Nie każde dziecko rozwija się w takim samym tempie i nie każdy dorosły funkcjonuje w taki sam sposób. Trudności w interakcjach społecznych mogą wskazywać na zespół Aspergera. Jest to jedno z zaburzeń ze spektrum autyzmu, które w różnym stopniu utrudnia funkcjonowanie. Do zaburzeń ze spektrum autyzmu zaliczamy zaburzenia rozwojowe, które powodują problemy z komunikacją, odmienny sposób myślenia i odczuwania świata.
Zespół Aspergera określany jest jako łagodna odmiana autyzmu dziecięcego. W przypadku tego zaburzenia nie występują m.in. typowe dla autyzmu dziecięcego zaburzenia mowy. Dziecko z zespołem Aspergera różni się od swoich rówieśników – ma trudności z nawiązywaniem przyjaźni i porozumiewaniem się z otoczeniem oraz niechętnie pracuje w grupie. Problemy, z którymi borykają się dzieci, młodzież i osoby dorosłe z zespołem Aspergera, związane są z zaburzeniami w funkcjonowaniu ośrodkowego układu nerwowego o różnym podłożu.
Wyróżnionych zostało kilka czynników, które powodują zwiększone ryzyko rozwoju zaburzeń ze spektrum autyzmu. Nie zostały jednak poznane wszystkie przyczyny rozwoju zaburzeń w funkcjonowaniu układu nerwowego, których skutkiem są łagodne lub nasilone objawy zespołu Aspergera, autyzmu dziecięcego czy autyzmu atypowego. Rozpoznanie zespołu Aspergera u dzieci sprawia trudności. Kluczowa dla postawienia prawidłowej diagnozy jest współpraca różnych specjalistów m.in. pediatry, psychologa, psychiatry oraz pedagogów szkolnych i rodziców.
Zaburzenia ze spektrum autyzmu – rodzaje
Zaburzenia ze spektrum autyzmu to zaburzenia neurorozwojowe, których objawy najczęściej zauważane są u małych dzieci. Zdarza się jednak, że łagodna postać autyzmu nie zostaje wykryta, a wskazujące na nią objawy są kojarzone np. z introwertyzmem.
Do zaburzeń ze spektrum autyzmu zaliczamy m.in.:
- autyzm dziecięcy – w jego przypadku mamy do czynienia z zaburzeniem neurorozwojowym, które powoduje m.in. trudności z rozumieniem zachowań i emocji oraz porozumiewaniem się z otoczeniem. Autyzm dziecięcy objawia się np. brakiem akceptacji zmian związanych z codziennym funkcjonowaniem dziecka, napadami złości, opóźnionym rozwojem mowy i występowaniem zrytualizowanych zachowań;
- autyzm atypowy – jest zaburzeniem rozwojowym, którego objawy różnią się od objawów autyzmu dziecięcego. Autyzm atypowy może objawiać się np. brakiem wrażliwości na ból, niechęcią do przebywania w grupie rówieśniczej oraz zainteresowaniem jedynie konkretną grupą przedmiotów;
- zespół Aspergera – to zaburzenie neurorozwojowe objawia się m.in. trudnościami w nawiązywaniu kontaktów i silnym reagowaniem na zmiany. Zespół Aspergera bywa nazywany łagodną postacią autyzmu, ponieważ nie powoduje np. zaburzeń w rozwoju mowy i zaburzeń rozwoju umysłowego.
Do zaburzeń ze spektrum autyzmu zalicza się także autyzm wysokofunkcjonujący.
Temat zaburzeń ze spektrum autyzmu powinni zgłębić nie tylko przyszli rodzice, ale także osoby, które borykają się z różnymi trudnościami w wychowaniu dzieci. Bardzo często okazuje się, że dziecko, które przez otoczenie odbierane jest jako niegrzeczne, nieuprzejme, konfliktowe lub zbyt głośne, cierpi na różne zaburzenia neurorozwojowe. Z drugiej strony – zauważalny jest trend tłumaczenia złego zachowania dzieci oraz błędów wychowawczych rodziców zaburzeniami ze spektrum autyzmu, choć brak jest wskazujących na nie objawów.
Co ważne – nie wszystkie zaburzenia związane z funkcjonowaniem ośrodkowego układu nerwowego powodują, że dziecko ma np. trudności z nauką. Lekki autyzm – określenie to bywa stosowane w przypadku zespołu Aspergera – nie wiąże się z upośledzeniem rozwoju intelektualnego. Osoby dotknięte syndromem Aspergera często są utalentowane w różnych dziedzinach i odnoszą sukcesy zawodowe, jednak odczuwają dyskomfort w przypadku kontaktów społecznych. Do grupy typowych objawów syndromu Aspergera zaliczamy m.in. ograniczone, powtarzalne wzorce zachowań, zainteresowań lub aktywności, które powodują, że osoby chore bywają postrzegane jako „dziwne”.
Zespół Aspergera – podstawowe informacje
Zespół Aspergera to schorzenie, które po raz pierwszy zostało opisane przez pediatrę i psychiatrę Hansa Aspergera, który sam cierpiał z powodu jego objawów. Zauważył on, że w przypadku niektórych dzieci pomimo prawidłowo przebiegającego rozwoju intelektualnego pojawiają się utrudniające funkcjonowanie zaburzenia motoryczne i trudności w kontaktach społecznych.
Syndrom Aspergera może powodować różne trudności w codziennym życiu, jednak trzeba wiedzieć, że zarówno dzieci, jak i osoby dorosłe z zespołem Aspergera znacząco się od siebie różnią – objawy zespołu Aspergera różnią się pod względem nasilenia, co dodatkowo utrudnia postawienie właściwej diagnozy. W ostatnich latach zauważalny jest wzrost świadomości dotyczącej zaburzeń neurorozwojowych zarówno u rodziców, jaki i pediatrów, a także pedagogów i psychologów szkolnych, którzy odgrywają istotną rolę w trudnym procesie terapeutycznym.
Cechy dziecka z zespołem Aspergera to m.in. niezgrabność ruchowa, zaburzenia integracji sensorycznej, trudności w akceptowaniu zmian, a także problemy z wykonywaniem zadań manualnych.
Syndrom Aspergera to obecnie najczęściej diagnozowane zaburzenie wieku rozwojowego. Zespół Aspergera dotyczy częściej chłopców. Sygnały alarmowe, które powinny skłonić do obserwacji dziecka oraz konsultacji ze specjalistami to m.in. wycofanie społeczne i trudności z aklimatyzacją w nowym otoczeniu – dzieci z zespołem Aspergera mogą mieć poważne trudności z zaakceptowaniem np. zmian związanych z pójściem do przedszkola i szkoły. Co ważne – zalecane jest przeprowadzenie diagnozy różnicowej objawów typowych dla zespołu Aspergera z objawami innych zaburzeń rozwojowych oraz zaburzeń psychicznych, bo wycofanie społeczne mogą powodować całkiem inne problemy np. zaburzenia lękowe.
Nie należy traktować zespołu Aspergera jako choroby. W większości osoby z zespołem Aspergera odnoszą liczne sukcesy życiowe, ale istotny wpływ na funkcjonowanie w społeczeństwie osoby dotkniętej zespołem Aspergera ma odpowiednia terapia. Często osoby dorosłe z zespołem Aspergera są mocno skupione na sobie, oddają się pasjom, mają zajmujące wolny czas hobby, co sprawia, że mają trudności z nawiązywaniem bliższych relacji. Na przestrzeni wieków wiele osób, u których występowały objawy wskazujące na zespół Aspergera, zapisało się na kartach historii – to m.in. Maria Curie-Skłodowska, Albert Einstein oraz Wolfgang Amadeus Mozart.
Warto wiedzieć, że jedna z postaci zespołu Aspergera – zespół Sawanta – przyczynia się do posiadania ponadprzeciętnych zdolności w konkretnej dziedzinie. W przypadku zespołu Sawanta mamy jednak do czynienia z niewystępującym w innych postaciach zespołu Aspergera obniżeniem ilorazu inteligencji.
Przyczyny zespołu Aspergera
Pomimo dostępności różnych metod diagnostycznych i aparatury medycznej, która pozwala zajrzeć w głąb ludzkiego ciała śledzić przebieg procesów biologicznych, przyczyny zespołu Aspergera nadal nie zostały poznane. Wyodrębniono jednak czynniki, które zwiększają podatność na rozwój zaburzeń neurorozwojowych ze spektrum autyzmu, do których zaliczamy m.in.:
- różnego rodzaju zaburzenia w rozwoju płodowym, na które może wpływać np. wiek ojca powyżej 40 lat i związane z występowaniem nieprawidłowości neurologicznych czynniki genetyczne;
- urazy okołoporodowe;
- uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego,
- dziecięce porażenie mózgowe,
- przebyte infekcje np. infekcje mózgu, które mogą spowodować uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego.
Niektóre badania wskazują, że czynnikiem, który może powodować rozwój zespołu Aspergera oraz innych zaburzeń ze spektrum autyzmu, jest toksoplazmoza. Zakażenie u kobiety ciężarnej powoduje szereg powikłań. Toksoplazmozą można zakazić się przez kontakt z chorym kotem. Trwają badania, które mają na celu potwierdzenie, czy zaburzenia ze spektrum autyzmu oraz stopień nasilenia ich objawów mają związek ze spożywaniem alkoholu przez kobiety ciężarne.
Objawy zespołu Aspergera
Objawy zespołu Aspergera różnią się w zależności od wieku osób nim dotkniętych. Syndrom Aspergera nie zaburza rozwoju intelektualnego i nie powoduje ograniczenia zdolności poznawczych, jednak ogranicza zakres zainteresowań i zdolność adaptacyjną.
Pierwsze objawy zespołu Aspergera pojawiają się w okresie dzieciństwa i często nie budzą niepokoju rodziców. Dziecko z zespołem Aspergera rozwija się w takim samym tempie jak jego rówieśnicy, jednak zdecydowanie chętniej przebywa z osobami dorosłymi. Potrafi wykonywać codzienne czynności, ale najlepiej czuje się, gdy funkcjonuje zgodnie z własnym schematem.
Dzieci z zespołem Aspergera posługują się skomplikowanym słownictwem, mają określone zainteresowania, chętnie spędzają czas w samotności i nie uczestniczą m.in. w zabawach grupowych. Mają również skłonność do wchodzenia w rolę przywódcy, który decyduje o przebiegu zabawy. Jeżeli coś nie idzie po myśli dziecka z zespołem Aspergera, to ma ono trudności z zaakceptowaniem np. woli nauczyciela lub rodzica.
Typowe dla zespołu Aspergera są codzienne rytuały, dlatego dziecko może mieć trudności w odnalezieniu się w całkiem nowym otoczeniu np. podczas wakacyjnych wyjazdów.
Inne objawy zespołu Aspergera u dzieci to m.in.:
- problemy z dostosowaniem zachowania do sytuacji,
- unikanie kontaktu wzrokowego – dzieci, u których występują zaburzenia ze spektrum autyzmu, unikają kontaktu wzrokowego, bo staje się on przyczyną stresu, ale czasami objawem zespołu Aspergera jest również uporczywe wpatrywanie się w inne osoby,
- zaburzenia integracji sensorycznej,
- ograniczone umiejętności społeczne,
- problemy z nawiązywaniem więzi emocjonalnych,
- brak empatii,
- brak rozumienia żartów i metafor,
- trudności w odczytywaniu emocji i języka ciała innych ludzi.
Występowanie objawów zespołu Aspergera powinno skłonić do konsultacji ze specjalistą. Rozpoznanie zespołu Aspergera nie jest łatwe, co sprawia, że mija nawet kilka lat, zanim zostanie postawiona prawidłowa diagnoza. Najlepiej skorzystać z pomocy terapeuty, który specjalizuje się w zespole Aspergera, dzięki czemu choroba Aspergera może zostać potwierdzona lub wykluczona znacznie szybciej.
Nieleczony zespół Aspergera może wpływać na jakość życia oraz pogłębiać trudności z nawiązywaniem relacji, sprzyjając jednocześnie rozwojowi np. depresji.
U osób dorosłych objawem zespołu Aspergera są m.in. zachowania kompulsywne, trudności z podtrzymywaniem rozmowy i nawiązywaniem relacji np. w środowisku pracy, całkowite poświęcanie się pasji lub hobby, nieszablonowe myślenie, kreatywne podejście do życia oraz problemy z odczytywaniem emocji innych ludzi.
Terapia – zespół Aspergera
Terapia w pozytywny sposób wpływa na jakość życia oraz samopoczucie osób z zespołem Aspergera. U osób z zespołem Aspergera stosowana jest m.in. terapia behawioralna, terapia metodą kognitywną i psychoterapia poznawczo-behawioralna. Istotną rolę w procesie terapeutycznym odgrywa trening umiejętności społecznych.
W przypadku dzieci bardzo ważne są zajęcia z integracji sensorycznej, które pozwalają przeciwdziałać nieprawidłowościom sensorycznym.
Leczenie zespołu Aspergera opiera się przede wszystkim na współpracy pomiędzy osobą dotkniętą syndromem Aspergera i terapeutą. Nie ma leku na zespół Aspergera, jednak u niektórych osób niezbędne jest leczenie współistniejących z zespołem Aspergera zaburzeń i schorzeń np. depresji.
Czytaj też:
Przeciążenie sensoryczne – czym jest i jakie są objawy przebodźcowania?Czytaj też:
Spektrum autyzmu – przyczyny, rodzaje zaburzeń, objawy i kryteria diagnostyczne
Źródła:
J. Cieszyńska-Rożek, M. Korendo, Zespół Aspergera – wczesne symptomy zaburzenia w sferze społecznej, językowej, motorycznej i poznawczej, Poradnik Językowy TKJ, Warszawa, 2018.
Anita Bryńska, Gabriela Jagielska, Jadwiga Komender, Autyzm i zespół Aspergera, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, 2009.
Stachowicz J., Zespół Aspergera a kompetencje społeczne, Zeszyty naukowe WSSP, 16, 2013.
Attwood T., Zespół Aspergera. Kompletny przewodnik, Wydawnictwo Harmonia Universalis, Gdańsk, 2013.