Ospa wietrzna u dzieci – przyczyny, objawy i leczenie

Ospa to wirusowa choroba wieku dziecięcego, która cechuje się wysoką zakaźnością. W Polsce co roku odnotowuje się ponad 140 tysięcy przypadków zachorowań. Choroba najczęściej dotyka dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym do 9. roku życia, ale zachorować można również później. Im starszy pacjent, tym ciężej może znieść ospę.

Co to jest ospa wietrzna?

Ospa wietrzna to choroba zakaźna, która niewiele ma wspólnego z ospą prawdziwą. Jedynym podobieństwem pomiędzy chorobami jest to, że obie wywołują wykwity skórne, ale ospa prawdziwa jest o wiele groźniejsza i niestety ma wysoki wskaźnik śmiertelności. Choroba została wyeliminowana w 1980 roku dzięki szczepieniom ochronnym.

Ospa wietrzna nazywana jest wiatrówką, ponieważ choroba przenosi się drogą kropelkową, również w powietrzu. Można się nią zarazić, przechodząc w odległości kilkudziesięciu metrów od osoby zakażonej. Najczęściej zakażają się między sobą dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym, które spędzają dużo czasu w grupie i wymieniają się wspólnymi zabawkami.

Ospę wietrzną wywołuje wirus Varicella Zoster Virus. Jest wysoce zakaźna, wywołuje gorączkę, osłabienie, wykwity skórne. Jeśli skóra jest odpowiednio pielęgnowana, choroba nie pozostawia po sobie śladów. W innym przypadku, gdy rany są rozdrapywane, mogą pozostać szpecące blizny.

Jak często występuje ospa wietrzna?

Ospa wietrzna występuje bardzo często, uważa się ją za najczęstszą chorobę wieku dziecięcego. W Polsce co roku choruje około 200 tysięcy osób. Szacuje się, że zarażonych może być nawet 95 procent społeczeństwa.

Z reguły choroba rozprzestrzenia się wśród dzieci, a wczesne przechorowanie zwykle ma łagodny przebieg. Nie jest to jednak regułą i nigdy nie możemy być pewni, jak dziecko zniesie ospę, dlatego choroby nie należy lekceważyć. Zachowania w stylu ospa party, gdzie rodzice celowo przyprowadzali zdrowe dzieci do chorych, żeby się zakaziły i szybciej przeszły chorobę, nie są rozsądne ani odpowiedzialne. Choroba ta nie jest łagodna i u osób, które mają obniżoną odporność może mieć ciężki przebieg.

Przyczyny ospy

Ospa to choroba, którą wywołuje wirus Varicella Zoster Virus. Jest bardzo zakaźna, przenosi się drogą kropelkową przez kichanie, kaszel i kontakt z zarażonymi przedmiotami (np. zabawkami). Bywa nazywana również wiatrówką, ponieważ wiatr może przenosić wirus ospy nawet na dość duże odległości.

Przechorowanie ospy zapewnia trwałą odporność do końca życia. Wirus jednak pozostaje w organizmie i w szczególnych wypadkach (np. warunkach obniżonej odporności) może się zaktywizować, wywołując półpasiec. Objawia się on osłabieniem organizmu, gorączką, dotkliwym bólem po jednej części ciała (np. w okolicy klatki piersiowej), wreszcie charakterystyczną wysypką. Choroba może trwać wiele tygodni, a jej wyleczenie wcale nie jest proste. Rzadko się jednak zdarza, by rodzice dzieci, które przechodzą ospę, zachorowali na półpasiec. Choroba najczęściej rozwija się u osób z obniżoną odpornością, chorujących przewlekle lub cierpiących na choroby autoimmunologiczne.

Niemowlęta karmione piersią otrzymują od mam przeciwciała ospy. W ten sposób są chronione i rzadko zapadają na tę chorobę.

Ospa wietrzna – kto może się zarazić?

Ospą wietrzną może zarazić się każdy, ponieważ wirus jest bardzo zakaźny i szybko się rozprzestrzenia. Najczęściej zakażają się dzieci, dlatego ospa jest uznawana za chorobę wieku dziecięcego. Paradoksalnie, należy się cieszyć, gdy dziecko przejdzie ospę w młodym wieku, ponieważ choroba jest groźniejsza dla starszych osób.

Zakazić może się każdy, także osoby dorosłe czy seniorzy. Dlatego jeśli mamy w swoim otoczeniu osoby, które nie przeszły ospy wietrznej, powinniśmy je odizolować od dzieci przechodzących właśnie tę chorobę. Nigdy nie wiadomo, jak dorosły czy senior przejdą ospę, dlatego choroby nie należy bagatelizować.

Objawy ospy

Okres wylęgania choroby jest bardzo długi i może trwać nawet do 21 dni. Dziecko nie ma wtedy żadnych objawów, ale jeszcze nie zaraża. Następnie jednocześnie pojawiają się wysoka gorączka, nudności, poczucie osłabienia, brak apetytu i wysypka. Do objawów ospy wietrznej zalicza się również bóle mięśni, ból gardła, które towarzyszą wielu innym infekcjom wirusowym. Przy ospie wietrznej pojawia się jednak charakterystyczna wysypka, która jest jednym z najbardziej rozpoznawalnych objawów ospy wietrznej.

Krosty są bardzo charakterystyczne: początkowo jasnoróżowe, później szybko przekształcają się w czerwone wykwity wypełnione płynem. Po ich wystąpieniu na ciele (a rozprzestrzeniają się bardzo szybko) możemy z całą pewnością potwierdzić wirusa ospy wietrznej. Po kilku dniach krosty zaczynają pękać, pozostawiając po sobie strupki. Gdy nie są rozdrapywane, szybko goją się i nie pozostawiają na skórze żadnych śladów.

Co robić w razie wystąpienia objawów?

Przy ospie wietrznej należy skontaktować się z lekarzem. Chorobę łatwo rozpoznać, ponieważ po objawach ogólnych świadczących o infekcji toczącej się w organizmie (osłabieniu, podwyższonej temperaturze ciała, bólach mięśniowych) pojawiają się charakterystyczne krosty na całym ciele. Ich ilość jest uzależniona od czynników indywidualnych – niektóre osoby przechodzą chorobę łagodnie z kilkunastoma lub kilkudziesięcioma wykwitami skórnymi, podczas gdy inne mają całe ciało zsypane krostami.

Konsultacja z lekarzem jest niezbędna, by potwierdzić chorobę i zastosować odpowiednie leczenie. Oprócz leków łagodzących gorączkę, można zastosować leki przeciwwirusowe, a także łagodzące świąd i wysypkę.

Jak lekarz stawia diagnozę?

Postawienie diagnozy o ospie wietrznej nie jest trudne, ponieważ zmiany skórne występujące przy ospie wietrznej są bardzo charakterystyczne. Początkowo są to drobne czerwone plamki, które z czasem wypełniają się płynem surowiczym.

Aby potwierdzić zakażenie ospą można również przeprowadzić test PCR, pobierając materiał znajdujący się w pęcherzykach.

Dlaczego nie wolno rozdrapywać krost?

Wysypka przy ospie ma bardzo uciążliwy charakter, ponieważ swędzi. Czasem uczucie świądu jest tak duże, że dzieci drapią się również przez sen. Rozdrapywanie krost może nadkazić bakteryjnie strupki, co spowoduje powstanie blizn. Są one trwałe i zostają na skórze już na całe życie.

Jak wygląda nadkażenie ospy?

Jeśli chorobie towarzyszą duże krosty wypełnione płynem surowiczym, ich rozdrapywanie może doprowadzić do nadkażenia bakteryjnego. W takiej sytuacji rany nie chcą się goić albo pozostawiają po sobie duże i brzydkie blizny skórne. To właśnie dlatego nie zaleca się drapania krostek. Świąd przy ospie jest silny, a chęć rozdrapywania ran towarzyszy chorym nieustannie, Chorych trzeba pilnować, stosować leki łagodzące świąd, by choroba nie pozostawiła po sobie śladów. Szczególnie trudne jest to w przypadku małych dzieci, które działają odruchowo, drapiąc się nawet przez sen. Krosty pojawiają się wszędzie, także na owłosionej skórze głowy, więc leki przeciwświądowe należy stosować na wszystkie zmiany.

Warto jednak pamiętać, że stosowanie się do zaleceń lekarskich, smarowanie zmian skórnych odpowiednimi preparatami i wyleżenie choroby zazwyczaj nie pozostawiają po sobie komplikacji ani powikłań. U małych dzieci choroba często ma łagodny przebieg, a odpowiednie postępowanie w przebiegu ospy może sprawić, że choroba nie pozostawi po sobie blizn skórnych ani żadnych innych śladów po chorobie.

Zalecenia przy ospie wietrznej

Ospę należy wyleżeć. To choroba zakaźna, której nie wolno lekceważyć, dlatego zaleca się wypoczynek w łóżku do czasu pełnego wyzdrowienia. Zazwyczaj może zająć to około 14 dni. W tym czasie krosty stopniowo zaczynają przysychać aż wreszcie odpadają.

Leczenie ospy

Ospa jest chorobą wirusową, dlatego leczenie ma charakter objawowy. Dzieciom gorączkującym podaje się leki obniżające temperaturę ciała (parcetamol lub ibuprofen). Można również podawać naturalne środki wzmacniające organizm i pomagające mu poradzić sobie z wirusem, m.in. zawierające czarny bez, dziką różę czy acerolę. Należy też dbać o właściwe nawodnienie, podawać chorym dużo wody i ciepłych napojów, by nie dopuścić do odwodnienia organizmu.

Leczenie ospy. Co na swędzenie skóry jest skuteczne?

Przy ospie bardzo ważna jest właściwa pielęgnacja skóry. Zaleca się smarowanie skóry preparatami łagodzącymi świąd i zapobiegającymi rozdrapywaniu strupów. Pomocne są także kąpiele w wodzie z dodatkiem z nadmanganianem potasu.

Odradza się stosowanie zasypek, pudru i talku na krosty, ponieważ wysuszają one skórę i utrudniają leczenie. Nie dopuszczają również powietrza do krost, przez co mogą wywołać nadkażenia bakteryjne. Czasem, gdy objawy choroby są uciążliwe, pediatrzy mogą zapisać dzieciom środki uspokajające, by nie drapały krost.

Czy możliwe jest całkowite wyleczenie?

Wirus ospy wietrznej pozostaje w organizmie, dlatego zapewnia odporność już do końca życia. W niektórych przypadkach ospa może jednak powrócić jako półpasiec. Choroba objawia się silnym bólem po jednej stronie ciała i zmianami skórnymi. Mogą wystąpić również gorączka, ból gardła, kaszel, osłabienie organizmu, które zazwyczaj występują przy infekcji wirusowej.

Półpasiec najczęściej występuje u osób z obniżoną odpornością. Do czynników ryzyka zaliczane są nie tylko choroby współistniejące, ale również wiek po 50. roku życia. Choroby nie należy bagatelizować, ponieważ może wywołać poważne zaburzenia, do których zaliczają się m.in. problemy ze słuchem czy zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych.

Powikłania ospy

U osób z niską odpornością, wcześniaków, niemowląt i dzieci po 13. roku życia ospa może doprowadzić do groźnych powikłań. Ryzyko nie jest wysokie i wynosi 8 przypadków na 100 tysięcy zachorowań. Warto się jednak przed nim uchronić i zgłosić na szczepienie profilaktyczne przeciwko ospie.

Do powikłań najczęściej zalicza się:

• zapalenie mózgu
• zapalenie móżdżku
• zapalenie opon mózgowych
• porażenie nerwów czaszkowych
• zapalenie płuc
• ropowicę
• zapalenie tkanki łącznej
• liszaje
• różę
• sepsę
• paciorkowcowy zespół wstrząsu toksycznego

Rzadko występuje zapalenie wątroby, zapalenie mięśnia sercowego, zapalenie stawów.

Powikłania neurologiczne ospy wietrznej

Powikłania ospy wietrznej mogą być bardzo poważne. Do najczęstszych powikłań zalicza się objawy neurologiczne, związane z osłabieniem słuchu, a także zaburzeniami funkcjonowania układu nerwowego. Ze strony układu nerwowego najczęściej pojawiają się zapalenie móżdżku, mogą wystąpić również zapalenie mózgu i zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, które jednak zdarzają się rzadziej. Tego rodzaju powikłania wymagają bezwzględnej hospitalizacji.

Powikłania kardiologiczne ospy wietrznej

Ospa wietrzna jest chorobą wirusową, dlatego obciąża cały organizm. Jak każda infekcja wirusowa, może doprowadzić do osłabienia mięśnia sercowego. W przebiegu ospy wietrznej, która nie została odpowiednio wyleżana, może dojść do zapalenia mięśnia sercowego.

Zapalenie mięśnia sercowego jest groźne, ale zazwyczaj w pełni wyleczalne. Wymaga bezwzględnego spoczynkowego trybu życia, odpowiedniej diety i przestrzegania zaleceń lekarskich. Z reguły po kilku tygodniach choroba nie pozostawia po sobie śladów. Zdarzają się jednak sytuacje, w których zapalenie mięśnia sercowego postępuje nagle i prowadzi do niewydolności serca.

Ospa w ciąży

Ospa wietrzna w ciąży jest chorobą zakaźną, która może mieć groźne powikłania. Wirus przenosi się na łożysko, a jeśli do infekcji dochodzi w pierwszych 20 tygodniach ciąży, czyli w I i II trymestrze ciąży, dziecko może urodzić się z ospą wrodzoną. Choroba może wywołać wady wrodzone u płodu, wady układu nerwowego, a także deformacje kończyn. Zakażenie ospą wietrzną w okresie okołoporodowym grozi wystąpieniem ospy u noworodka. To bardzo groźne zjawisko, które może doprowadzić nawet do śmierci dziecka.

Ciężarne, które spodziewają się dziecka, zaliczane są do osób z obniżoną odpornością. W sezonie zachorowań powinny się izolować, unikać dużych skupisk ludzi, a także bezwzględnie nie kontaktować z nikim, kto zachorował na ospę wietrzną. Takie zachowawcze postępowanie, choć jest trudne, to niezbędne, by uniknąć zachorowania i poważnych konsekwencji dla płodu.

Unikanie możliwości zakażenia jest także ważne dla kobiet planujących ciążę, zwłaszcza tych, które są już na etapie starań o dziecko. Ospa wietrzna w pierwszym trymestrze ciąży może doprowadzić do ciężkich wad wrodzonych, a nawet do poronienia. Z tego względu kobietom planującym ciążę zaleca się unikanie kontaktów z chorymi.

Ospa wrodzona

Wrodzona ospa wietrzna pojawia się u dzieci, których mamy zachorowały na ospę w czasie ciąży. Objawia się wadami wrodzonymi – zaćmą, zniekształceniem kończyn, małogłowiem, wodogłowiem, problemami z funkcjonowaniem ośrodkowego układu nerwowego.

Ospa wrodzona zdarza się bardzo rzadko. Ryzyko uszkodzenia płodu wynosi od 1 do 3 procent. Najwyższe (około 10 procent) dotyczy kobiet, które przechorują ospę w 1 trymestrze ciąży.

Szczepienie przeciwko ospie

Szczepienia przeciwko ospie nie są obowiązkowe. Zaleca się jednak wykonanie ich wszystkim rodzicom, które oddają dzieci do żłobka i przedszkola.

Dzieciom podaje się dwie dawki szczepionki. Jeśli dziecko ukończyło 13. miesiąc życia odstęp między szczepionkami wynosi 6 tygodni. W przypadku posiadania przez rodzica zaświadczenia, że dziecko uczęszcza do żłobka lub przedszkola, szczepienie ochronne przeciw ospie wietrznej jest bezpłatne. Rodzice, których dzieci nie uczęszczają do takich placówek, mogą również je zaszczepić, ale wtedy szczepionka jest odpłatna.

Szczepienie ochronne przeciwko ospie wietrznej nie jest niestety możliwe u kobiet w ciąży. Mamom, spodziewającym się dziecka, nie podaje się żadnych żywych szczepionek, a taką właśnie jest szczepionka przeciwko ospie.

Ospowe zapalenie płuc

Wirus ospy wietrznej u dzieci jest niebezpieczny, ponieważ może wywołać tzw. ospowe zapalenie płuc. Na skutek zainfekowania wirusem u osób z zaburzeniami odporności może dojść do pneumokokowego zapalenia płuc. W takiej sytuacji w pierwszym tygodniu choroby pojawia się wysoka gorączka, duszący kaszel. Stan chorego nie poprawia się pod koniec pierwszego tygodnia choroby, ale może nawet pogarszać. W takiej sytuacji może okazać się konieczna hospitalizacja oraz włączenie antybiotykoterapii.

Warto pamiętać, że ospa to choroba, która powoduje znaczne osłabienie organizmu. Powrót do formy nie jest szybki, może trwać wiele tygodni, w czasie których chory jest podatny na kolejne infekcje. U dzieci obserwuje się głównie zapalenia płuc i układu oddechowego, a także zapalenia ucha.

Czytaj też:
Wysypka u dziecka: przyczyny, leczenie pokrzywki u dziecka