietrze lub inny gaz.
Opłucna to pokrywająca zewnętrzną powierzchnię płuca błona, która wyścieła wewnętrzną ścianę klatki piersiowej. Płuco pokrywa opłucna trzewna, a klatkę piersiową od środka pokrywa opłucna ścienna. Pomiędzy opłucną trzewną i opłucną ścienną znajduje się jama opłucnej (jama opłucnowa). W jamie opłucnowej obecna jest niewielka ilość płynu surowiczego, który ułatwia poruszanie się płuc podczas oddychania.
We wnętrzu jamy opłucnowej nie znajduje się powietrze. Obecność powietrza lub innego gazu w jamie opłucnej to stan patologiczny. Jak już zostało wspomniane, odma opłucnowa może rozwinąć się samoistnie lub być skutkiem urazu. Odma samoistna może rozwinąć się np. u osób, które palą papierosy oraz osób chorujących na przewlekłe schorzenia płuc np. przewlekła obturacyjna choroba płuc.
Niezależnie od przyczyny odmy płucnej obecność powietrza w jamie opłucnowej uniemożliwia normalne funkcjonowanie płuc. Powietrze w jamie opłucnowej powoduje ucisk na pęcherzyki płucne i zapadnięcie się płuca lub płuc oraz poważne zaburzenia procesu wymiany gazowej.
Efektywna wymiana gazowa to jeden z najważniejszych procesów fizjologicznych, który warunkuje przebieg procesów życiowych. Jeżeli do jamy opłucnowej przedostanie się dużo powietrza, to pojawia się m.in. ból w klatce piersiowej oraz spłycony oddech.
Nie każda odma opłucnowa wymaga leczenia specjalistycznego. W przypadku niewielkiej odmy opłucnej leczenie uwzględnia m.in. podanie tlenu. Większą odmę płucną można usunąć, nakłuwając ścianę klatki piersiowej i wykonując punkcję. Czasami odma płucna wymaga specjalistycznego leczenia, co sprawia, że wykonywany jest drenaż jamy opłucnej.
Przyczyny odmy opłucnowej
U około 50 proc. pacjentów odma opłucnowa ma związek z urazem w obrębie klatki piersiowej. Odma opłucnowa pourazowa to skutek urazu klatki piersiowej, któremu towarzyszy złamanie żebra lub żeber – do takiego urazu może dojść np. podczas upadku z wysokości lub wypadku komunikacyjnego. Czasami urazy klatki piersiowej i złamania żeber mają związek z uprawianiem sportów kontaktowych.
Przyczyną odmy płucnej może być także przebicie ściany klatki piersiowej np. nożem lub postrzał. Zdarza się, że klatka piersiowa ulega uszkodzeniu na skutek upadku np. na ostry pręt lub zostaje przebita np. kawałkiem szkła. Możliwych przyczyn powstania odmy opłucnej, która ma związek z urazem, jest wiele. Warto pamiętać, że przyczyną odmy płucnej może być zarówno niewidoczne, aczkolwiek powodujące silne dolegliwości bólowe, złamanie żeber i przebicie płuca, jak i przebicie ściany klatki piersiowej.
Odma płucna może być również związana z rozedmą płuc – w niektórych przypadkach ma związek z pęknięciem pęcherzy rozedmowych, do którego dochodzi podczas ataku silnego kaszlu. Warto pamiętać, że ryzyko powstania odmy opłucnowej zwiększa się u nałogowych palaczy.
Przyczyną powstania odmy opłucnowej mogą być także zabiegi medyczne, które są wykonywane w obrębie klatki piersiowej.
Odma opłucnowa to schorzenie, które częściej diagnozowane jest u młodych mężczyzn oraz u mężczyzn po 60. roku życia. U części chorych odma opłucnowa nie wywołuje objawów chorobowych.
Jak objawia się odma opłucnowa?
Nie każda odma opłucnowa powoduje objawy chorobowe. W wielu przypadkach odma opłucnowa jest niewielka i ulega samoistnemu wchłonięciu, a chory nie wie o jej istnieniu. Objawy odmy opłucnowej wtórnej, która związana jest z chorobami płuc i paleniem papierosów, mogą stopniowo narastać. Duża odma opłucnowa wywołuje m.in.:
- nasilającą się duszność,
- kaszel,
- ból w klatce piersiowej, który pojawia się po urazie klatki piersiowej, podczas kaszlu oraz przy wysiłku fizycznym,
- osłabienie,
- zawroty głowy,
- sinicę – zasinienie m.in. warg, błony śluzowej jamy ustnej i paznokci.
Objawy odmy opłucnowej to także obniżenie zdolności wysiłkowych, nadmierna potliwość, spłycenie oddechu i przyśpieszenie tętna. Zaburzenia w wymianie gazowej prowadzą do nasilania się objawów niedotlenienia. U pacjentów, u których pojawia się bezpośrednie zagrożenie życia, niezbędne jest natychmiastowe odbarczenie odmy opłucnowej.
Ważne! Objawy odmy opłucnowej mogą pojawić się po kilku lub kilkunastu godzinach od urazu klatki piersiowej. Każdy uraz powinien zostać skonsultowany z lekarzem. Jeżeli np. po upadku z wysokości lub wypadku komunikacyjnym pojawia się ból, który wskazuje na uraz żeber, to niezbędne jest wykonanie zdjęcia RTG klatki piersiowej. Szok, który związany jest np. z wypadkiem oraz działanie adrenaliny może początkowo łagodzić dolegliwości, które wskazują na obrażenia wewnętrzne. Złamane żebro może przemieścić się pod wpływem ruchów ciała i uszkodzić płuco. Silny ból w klatce piersiowej, duszność i napadowy kaszel powinny skłonić do wizyty u lekarza.
Rodzaje odmy opłucnowej
Odma opłucnowa klasyfikowana jest w zależności od czynnika, który ją wywołał, a także mechanizmu powstawania, lokalizacji oraz rozmiaru. Jeżeli odma opłucnowa powstanie bez wyraźnej przyczyny, to diagnozowana jest samoistna odma pierwotna. Jeżeli odma opłucnowa rozwinie się na skutek schorzenia płuc, to diagnozowana jest samoistna odma wtórna. Odma związana z urazem w obrębie klatki piersiowej to odma pourazowa. Jeżeli odma opłucnowa związana jest z zabiegiem medycznym w obrębie klatki piersiowej, to diagnozowana jest odma opłucnowa jatrogenna.
Rodzaje odmy płucnej, które mają związek z mechanizmem jej powstawania oraz lokalizacją, to:
- Odma opłucnowa otwarta związana z otworem w klatce piersiowej lub oskrzeli – w przypadku odmy otwartej pojawia się poważne zagrożenie dla życia chorego, bo w stopniu znacznym przyczynia się do zmniejszenia powierzchni oddechowej płuc.
- Odma opłucnowa zamknięta związana z urazem płuca i jednorazowym przedostaniem się powietrza lub innego gazu do jamy opłucnej – w tym przypadku pęcherzyki powietrza ulegają samoistnemu wchłonięciu i nie stanowią poważnego zagrożenia dla życia.
- Odma opłucna zastawkowa (inaczej wentylowana lub prężna) związana z poważnym urazem np. przebiciem ściany klatki piersiowej – to najgroźniejszy rodzaj odmy. W tym przypadku podczas oddychania do wnętrza jamy opłucnej zasysane jest powietrze, które nie zostaje usunięte w sposób fizjologiczny. Częstym skutkiem odmy opłucnowej zastawkowej jest zapadnięcie się płuca.
Ze względu na rozmiar odmy opłucnowej może zostać zdiagnozowana:
- odma opłucnowa mała – diagnozowana jest, jeżeli odległość między ścianą klatki piersiowej a opłucną nie przekracza 2 cm.
- odma opłucnowa duża – diagnozowana jest, gdy odległość pomiędzy ścianą klatki piersiowej a opłucną przekracza 2 cm.
Rozpoznanie odmy opłucnowej
Duża odma opłucnowa nie sprawia trudności diagnostycznych. Lekarz może zdiagnozować objawową odmę opłucnową na podstawie wywiadu z pacjentem. Trudności diagnostyczne może jednak sprawiać niewielka odma, która powstaje w przebiegu chorób przewlekłych dolnych dróg oddechowych, a także pierwotna odma opłucnowa samoistna. Jeżeli pacjent zgłasza np. duszność po wysiłku lub ból w klatce piersiowej, to wykonywane są badania diagnostyczne, do których zaliczamy:
- RTG klatki piersiowej – to podstawowe badanie, które wykonywane jest przy podejrzeniu schorzeń płuc m.in. odmy opłucnowej. Dzięki wykonaniu zdjęcia rentgenowskiego można nie tylko określić wielkość odmy, ale także ustalić lokalizację powietrza w jamie opłucnej.
- Tomografia komputerowa – badanie pozwala zdiagnozować początkowo niewidoczne na zdjęciu RTG zmiany w płucach.
W nagłych przypadkach, gdy stan pacjenta uniemożliwia wykonanie zdjęcia RTG oraz tomografii komputerowej, może zostać wykonane badanie USG klatki piersiowej. Podczas badania USG widoczne są pęcherzyki gazu w jamie opłucnowej. Inne badania, które wykonywane są podczas rozpoznania odmy opłucnowej to m.in. badanie EKG oraz gazometria.
Czy odma płucna jest groźna?
Niebezpieczeństwo związane z odmą jest ściśle związane z jej rodzajem i wielkością. Niewielka odma płucna samoistna może być skutecznie leczona w warunkach domowych i nie stanowi bezpośredniego zagrożenia życia. Jednak odma zastawkowa (inaczej prężna), obustronna lub krwotoczna są groźne i zawsze stanowią bezpośredni stan zagrożenia życia. W ich przypadku konieczna jest pilna interwencja medyczna.
Jak wygląda leczenie odmy opłucnowej?
Jak już zostało wspomniane, nie zawsze konieczne jest leczenie odmy opłucnowej, jednak wykrycie niewielkiej odmy jest wskazaniem do monitorowania stanu pacjenta. W przypadku odmy opłucnowej mogą zostać zastosowane różne metody leczenia np. punkcja odmy opłucnowej (polegającej na wprowadzeniu igły przez powłoki skórne do jamy opłucnowej, by usunąć płyn lub powietrze), która nie zawsze okazuje się skuteczna oraz drenaż jamy opłucnowej. Bezpośrednie zagrożenie życia powoduje odma obustronna – w tym przypadku niezbędne jest natychmiastowe odbarczenie odmy i wykonanie drenażu jamy opłucnej.
Czytaj też:
Nieznana choroba płuc dotyka milionów osób. Palacze są najbardziej narażeniCzytaj też:
Zapadnięte płuco: objawy i przyczyny odmy opłucnowej
Źródła:
- A. Antczak, Michał Myśliwiec, Piotr Pruszczyk, Wielka Interna, Wydawnictwo Medical Tribune Polska, 2012
- A. Szczeklik, Interna Szczeklika. Podręcznik chorób wewnętrznych, Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, Kraków, 2013
- A. Szczeklik, Choroby wewnętrzne, Tom I, Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, Kraków, 2005